Fálkinn - 27.03.1959, Blaðsíða 7

FÁLKINN
7
Thomas Alva Edison í sumarfríi moð Ford. Edison er í bílnum.
Jartein Þorláks helga. — 5.
af Nóregi Norðmenn til Vœringja-
ætlaði hann að sýna Dow þakklæti sitt
með því að bjóða honum nokkur
hlutabréf í hinu nýstofnaða Ford
Motor Company, en Dow afþakkaði
það.
— Ég hefði bara átt að vita, sagði
Dow síðar, — að hann ætti eftir að
græða milljónir á þessari hugmynd
sinni. En hvern gat dreymt um það?
HVEIÍ MAÐUR SINN BÍL!
Ýmsir halda að það hafi verið I'ord,
sem fann bílinn. Það er rangt. Ýmsir
hugvitsmenn í Evrópu og Ameríku
unnu, hver öðrum óháðir, að tilraun-
um með bcnsínknúða bila á árunum
eftir 1890. Nöfnin Daimel, Benz, Olds,
Haynes og Dureya koma öll við
bernskusögu og þróun bílanna. Þrem-
ur mánuðum áður en Ford reyndi
fyrsta bílinn sinn hafði Charles B.
King gert svipaða tilraun, og Minn-
ingardaginn, þá um haustið var kapp-
akstur þriggja Dureyabila og eins
Benz milli City Hall i New York og
Ardsley-on-Hudson, fram og aftur.
En þó að Ford væri ekki fyrsti
bílasmiðurinn varð hann þó fyrstur
tit að sjá, að bíllinn gat gerbreytt
lífsvenjum Bandaríkjámanna. Ford
hafði í luiga farartæki, sem gæti
skussað bóndanum á torgið og gert
verkamanninum í iðnfyrirtækinu
fært að eiga heima i heilnæmu lofti,
langt frá vinnustaðnum. Hann vildi
smíða bíl sem miðlungsstéttin hefði
efni á að kaupa, og gæti notað til að
komas|t á fjarlæga staði, sem fólk
þekkti aðcins af frásögn. Ford hugs-
aði um bílinn, sem lið í efnaliags-
málum og félagsmálum. Bíllinn hans
varð að vera sterkur, — með einfaldri
vél og ekki dýr.
Hann svaraði þessum kröfum með
hinni einföldu T-gerð, sem siðar varð
lcunn um öll Bandaríkin og víðar um
heim undir nafninu Tin Lizzie, The
Flivver eða blátt áfram T-Fordinn;
og með færibandinu, sem flutti bílinn
núlli smiðanna stað úr stað, tókst
honum að gera hílinn miklu ódýrari
en ella. í fyrstu hafði það tekið 14
tíma að smiða grindina i bíl. Á færi-
bandinu tók þða 1 tima 33 min., og
T-gerðin varð fullgerð á færiband-
inu þannig að ekki leið nema 1.6 mín-
útur á milli bílanna. Á 19 árum smið-
aði Ford 15 milljón bíla. Frá 1917
til 1927 kom helmingltir alira bila
sem smiðaðir voru i Bandarikjunum
frá Ford, og samtímis því sem pen-
ingaflóðið óx hjá lionum gat hann
lækkað verðið. Ford T Touring Car,
sem kostaði 850 dollara árið 1908,
kostaði ekki nema 290 doilara árið
1925.
BÍLL MEÐ SÁL.
Nu á dögum hefir fólk gleymt hvi-
likir ágætis vagnar þessir T-Fordar
voru. Lögunin á þeim þekktist ekki
á neinum bíl nú. Þeir voru „háfætt-
ir“ og í rauninni ekki ósvipaðir Ford
sjálfum, grannir og hreyknir en gátu
líka verið staðir og óútreiknanlegir.
Það var eitthvað persónulegt við þá.
Sagan segir að í fyrri heimsstyrjöld-
inni liafi fólk i frönsku þorpi afráðið
að eyðileggja alla bilana sina, til þess
að þeir féllu ekki í hendur Þjóðverja.
Þeim var ekið fram á háan hamar og
látnir renna fram og ofan í á. En einn
billinn var gamall T-Ford. Eftir tvo
kollhnýsa í loftinu kom Iiann niður
á hjólin og hélt svo áfram upp úr
ánni þangað til hann rakst á tré og
stansaði.
Eitt af þvi sem gerði Tin Lizzie
vmsæla voru „plánetudrifin". Gír-
kassarnir á fyrstu bílunum voru ó-
neitanlega mestu gallagripir. Margt
kvenfólk gat yfirleitt ekki skipt um
gir og sumir karlmenn jafnvel ekki
heldur. Á T-Fordinum var enginn gír
né gírstöng. Þrír pedalar voru i gólf-
inu lijá bilstjóranum, einn fyrir hæga
ferð áfram, annar fyrir „reverse“ og
þriðji til að hemla. Kveiking og
bensingjöf voru á stýrisstönginni og
bensíngeymirinn var undir bílstjóra-
VÆRINGJAR HEITA Á ÞORLÁK.
Eigi miklu síðar en upp kom helgi
ins sæla Þorláks byskups, var Filip-
pus af Flæmingjalandi valdur til kon-
rngs i Miklagarði. Þá drifu þangat
sætinu. Til þess að athuga hvort
bensin væri i geyminum varð l)íl-
stjórinn að fara út, taka upp sætið
sitt og stinga spýtu ofan í geyminn.
í skemmtilegri bók, sem heitir
„Farewell to Model T“ segir Lee
Strout White, að bíllinn hefði haft
það til að aka áfram yfir liúsbónda
sinn, sem var að ræsa hann með
sveifinni, ef hann gleymdi að stilla
neyðarhemilinn alveg aftur áður en
hann fór út til að setja hreyfilinn i
gang. — En annars gat maður haldið
lionum aftur með höndunum einum,
segir hann, — ég finn ennþá hvernig
gamli Fordinn minn þrýsti sér að
mér á vegarbrúninni, eins og hann
væri að leita að sykurmola i vasa
minum.
Það var þessi bíll, sem réð hinum
glæsilega uppgangi Fords í amerísku
viðskiptalífi. Hinn ótrúlegi gróði fé-
lagsins sést best af sögunni um Ros-
ettu Hauss og 100 dollarana hennar
— en sú saga er jafn kunn í Detroit
og sagan af Ali Baba hefir verið í
Bagdad á sínum tíma. Og þó er hún
ekkert ævintýr. Rosetta var systir
James Couzens, fyrsta skrifstofustjóra
Ford-félagsins og eins af tólf fyrstu
hiuthöfunum í þvi. Hann reyndi að
selja henni hlutabréf fyrir 200 doll-
ara, en liún var efins og hafnaði kaup-
unum fyrst í stað. Loks lét liún til-
leiðast að kaupa bréf fyrir 100 doll-
ara. Á næstu 16 árum fékk hún
greidda 95.000 dollara i ágóðahlut, og
árið 1919, þegar gamli Ford keypti
siðustu hluthafana utan fjölskyld-
unnar út úr félaginu, fékk lnin 260.000
dollara fyrir lilutabréfið, sem bróðir
hennar hafði forðurn prangað upp á
hana!
Tveir lögfræðingar, Horace Raek-
ham og John Anderson lögðu fram
10.000 dollara og fengu 12.500.000
dollara hvor í ágóða næstu árin! Sum-
arið 1913 fór Anderson til Evrópu
með konunni sinni. Ágóðahlutinn kom
til útborgunar meðan hann var i ferð-
inni og hann hafði talað svo um við
ritara sinn, að ef ágóðinn yrði 25.000
dollarar átti hann að síma „25“. Yrði
ágóðinn 40.000 dollarar átti liann að
sima „40“ o. s. frv. í Geneve fékk
Anderson skeytið frá Wilcox ritara
sinum — „500“. Honum fannst það
litið og simaði og bað um endurtekn-
ingu á skeytinu. Þá fékk hann svarið:
„Fimm hundruð þúsund do!larar“!
Framhald í næsta blaði.
setu, ok kunnu þeir at segja þessi
fagnaðartíðendi þeim, er þar váru
fyrir, um heilagleik og jarteiknakraft
ins heilaga Þorláks byskups, ok siðan
fóru þeir til kirkju ok gerðu þakkir
guði fyrir sína dýrð. Ok er menn
urðu varir við þessa nýlundu, þá
sögðu þeir konunginum, en hann
sendi eftir Væringjúm nokkurum ok
spurði, hvat þat væri, er honum var
sagt. Sá sagði it ljósasta af, er kunn-
ast var um, af æfi ok liáttum ins sæla
Þorláks byskups ok hvar hann var
fæddr ok hver forlög hans hefði ver-
il ok hversu helgi hans hafði upp kom-
it ok jarteiknir þær, er hann vissi
satt af at segja. Konungr tók því öllu
vel og líkliga, ok litlu síðar skyldu
Væringjar ráðast á mót heiðingjum,
er á ríkit gengu. Ok er liðinu laust
saman, þá var mikit mannfall ok
miklu meir af Væringjaliði, ok þar
kom um síðir, at þeir flýðu í kastala
einn, ok var þat lítit skjól, en hinir
settu herbúðir sínar umhverfis ok
ætluðu ])egar at þeim at ganga um
morguninn. Vár Væringjar með mik-
illi áhyggju þá nótt, þóttust við hana
búast eiga með skömmu tómi. Þá
n ælti einn af Væringjum: „Vér meg-
um enn fagran sigur vega i trausti
ins sæla Þorláks byskups, þó at liðs-
inunur sé ofvægur, ef hann vill oss
styrkja og fylgja. Heitum vér á hann
af öllum huga, ok mun nökkut um
batna vár efni.“ Þeir hétu að láta
gera kirkju inum sæla Þorláki bysk-
upi, ef þeim yrði auðið aftr at koma.
Ok þegar er þeir höfðu heitit, þá tók
allan ótta ór hug þeirra, og langaði
til móts við heiðingja. Ok þá traust
var vígljóst, bjuggust þeir til ofan-
göngu ok báðust fyrir rækilega áðr
ok signdu sig vandliga. Hlaupa þeir
þá á hendur þeim mcð þeyttum lúðr-
um ok háreysti miklu ok mæltu svá:
Göngum nú fram þrekmannliga i
trausti ins sæla Þorláks byskups ok
sigrumst snarpliga eða deyjum allir
drengiliga!" Ok er heiðingjar heyra
nefndan inn sæla Þorlák byskup, þá
sló á þá hræðslu, ok vissi eigi, livat
þeir gerðu, hjuggust sjálfir, en flýðu
flestir, en margir urðu handteknir ok
bundnar hendr á bak aftr ok öll vápn
])eira ok klæði, ok fóru með herfangi
heim til Miklagarðs ok sögðu sjálfir
þenna atburð konunginum ok hans
mönnum, en bandingjarnir sögðu þat,
er til þeira kom. Konungrinn varð
feginn ok tók sjálfr inn fyrsta stein
ok bar til þeirar kirkju, er Þorláki
byskupi var ger, ok fekk sjálfur
smiði ok öll efni ok lét síðan vigja
inum sæla Þorláki hyskupi kirkjuna,
])á er ger var, ok segja þeir, er þaðan
koma, at þar verði fjöldi jarteikna.