Fálkinn


Fálkinn - 27.02.1959, Qupperneq 4

Fálkinn - 27.02.1959, Qupperneq 4
4 FÁLKINN Þegar leiö fram á miðaldir og borg- irnar tóku að vaxa var flest með öðr- um svip en nú í daglegu lífi. Mann- kynssagan geymir frásagnir af glœsi- leik konungshirðanna og örbirgð al- mennings. En hún segir lika frá liin- um ótrúlegasta sóðaskap, hœði hjá aiðri og lægri. Konungarnir voru lús- ugir og flóabitnir, ekki síður en kot- bændurnir. Riddaraöldin var liðin og riddara- borgirnar rammgerðu voru komnar í eyði, en í stað riddaranna var komin aðalsmannastétt, sem byggði sér liall- ir úti á landsbyggðinni og lifði í vel- lystingum á svitadropum ánauðugra bænda. En með auknum samgöngum jukust vöruskiptin og bæir og borgir fóru að rísa og stækka á krossgötum aðalleiðanna, ekki sist við skipgengar ár, þvi að enn voru fljótin besta sam- gönguleið allra þungavöruflutninga. Ríka fólkið lifði í skrautlegum höllum en fátæklingarnir í dimmum og lekum kumböldum. En á báðum stöð- unum var nóg af fló og lús. QnMMOornir, böðlor og borgorlíf Bæirnir fengu réttindabréf frá kon- ungi og ýms hlunnindi, svo að mörg- um þótti hagður að því að flytja þang- að, einkum handverksmönnum og kaupmönnum. Varð jietta til ]>ess að ýmsir bæir urðu svo fjölmennir í lok miðalda, að ibúatala þeirra stóð i stað þangað til hin nýja iðnaðaröld, sem hófst með gufuvélinni hófst i byrjun 19. aldar. TORGVERSLUNIN. Torgið var miðbik bæjarins og þar fór verslun aðallega fram, sumstaðar daglega en annarsstaðar á hinum svo- nefndu torgdögum. Þangað komu bændur með afurðir sinar. En þeir sem lengst bjuggu frá bænum gátu ekki verslað á torginu nema sjaldan og fyrir jiá var haldinn torgmarkað ur einu sinni eða tvisvar á ári. — Við borgarhliðið urðu bændur að borga toll af j)ví, sem þeir höfðu meðferðis. Ekki máttu kaupmenn gera verslun við ])á fyrr en þeir voru komn- ir á torgið. En margir þeirra biðu bændanna við borgarhliðið og tryggðu sér forréttindi að ])ví, sem bóndinn hafði að selja. Þegar á torgið kom varð að hlýta ýmsum regl- um. Húsmæður og húsbændur máttu t. d. gera verslun sína fyrst, áður en milliliðunum var hleypt að. En þegar ]>vi lauk rifust kaupmennirnir um þá vöru sem eftir var. Þegar kaupskapn- um laulc fóru bændurnir heim til sín, eri á torginu var umhorfs eins og i svinastíu. Þar var ekki aðeins selt grænmeti, ávextir, ostur og smjör heldur einnig kjöt, lifandi lömb og kálfar, gæsir, hænsni 'og endur. Stóru markaðsdagarnif voru hátiðisdagar og þangað komu aðvífandi leiktrúðar og „listamenn" og skemmtu fólkinu. PLÖTUSMIÐIR, SMALAR EN ENGIR SÓPARAR. Handverskmeiin höfðu með sér öfl- ugan félagsskap, hver í sínu „laug“ eða félagi, með jafn einskorðuðu skipulagi og i stéttarsamböndum nú- timans. — En þó voru ]>essi ,laug“ með öðru sniði. í liverri iðngrein, svo sem hjá slátrurum, söðlasmiðum eða „plattenslagurum" (þeir smiðuðu brynjur) voru meistarar, sem skipuðu stjórn félagsins. Þeir ákváðu hve margir meistarar mættu vera í hverri grein, og enginn aðkomandi meistari mátti setjast að í bænum. Sveinarnir voru til iiúsa hjá meisturunum, borð- uðu hjá honum og voru eins og limir i fjölskyldunni. Félögin eða „laugin“ höfðu með sér sambönd, sem kölluð voru „gildi“ eða bræðrafélög, og héldu þau samkomur og veislur í gildaskál- unum, en á gildum þessum hvíldu skyldur, svo sem að hefna lagsbróður, ef hann var drepinn. í miðaldakaupstaðnum voru strang- ar reglur um daglega hegðun manna. Sumstaðar var múr hlaðinn kringum kaupstaðinn, en annars staðar var látið duga að setja stauragirðingu kringum bæinn, svokallaða „palisade" eða „bólverk" úr staurum. Bæjarhlið- iri voru venjulega fjögur, sitt i hverri áttinni, og var þeim læst þegar dimma tók, svo að enginn gat komist inn í bæinn eða út fyrr en um sólarupprás. Oft var síki grafið utanvert við múr- inn eða stauragirðinguna, en þau gengu víða úr sér. Almenningur bar nefnilega allt sorj) og rusl frá heimil- inu út í sikin, svo að þau fylltust af alls konar óþverra, og lagði megna fýlu úr þeim þegar hlýtt var í veðri. Það þekktist ekki í þá daga að fólk hefði öskutunnu við húsin sín, lil að safna rusli í, og því síður að bær- inn hefði hreinsunarmcnn til að aka því burt. Ýmsir bæjarbúar höfðu líka búskap — kýr, svín og hesta, og sumir jafnvel sauðfé. Á hverjum morgni kom bæjarsmalinn og rak skepnurnar á beit í „almenningnum" fyrir utan borgina og skilaði þeim aftur á kvöld- in. Húsdýraáburðinn mátti fólk nota í garða sína og á töðuvöllinn fyrir utan bæinn, en ösku og rusl mátti ekki hreyfa. Þeir sem það gerðu voru taldir „óheiðarlegir" og voru reknir úr fé- lagi sínu og bannfærðir. BÖÐULL OG FLÆKINGSHUNDAR. Aðeins einn maður hafði leyfi til að hreinsa til á götunum, það var böð- ullinn, og sveinn hans mátti hjálpa honum. Böðullinn bjó fyrir utan bæ- inn; hann mátti ekki eiga heima í bænum, því að liann var „ólieiðarleg- ur“ og enginn vildi eiga samneyti við hann. Á torginu mátti hann ekki snerta við vörunum. Hann benti á það, sem hann vildi kaupa, og svo var því fieygt til hans. í drykkjukránni hafði hann sína eigin krús, þvi enginn vildi ciga á hættu að drekka úr „óheiðar- legri krús“. En þegar böðullinn hætti sér út á götuna til að hreinsa burt óþverra mátti hann eiga á hættu að bæði götustrákar og fullorðnir köst- uðu grjóti á hann, svo nærri má geta að hann hefir orðið að liafa fljóta- skrift á verkinu, enda var jafnan svað á götunum. Holræsi voru engin, svo að allt frá eldhúsunum og öll úrkoma rann eftir götunum og út i bæjarsík- ið. í stórrigningum komst allt á flot og í sumarhitum var stækjan óþolandi og flugnager mikið, hvergi var friður fyrir rottu og mús og i öllum bæjum voru flækingshundarnir fleiri en íbú- arnir. Voru þeir versta plága. Þeir voru hálfvilltir, grimmir og síhungr- aðir. Það kom fyrir að þeir bitu börn til bana, og einu sinni kom það fyrir að Friðrik II. Danakonungur varð að forða sér upp á skúrþak, þvi að grimmir hundar réðust á hestinn hans. Sorpið var aldrei fjarlægl og þess vegna hækkaði gatan. Við sum hús varð að gera þrep niður að dyrunum því að sorpdyngjan hækkaði svo mik- ið kringum húsið. I sumum gömlum borgum hefir fundist tréflór í götun- um mörgum metrum undir núverandi götu. BAÐSTOFURNAR HURFU. Þrátt fyrir sóðaskapinn hafði fólk rænu á að lauga sig. í flestum bæjum voru ahnenningsbaðstofur, en sumir höfðu bað heima lijá sér. Þessi böð voru svipuð finnsku böðunum; fóllc skvetti vatni á glóandi heita steina, svo að klefinn fylltist af gufu. Og meðfram veggjunum voru pallar handa fólkinu til að liggja á. Svo néri T. v.: Miðaldabæir voru oft undir yfirstjórn aðalsins, biskups eða konungs. Hér sést borgararáðið vera að bera upp erindi við óðalsherrann. — T. h.: Blöð voru ekki gefin út, en sá sem hafði fréttir að færa sagði þær fyr- ir kirkjudyrum eða á torginu.

x

Fálkinn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fálkinn
https://timarit.is/publication/351

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.