Fálkinn - 27.03.1959, Blaðsíða 5

FÁLKINN
5
Carl Sandburg hinn frægi ævisagna riiari Lincolns flytur ræðu þá sem
Iiér birtist, í þingi Bandaríkjanna.
liarða peninga“. Tolla-, banka- og
járnbrautarhringar báru aldrei við að
líta á annað en eigin hagsmuni.
Gegnum þetta hafrót andstæðra
skoðana varð Lincoln að sigla. Dag-
lega var gengið hart að honum, og
hann varð að taka ákvörðun. Og var
nú um það að ræða í þessum tilfellum
að velja milli þess, sem var rétt og
þess, sem var rangt? Það er ósenni-
legt. Dag eftir dag og klukkustund
eftir klukkustund varð liann að velja
milli þess, sem var að nokkru leyti
rétt og að nokkru leyti rangt. Iðulega
þegar hann var að taka ákvörðun,
viðurkenndi liann, að hún væri sum-
part röng, en han'n gæti ekki betur
gert. Og hann hafði skýringu á þessu:
Hann var vanur að benda á ])að, sen'i
hann myndi vilja gera og væri full-
komlega rétt og sýna siðan fram á,
livernig það, sem væri fullkomlega
rétt, væri óframkvæmanlegt — og
myndi meira að segja að lokum hafa
verri afleiðingar heldur en önnur úr-
lausn, sem hann nefndi „hyggilega“.
Varðveisla fylkjabandalagsins var
eina stórmálið, þar sem hann taldi
málstað sinn algjörlega réttan, og
auk þess hagkvæm og hyggileg. En
hvað var ])að, sem liann gerði í hinu
stórmálinu, þrælahaldinu, sem var
„hyggilegt" fremur en rétt? Lítið á
yfirlýsingu hans um afnám þræla-
haldsins. Þar segir berum orðum, að
hann birti hana af „hernaðarlegri
nauðsyn". Það sem hann á við er,
að norðurherirnir myndu sigra fyrr,
cf þrælunum væri gefið frelsi. Auð-
vitað áleit hann, að rangt væri að
halda þræla, eins og hann sagði síð-
ar. Hann vildi frelsa svarta menn, sem
gengu kaupum og sölum eins og bú-
peningur og voru verðlagðir eins og
nautgripir og kvikfé. En honum fannst
hann ekki geta sagt það í yfirlýsing-
unni um afnám þrælahaldsins. Þar
sagði hann, að lausn þeirra úr ánauð
væri „réttlætisráðstöfun, sein stjórn-
arskráin heimilaði af hernaðarnauð-
syn“.
Merkti þetta, að hann frelsaði alla
l)ræla í öllum þeim fylkjum, þar sem
þrælahald tíðkaðist? Nei. Hin svo-
nefndu landamærafylki voru ekki tal-
in með í yfirlýsingunni. Var lýst yfir
frelsi þrælanna i þrælahaldsfylkjun-
um Missouri, Kentucky, Delaware og
Maryland? Nei. Þessi fylki höfðu ekki
sogt sig úr bandalaginu, þar var ekki
„uppreisnarástand", eins og hann
komst að orði. Og lýsti liann því yfir,
að allir ])rælar í uppreisnarfylkjun-
um yrðu að eilifu frjálsir menn? N'ei,
undantekningar voru gerðar í 13 um-
dæmum, i Louisianafylki, sem liann
tilgreindi, þar með talin borgin New
Orleans. Þar voru ])rælarnir ekki
látnir lausir, Sama var að segja um
sjö héruð og tvær borgir í Virginiu-
fylki, að meðtöldum 48 landbúnaðar-
héruðum í Vestur-Virginíu; þar var
þrælunum ekki gefið l'relsi. Þeir voru:
undantekning.
Það voru auðvitað nægar ástæður
og rök, sem okkur nægja nú i dag,
fyrir því, að hann valdi hina hyggi-
legu eða hagkvæmu leið fremur en
hina réttu. Ef Lincoln væri nú á lifi
of valdamaður, er ekki að efa, að
hann myndi oft fremur velja hag-
kvæmari leiðina en þá réttu. Ella
myndi hann verða troðinn undir og
hverfa burt af stjórnmálasviðinu, en
þau urðu ekki örlög hans meðan hann
var á lífi.
Dag eftir dag, mánuð eftir mánuð
og ár eftir ár hömuðust tvö þekkt-
ustu og viðlesnustu blöð landsins við
að ögra Lincoln, ráðast á hann og
gera lítið úr verkum hans og úrræða
leysi. Þetta voru dagblöðin „The New
York Herald“, ihaldsblað, andstætt
afnámi þrælahaíds, og „The New
York Tribune“, róttækt og gegn
þrælahaldi. Það var segin saga, að
The Herald ásakaði Lincoln oftast
nær um að ganga of langt, en The
Tribune fann honum aftur á móti það
til foráttu, að hann færi ekki nógu
langt.
Það skeði einnig daglega, að Lin-
cóln varð fyrir barðinu á frjálsum
og óháðum blöðum, sem hötuðu liann
og starfsaðferðir hans; þau rægðu
hann óspart, sögðu um hann hneyksl-
is- og kjaftasögur, fóru með lygar um
hann og dylgjur og báru á liann á-
vítur og níð. Þau helltu sér yfir hann.
Hann tók þvi með hógværð og laut
höfði. Stundum brosti hann góðlát-
lega og hló, þegar lygarnar voru svo
auðsæjar, að þær fengu ekki staðist.
En hann tók það sárt, þegar hann
vissi, að það myndi skaða málstað
hans og ungu mannanna, sem svarað
höfðu herútkalli hans. Þannig leið
honum, þegar hann sagði i ræðu i
Fíladefiu við opnun heilbrigðissýn-
ingar í apríl 1864: „Það er erfitt að
segja nokkuð skynsamlegt nú á dög-
um“. Svo mikið af því, sem hann
sagði, hafði verið rangfært og merk-
ingu orða hans breytt. Ótal margir
einstaklingar og opinber málgögn
notuðu orðið „fáviti“ til þess að lýsa
stjórnarstörfum hans.
Oft var vitnað i þessi orð Lincolns:
„Verð ég að skjóta ungan og einfald-
an hermann, sem gerist liðhlaupi,
þegar ég má ekki snerta hár á höfði
slungins undirróðursmanns, sem fær
hann til að flýja?“ Þetta er ægileg
spurning. Hún svarar sér sjálf. Þetta
var spurningin, sem var í huga margra
þeirra, sem tóku þátt í múgæsingum
og unnu skemmdir á eða brenndu
prentsmiðjur blaða og vikurita og
hlutu enga refsingu af liálfu fylkis-
eða sambandsstjórnarinnar.
John M. Palmer heitir stjórnmála-
maður og hugrakkur og reyndur her-
maður frá Illinois, sem hafði fylgst
með Lincoln árum saman. Hann lét
einhverju sinni það álit í ljós, að
persóna Lincolns og innræti lians
sem stjórnmálamanns komi ljóst fram
í þessum undarlegu og stuttu orða-
skiptum, er hér segir frá:
Palmer kom eitt sinn að Lincoln,
þar sem verið var að raka hann á
heimili hans, og Lincoln kallar til
hans: „Komið þér innfyrir, Palmer,
komið þér innfyrir. Þér eruð heima-
maður. Ég get rakað mig fyrir fram-
an yður. Ég gæti ekki gert það fyrir
framan aðra, og þó verð ég stundum
að gera það.“ Þeir spjölluðu saman
um stund um stjórnmál, og þar kom
að Palnier gerðist einarðari í tali og
hinn kumpánlegasti við forsetann:
„Herra Lincoln, ef einhver hefði sagt
mér að á mikilli örlagastundu eins og
þessari leitaði fólkið til ómerkilegs
smábæjar og veldi sér óþekktan lög-
fræðing fyrir forseta, hefði ég ekki
t''úað því.“ Lincoln ókyrrðist nokkuð
i sætinu, en illt var að greina svip
hans, þar eð andlitið var þakið sápu-
löðri og um hálsinn hafði hann hand-
klæði. Palmer hélt fyrst i stað, að
forsetinn væri reiður. En þá vék
Lincoln rakaranum skyndilega til
hliðar, hallaði sér áfram i stólnum,
lagði höndina á hné Palmers og sagði:
„Því hefði ég heldur ekki trúað. En
þetta var sú stund, þegar stefnufastur
maður hefði orðið landinu örlagarik-
ur. Ég hefi aldrei haft neina stefnu.
Eg hefi aðeins reynt að gera það sem
virtist best hvern dag.“
Það voru margir blaðrarar og rit-
snápar uppi á dögum Lincolns. Þeir
slepptu sér nú alveg, skemmtu sér
konunglega og gáfu ástríðu sinni og
hatri lausan tauminn. í dag finnst
okkur orð þeirra átakanleg eða fárán
leg. Ef við lesum þingtiðindi frá því
kringum 1860, furðar okkur sennilega
á því, live mikill meirihluti þing-
manna þekkti lítið til þeirrar sögu,
sem var að gerast fyrir framan augun
á þeim. Við hörmum, að þeir voru svo
lausniálgir og hirtu svo litið um,
hvernig orð þeirra myndu líta út í
framtíðinni.
Lincoln var einn af þeim fáu, sem
hafði nákvæma og rika tilfinningu
fyrir því, sem hann sagði eða ritaði.
Orð hans gátu verið liljómmikil, en
stundum kemur það fyrir, að hann
lileður upp þvílíkum ósköpum af
skýringum og afmarkar það sem liann
segir, þannig að það verður óljóst
og klunnalegt. Hvað er hann að gera?
Hann er að afmarka það svæði, sem
hann segir, að hann þekki til lilítar.
Hann er að gæta þess að leiða ekki
neinn i villu. Því var það, að fólk
um allt land treysti honum, þó að
öldungadeildin og fulltrúadeildin og
blöðin „The New York Herald" og
„The New York Tribune“ og „Times“
i Lundúnum gerðu það ekki. Hann
var fyrirboði einhvers. Fólkið leit á
hann sem boðbera nýrrar framtíðar-
vonar. Þessi von fól í sér aukið frelsi,
sljórnmálalegt og efnaliagslegt, til
handa alþýðumanninum. Ilún mundi
kannske ekki koma á svipstundu. En
Lincoln var ljósberi hennar og
kyudilberi.
íbúar þessa lands og margra ann-
arra lita á Lincoln sem einn af sin-
um mönnum. Hann heyrir þeim til.
Mörgum reynist erfitt að átta sig á
orðunum „frelsi“ eða „lýðræði". Og
stjórnarskráin — við erum auðvitað
samþykk stjórnarskránni, þó að við
séum ekki viss um, hvað hún merkir
og höfum jafnvel heyrt getið um lög-
fræðinga, sem vita ekki, hvað hún
merkir, og þeir sanna það með því að
deila um það og rökræða.
En Lincoln — jú — hann er dreng-
Framhald á bls. 14.
Carl Sandburg ræðir við Edw. Steichen seni skóp ljósmyndasýninguna
„The Family of Man“. Steichen er 79 ára ,en Sandburg 81 árs.