Fálkinn - 27.03.1959, Blaðsíða 6

6
FÁLKINN
Brúðhjónin Clara Bryant og Henry Ford giftast 11. apríl 1888.
FORD
— konangswtt bílnsmiðnnno
Fyrir rúmurn 65 árum — aðfangadagskvöldiö 1893 — reyndi Henry
Ford fyrsta bensínhreyfilinn sinn i eldhúsinu heima hjá sér í Bagley
Street í Detroit. Og 1/1 ári síðar reyndi hann aftur, á sýningunni í
Chicago. Á þessu tímabili hafði Juxnn stofnað nýja iðngrein, orðið
einn af ríkustu mönnum í heimi og gert nafnið Ford að tákni
stóriðjunnar.
Þegar Henry Ford — maðurinn
sem gerði bílinn að almenningseign
í Bandaríkjunum — var dáinn, fannst
undir bekknum í tilraunastofunni
hans gönml skóaskja, með ýmsu smá-
vegis, sem hann hafði talið ómaksins
vert að geyma. Þar var m. a. símskeyti
frá Calvin Coolidge með þakklæti fyr-
ir að Ford hefði ekki greitt atkvæði
á móti honum við kosningarnar 1924,
og einnig vandlega innsiglað reagens-
glas, sem skrifað var utan á: „Siðasti
andardráttur Edisons“.
Thomas Alva Edison var hetja
Fords. Þeir voru lika góðir vinir, og
í mörg ár fóru þeir í útilegur saman,
með Harvey Firestone og John Burr-
oughs náttúrufræðingi. í þessum
ferðum, sem jafnan var talað um i
blöðunum, lágu þeir í tjaldi og hirtu
sig sjálfir að öllu leyti og töluðu við
bændurna, sem þeir rákust á. Þeir
hættu þessu ekki fyrr en svo var
komið að alls staðar eltu blaðamenn
þá á röndum og létu þá ekki i friði.
Það skipti lika máli, að þeir voru
orðnir gamlir, þótt enginn þeirra
vildi viðurkenna það. Einkum var
Burroughs farinn að lirörna og Edison
hafði það til að sofna þegar minnst
varði. Hann hafði verið frægur fyrir
að geta komist af með 2—3 tíma svefn
á sólarhring, en samt er það stað-
reynd að úr þessum útilegum eru til
yfir 100 myndir, sem sýna Edison
ýmist sofandi eða að sofna.
Árið 1929 hélt Ford stórveislu fyrir
Edison í tilefni af því að þá voru liðin
50 ár síðan liann hafði búið til glóð-
arlampann. Er sagt að veislan hafi
kostað meira en milljón dollara, enda
var það Ford sem borgaði ferða- og
dvalarkostnað fyrir þá 500 frægu
menn, sem boðnir voru víðs vegar
úr heiminum með Hoover forseta i
broddi, til að heiðra hinn aldna snill-
ing. Lét Ford Irving R. Bacon „hirð-
málara“ sinn mála mynd af þessari
veislu, og varð hún skiljanlega að
vera stór. Yfir tveir metrar á liæð
og fimm á breidd, og ])ar var hægt
að þekkja 206 af gestunum. Bacon
var mörg ár að mála myndina.
Stundum kom Ford inn til málar-
ans til þess að láta hann gera breyt-
ingar og viðauka á myndinni. Til
dæmis hafði Edsel Ford og fjölskylda
lians ekki verið í veislunni, vegna
þess að næmur sjúkdómur var á heim-
ili þeirra, en Ford vikli eigi að síður
láta liann sjást á myndinni. „Takið
til dæmis þessa burt,“ sagði hann
og benti á frú einhvers forstjórans
í fyrirtækinu, „hún fer i taugarnir á
konunni minni.“ Alltaf hafði liann
einhverja gesti með sér til málarans
og benti þá hreykinn á konuna sína
og sagði: „Þarna sjáið þér fallegustu
konuna á allri myndinni. Geta má
þess, að ýmsir sem höfðu verið i veisl-
unni féllu í ónáð lijá Ford á eftir,
og skipaði hann þ.á. Bacon að mála
yfir þá. Loks var svo komið, að sá
sem gat skoðað myndina með viku
millibili gat séð hverjir voru i ónáð
hjá Ford þá stundina.
LPPHAF ÆVINTÝRSINS.
Ástæðan til þess að Henry Ford
leit jafnan upp til Edisons var sú,
að Edison hafði árið 1896 hvatt Ford
til að lialda áfram tilraununum til að
smiða hreyfilvagninn, sem hann var
ailtaf að bjástra við. í þá daga trúði
sem sé nær enginn á, að það gæti tek-
ist. En Ford hafði gengið með þessa
hugmynd frá þvi að hann var 13 ára.
Þá upplifði hann nefnilega atvik, sem
h.afði rik áhrif á hann. Hann og faðir
hans voru á ferð i gömlum hestvagni
og mætti þá vagni, sem gekk fyrir
gufuorku. Ford liafði oft séð gufu-
vélar, sem notaðar voru til að reka
þreskivélar og sagir, en hann hafði
aldrei séð gufuvél aka um þjóðveginn,
fyrir eigin afli Eimvagninn nam stað-
ar til að hleypa kerrunni framhjá og
Henry gat ekki haft augun af honum.
Upp frá þeim degi missti hann all-
an áhuga fyrir búskapnum. Áður en
hann varð tvítugur fór liann úr föð-
urgarði i Dearborn — en þar endur-
byggði liann síðar Fordsmiðjurnar
Itiver Rouge og byggði sér höllina
Fair Lane. Fyrst fór liann til Detroit
og stundaði vélsmíði og hvarf svo
heim til átthaganna aftur og fór að
gera við landbúnaðarvélar. Hann gift-
ist Clöru Bryant, stúlku frá Green-
field i næstu sókn og byggði sér hús
i Dearborn og tók að sér að stjórna
sögunarmyllu.
En hugmyndinni um „hestlausa
vagninn" gat hann ekki gleymt, og
árið 1891, er hann var orðinn 28 ára
og flestir töldu hann vaxinn upp úr
þessháttar dagdr.aumum, sagði liann
konunni sinni að liann hefði sagt upp
starfinu við sögunarmylluna og ætl-
aði að byrja sem vélvirki i rafstöðinni
Edison Illuminating Company i
Detroit. Hann þyrfti að kynnast raf-
magninu betur, svo að bann gæti hald-
ið áfram tilraunum sínum til að smiða
hreyfil.
Konunni geðjaðist alls ekki að til-
liugsuninni um að flytja úr nýja hús-
inu í Dearborn, en mælti þó ekki mót.
Nokkrum mánuðuin áður liafði hann
sagt henni frá áformum sínum og sýnt
lienni teikningu, sem hann liafði gert
aítan á nótnablað, og lnin trúði á
teikninguna ekki síður en liann
sjálfur.
Samkvæmt minnisgreinum Fords
sjálfs var hann svo niðursokkinn í
hreyfilsmiðina næstu tvö árin, að
liann gleynidi jafnvel að liirða kaupið
sitt hjá Edison Illuminating Co. Á
aðfangadagskvöldið 1893, þegar Edsel
sonur hans var 7 vikna, var hreyfill-
inn loks fullsmíðaður. Clara var að
undirbúa jólamatinn þegar bann kom
nieð hreyfilinn i fanginu frani í elri-
húsið í Bagley Street 58, en þar át.ti
liann heima þá.
Hann kom hreyflinum fyrir i vask-
inum og bað Clöru um að lijálpa sér
til að koma honum í gang. Hann sýndi
henni hvernig liún ætti að hella
bensíni úr bolla ofan i málmhólkinn,
sem notaður var sem blöndungur og
hvernig hún ætti að stilla ventilinn,
sem réði rennsli eldsneytisins inn í
kólfhylkið. Sjálfur sneri liann kast-
hjólinu og setti um leið hið ófull-
komna „kerti“ í samband við raf-
strauminn í húsinu. Hreyfillinn hóst-
aði og hristist og logarnir blossuðu
út úr útblástursrörinu, en brestir og
brak heyrðist í eldhúsborðinu, en til-
raunin heppnaðist tvímælalaust vel.
Hann lét hreyfilinn ganga í fáeinar
mínútur. Svo ýtti hann konunni sinni
frá og stöðvaði hreyfilinn.
Þessi fyrsi hreyfill var ein-sylindra,
og sylindrinn var gerður úr þuml-
ungs víðu gasröri. En hann gekk, og
það var það sem Ford var fyrir
niestu. Nú fór hann þegar að smíða
tveggja sylindra hreyfil, en eldri
hreyfilinn snerti liann ekki fyrr en
1934. Þá lét hann hann ganga á heims
sýningunni í Chicago.
íbúðin, sem Ford leigði í Bagley
Street var helmingurinn af tveggja
mann.a íbúð, og bak við húsið var dá-
lítill skúr, ætlaður fyrir eldivið.
Ford notaði sinn helniing af skúrn-
um sem vinnustofu, og andbýlingur-
inn, Felix Julien fékk svo niikinn á-
liuga fyrir tilraun hans til að smíða
vagn sem gengi sjálfkrafa, að liann
léði honum sinn helming af skúrnum.
Þessi skúr varð í raun réttri fyrsta
smiðja Fords, og það var í þessu bak-
liýsi, sem hann smíðaði fyrsta bílinn
sinn. Þann 4. júlí 1896, klukkan 4
að morgni fór hann fyrstu reynslu-
ferðina í honum niður Grand Rover
Avenue og að Washington Boulevard.
Þar stöðvaðist bíllinn, vegna þess að
kveikjan bilaði.
Tveim mánuðum síðar fékk liann
að fara með Alex Dow, forstjóra Edi-
son-stöðvarinnar í Detroit á fund ým-
issa fulltrúa Edison-fyrirtækjanna í
New York, og þangað var von á Edi-
son sjálfum. Ford var kynntur hon-
um, og Dow sagði honum að þessi
maður væri að smíða hreyfilknúinn
vagn. — Þarna kemur það! sagði
Edison hrifinn. — Vagn sem gengur
af sjálfu sér og flytur eldsneytið með
sér! Haldið þér áfram með það!
Það er ekki ofsagt að Ford óð í
rósrauðum skýjum þegar hann kom
út úr fundarsalnum, og hann var
Dow innilega þakklátur fyrir að hafa
fcngið að fara ferðina. Sjö árum síðar
„Mjór er mikils vísir“. Þetta var fyrsta verkstæði Henry Fords. Þarna í
eldiviðargeymslunni í Bagley Street smíðaði Ford fyrsta bílinn sinn, ár-
ið 1896.