Fálkinn - 27.03.1959, Blaðsíða 4
4
FALKINN
LINCOLN
samtíðar sinnar, nútíðarinnar
og framtíðarinnar
Eftir CARL SANDBURG.
í tilefni 150 ára afmælis Abrahams Lincolns (1809—1865) flutti Carl Sand-
burjr erindi það, sem fer hér á eftir, í Washington. Hinn aldni rithöfundur
er í fremstu röð andans manna, bæði sem ljóðskáld og ævisagnaritari. Fyrsta
ljóðabók hans, „Chicago Poems“, kom út 1915. En mesta rit hans er hin
fræga 6 binda ævisaga Lincolns. Sandburg hlaut Pullitzerverðlaunin fyrir
sagnfræði árið 1940 og fyrir ljóðagerð árið 1951, þau eru mesta bókmennta-
sæmd, sem hægt er að sýna í U.S.A.
Hver er í stuttu niáli kjarninn og
uppistaðan i því, sem hægt er að læra
af lífi Abrahams Lincolns og per-
sónuleika? Hvað myndi Lincoln gera
nú — ef hann væri á lífi? Mynd sú
af Lincoln, sem mótast hefir í huga
okkar, sýnir mann, sem aldrei gerði
neitt rangt né tók nokkurn tima á-
kvörðun, hafði alltaf rétt fyrir sér
og hugur hans, lijarta og samviska
voru flekklaus. Þannig hugsaði ég
niér Lincoln, þegar ég var drengur.
Ég sá hann fyrir mér, þar sem hann
sat við skrifborðið og tók á móti
skriflegum eða munnlegum tilmælum,
og liann samþykkti þau eða liann vís-
aði þeim á bug, og það var sama hvort
heldur hann gerði, hann hafði alltaf
rétt fyrir sér, aldrei rangt.
Síðar komst ég að raun um, hve
langt var frá því, að þessi bernsku-
hugmynd mín væri rétt. Mér varð
Ijóst, að það voru alls konar málefni
og spurningar, sem hvorki Lincoln
né nokkur annar maður, sem kom
eittlivað við sögti þeirra tíma, gat
svarað afdráttarlaust og mælt ákveð-
ið nteð eða móti þessari eða annarri
lausn eða framkvæmd mála. Hann
varð þekktur fyrir skyndilegar, ó-
væntar ákvarðanir og framkvæmdir
— og viða fékk hann orð fyrir að
vera óákveðinn, hikandi og það sem
kallað var „tvístígandi“ og niikið var
notað gegn honum. Og þegar hann
var umvafinn hálfrökkri stefnuleysis
og aðgerðarleysis, kölluðu samtíðar-
menn hans það „stjórnmálahyggindi“.
Áhrifamiklir menn í Washington,
New York og Boston og öðrum stærri
borgum landsins litu yfirleitt svo á
snemma árs 1864, að stjórnmálaferill
Lincolns væri á enda, hann væri bú-
inn að vera og ætti ekki aftur-
kvæmt.
Lincoln var ekki rétti maðurinn í
augum margra valdamanna í Was-
hington, jafnvel í flokki Lincolns
sjálfs. Eiiginn einasti ])ingmaður
öldungadeildar Bandaríkjaþings mælti
nteð honum til forsetakjörs i annað
sinn.
Það voru margir ágætismenn í öld-
ungadeildinni þá eins og gengur. En
þingmennirnir voru yfirleitt sam-
mála Wasliingtonfréttaritara blaðsins
„Detroit Free Press“, er hann sagði:
„Það er ekki vitað um neinn öld-
ungadeildarþingmann, sem æskir
þess, að Lincoín verði aftur í kjöri
við forsetakosningar." Öldungardeild-
arþingmaðurinn Lyman Trumbull frá
Ulinois, sem var einkar glöggur að
finna hvert stefndi í stjórnmálaheim-
iiium, skrifaði vini sínum m. a. eftir-
farandi í febrúar 1864: „Það virðist
vera mjög almennt álit manna, að
Lincoln verði endurkjörinn, en ég
hefi komist að raun um, að það álit
er mestmegnis á yfirborðinu. Þú yrð-
ir ekki lítið hissa, ef þú vissir, hve
fáir áhrifamenn, sem við höfum rek-
ist á hér og tekið tali, mæla með end-
urkjöri Lincolns, þegar til kastanna
kemur. Þeir vantreysta honum og
óttast, að hann sé of óákveðinn og
aíkastalitill. Þú skalt ekki láta það
koma þér á óvart, þótt svo fari,
áður en frambjóðandi flokksins verð-
ur vaiinn, að meirihlutinn snúist á
sveif með einhverjum öðrunt, sent tal-
inn er hafa meiri atorku til að bera.“
Þetta var mildur dóniur óvenju
heiðarlegs stjórnmálamanns frá
heimafylki Lincolns. En ]iað vortt
hvorki mildir né heiðarlegir dómar,
sent aðrir öldungardeildárþingmenn
úr flokki Lincolns sjálfs birtu um
hann bæði í ræðu og riti. Þannig var
þá málum háttað í öldungadeildinni.
En hvað um fulltrúadeildina? Þar er
aðeins kunnugt um, að einn þingmað-
ur hafi lýst sig fylgjandi endurkjöri
Lincolns.
Þó átti Lincoln leynileg ítök meðal
stjórnmálamanna og almennings úti
um land. Það var fyrir stuðning þessa
fólks, að hann var kjörinn forsetaefni
fiokksins, enda þótt líkurnar til þess
að hægt væri að binda endi á stríðið
sumarið 1864 væru svo litlar, að
raddir vortt uppi um það í Bandalags-
flokknum að velja annan frambjóð-
anda i stað Lincolns. Sjálfur skrifaði
Lincoln í vasabók sina i ágúst, að
útlit væri fyrir, að kosningarnar í
nóvember næstkomandi væru tapað-
ar. En Lincoin sigraði í kosningunum.
Nú mætti spyrja: „Til hvers er
verið að rifja upp óskemmtilega at-
burði eins og þessa?“ Svarið gæti
verið: Það er ekki liægt að minnast
hinna erfiðu og skuggalegu daga í for-
setatíð Lincolns og láta sem ekkert
sé. Þetta var éndalaust stríð og strit,
eilífar kvalir og angist. í kjölfar yfir-
lýsingarinnar um afnáni þrælalialds-
ins seint í september 1862 fylgdi mik-
ill úlfaþytur og ofstopi, og Lincoln
skrifaði jafnharðan niður ltjá sér hug-
leiðingar sínar út af þessum atburð-
um. Sömu hugleiðingar eiga kannske
við nú, þegar við spyrjum, oft reynd-
ar hugsunarlaust og í kæruleysi:
„Hvað myndi Lincoln gera nú — ef
hann væri á lífi?“ Það sem Lincoln
skrifaði í þessu tilefni skildi liann
eftir á skrifborði sinu, og ætlaðist
ekki til að það væri gefið út. Einka-
ritari hans, John Hay, tók þetta sam-
an og gaf það út kringum 30 árum
síðar:
„Vilji guðs ræður. í miklum deilum
halda báðir aðilar því fram, að þeir
komi fram i samræmi við vilja guðs.
Annar aðilinn hlýtur að hafa rangt
fyrir sér, og það getur verið að báðir
hafi það. Guð getur ekki í senn verið
með og móti því sama. í þeirri borg
arastyrjöld. sem nú stendur yfir, er
vel hugsanlegt, að fyrirætlun hvorugs
aðilans sé í samræmi við fyrirætlun
guðs; en þó er mannleg viðleitni,
einmitt í þeirri mynd, sem hún birtist,
það verkfæri, sem hún kýs lielst til
þess að framkvæma fyrirætlanir síii-
ar. Það liggur við, að ég geti sagt,
að þetta sé sennilega satt; að guð
vilji þessa deilu og vilji, að henni
ljúki ekki strax. Með liinu liljóða
valdi sínu einu saman yfir huga deilu-
aðilanna hefði hann annað livort get
að bjargað eða fargað fylkjabanda-
laginu án þess að til átaka kæmi með-
al mannanna. Þó fór það svo, að bar-
áttan braust út. Og þegar hún var
hafin, gat liann hvaða dag sent var
veitt öðrum aðilanum lokasigur. En
þó heldur baráttan áfram.“
Var hann valdafýkinn maður, sem
var að verða einræðissinni vorið
1861, þegar liann tók sér einræðis-
vald? Hann hóf styrjöld án þess að
leita álits þingsins, lýsti yfir hafn-
banni, kallaði á aðstoð hersveita til
þess að bæla niður uppreisn, tók út
milljónir dollara úr fjárhirslum án
formlegrar heimildar þingsins. Og 4.
júlí, mörgum mánuðum seinna, valdi
hann til þess að kalla þingið saman
til að staðfesta þessar einræðislegu
aðgerðir sinar.
Þegar því var harðlega mótmælt,
að hann liefði vald til þess að gera
þetta, spurði hann, hvort liann yrði
að halda fast við stjórnarskrána, þeg-
ar hann væri að reyna að bjarga
stjórninni, því að stjórnarskráin væri
ekki annað en skráð verkfæri hennar.
Þetta vortt róstusamir dagar og við
einkaritara sinn, John Hay, sagði
hann einn daginn: „Mín stefna er að
hafa enga stefnu".
Þessi sama skoðun kom fram i
bréfi, sem hann skrifaði til vinar síns
í Kentucky, og birt var í apríl 1864.
Sunpr urðu furðii lostiVir, er þeir
lásu þá játningu, sem þar kom fram:
„Ég held því ekki fram að hafa stjórn-
að atburðunum, heldur viðurkenni ég
hreinlega, að atburðurnir hafa stjórn-
að mér.“ Hvað er að heyra — enga
stefnu? Já, það er einmitt þetta, sem
hann var að segja. Hann hafði enga
ákveðna meginstefnu aðra en að
bjarga fylkjabandalaginu og draga úr
útbreiðslu þrælahaldsins.
Flokkur hans var meira að segja
margklofinn í þrælamálinu. Hægri
sinnar skiptust í þá, sem fylgdu
Lincoln að málum og vildu, að stjórn-
in keypti þrælana og gæfi þeim frelsi,
og þá, sem trúðii ekki, að þetta myndi
takast. Róttækir skiptust í þá, sem
vildu afnema þrælahaldið, jafnskjótt
og stríðið braust út, meðal þeirra var
Harriet Beecher Stowe, höfundur
sögunnar um „Hreysi Tuma frænda“.
Það vortt hópar manna, sem alltaf
þurfti að taka tillit til í sambandi við
stjórnmálahefð, embætti og sérrétt-
indi, og þetta fólk ælaði af göflunum
að ganga, ef það fékk ekki það sem
það vildi. Þar voru klíkur og einstakl-
ingar, sem vildu fá sérsamninga, nið-
urgreiðslur, sérstök hlunnindi. Sumir
vildu græna bankaseðla, aðrir „bein-