Fálkinn


Fálkinn - 14.08.1959, Blaðsíða 2

Fálkinn - 14.08.1959, Blaðsíða 2
2 FÁLKINN Dr. Jón Dúason: Sagan um Snæbjörn galta „Þess er getið,“ segir í Víga- Glúms, sögu, „at Halldóra, kona Glúms kvaddi konur með sér, — „ok skulum vér binda sár þeirra manna er lífsvænir eru, ór hvárra liði sem eru“. Þetta var norður í Eyjafirði fyrir bardagann á Hrísateigi árið 983. Þetta er, að því mér sé kunnugt í fyrsta sinn í veraldarsögunni, að sú hugsun kemur fram í orði og framkvæmdaverki, að gera öllum vinum sem óvinum, jafnt undir höfði, og rétta þeim öllum sömu líknarhönd. Þjóð vor frægir konur fyrir að gera skála um þvera þjóðbraut og annað það sem innan vors hugar- heims og Skilnings er. En hin heims- sögulega hugsun og drýgð dáð Halldóru Gunnsteinsdóttur liggur utan þeirra takmarka vors og skiln- ings, og því af engum í heiðri höfð. Þess vegna mun heldur ekki þurfa að gera því skóna, að hinar rögg- sömu konur íslands, sem enn telja sér sóma að heita dætur feðra sinna, heiðri 10 alda minningu Halldóru Gunnsteinsdóttur með opnun ,kaffi- stofu' árið 1983. Svona er og um hið heimssögu- lega afrek Snæbjarnar galta. Það virðist vera handan við hugarheim og skilning þjóðar vorrar. Landa- fundur Snæbjarnar galta gerðist laust fyrir 980, en sú drýgða dáð hefir um næstum því fullar 10 aldir af þjóð vorri verið einskis metið. Og nú er það enda orðið efst á baugi með þjóð vorri, að grafa í gleymsku og dá og afneita öllu því í fortíð hennar, sem mestu máli skiftir og varðar lífsrétt hennar, gagn hennar og sóma. Gengur út- gáfunefnd skólabóka og kennara- stétt landsins á undan öðrum í þess- um háskalega og viðbjóðslega ó- sóma. í fullkominni andstöðu við þetta auma volæði og andlegu eyðimörk er hin glæsilega skáldsaga Sigur- jóns Jónssonar: Snæbjörn galti, sem Menningarsjóður hefur gefið út. Það er sannarlega bæði fróðleg og fögur og sönn mynd, sem Sigur- jón bregður þar upp af lífi því, sem lifað var hér á landi á síðasta þriðj- ungi 10. aldar. Kristnin, viðkynning við menning vestrænna þjóða, og síðast en ekki síst skynsamleg eigin ígrundun íslendinga sjálfra er búin að sníða verstu vankantana af hinni norrænu heiðni en sjálf er hin vest- ræna kristni,, sem hingað fluttist með landnámsmönnum frá Bret- landseyjum, alveg i andarslitrun- um. Afkomendur hinna kristnu landnámsmanna eru orðnir heiðnir. En sú heiðni, sem nú ríkir á íslandi, er orðin sérstök íslenzk trúarbrögð, frábrugðin heiðninni á Norðurlönd- um. Drengskapurinn og manngild- ishugsjónir heiðninnar lifa og blóm- gvast, en kreddur hennar og bág- byljur eru roknar út í veður og vind. Eitt af vígjum hinnar vestrænu kristni var á Akranesi og Sigurjón lætur það ekki vera alveg fallið, sem það og eigi heldur var. Þar kynnir Sigurjón okkur fyrir Ásólfi alskikk, sem lifði meinlætalífi og engu hafði gleymt og kallaði kofann sinn stein. Þar er brugðið upp mynd af „Guðmundi kristna", er sýndi kristna trú sína í því, að hirða sig ekki, og „signdi sig skítugri hendi“. Uppi í Reykholtsdal var enn á lífi ein dóttir Þormóðs hins írska, land- námsmanns á Akranesi, Kjalvör móðir Snæbjarnar galta, að vísu var hún búin að gleyma mörgu og afrækja margt, en samt styrk í trúnni. Kristin vildi hún vera. Þótt Ásólfur alskikk sæti á Innra- Hólmi og væri af öllum vel virtur, var það þó ekki kristnin, sem réði ríkjum þar. Og engu er það líklegra en Sigurjón hafi sjálfur setið þar í veizlunni góðu þegar þeir Hólm- Starri og Illugi Hrólfsson á Hofs- stöðum í Reykholtsdal höfðu konu- kaupin, er leiddu til þess, að Sig- ríður, kona Illuga, hengdi sig í hof- inu á Hofstöðum. Á Innra-Hólmi kynnumst við og fyrst Grönju Gren- jaðardóttur, leysings í Jörundar- holti, er að eigin sögn var „frjáls kona“ og „gifti sig sjálf“, þegar henni sýndist. Þetta er persóna, sem Sigurjón hefur búið til, og svo er og um ekkjuna á Ströndum, sem Sigurjón lætur Styrbjörn komast í kynni við. Annars eru persónur sög- unnar nær allar sannsögulegar. Og frásögnin er ýmist alveg sannsögu- leg og það enda með eigin orðum heimildanna, eða svo sennileg, að svona virðist þetta hljóta að hafa verið. Þetta er sönn saga í skáldleg- um búningi. Af litlum neista getur kviknað mikið bál, og af hversdagslegum atburðum geta orðið heimssöguleg- ar afleiðingar. Svo var um upphaf þessarar sögu, ástaræfintýri, sem fyrir nærri 10 öldum síðan gerðist í Reykholtsdalnum en breyttist í ástarharmleik. Á Breiðabólsstað sat goðinn og stórhöfðinginn Tungu-Oddur. Á Kjalvararstöðum hinu megin í daln- um bjó Kjalvör móðursystir Odds, en ekkja Hólmsteins, sonar Snæ- bjarnar landnámsmanns, bróður Helga magra. Snæbjörn galti, son- ur Hólmsteins og Kjalvarar, var fóstraður með Þóroddi í Þingnesi, en stundum var hann með Tungu- Oddi eða með Kjalvöru móður sinni. Lesa má það milli línanna í Landnámu, að þau Snæbjörn galti og Hallgerður Tungu-Oddsdóttir, „hin fegursta kona einhver, sem ís- land hefur alið“, muni hafa verið leiksystkyn og að með þeim hafi frá öndverðu verið vinátta auk góðrar frændsemi, sem svo, er þau náðu þroska, breyttist í heita og sterka ást. Snæbjörn virðist hafa verið hinn garplegasti maður svo sem hann átti kyn til. Að ættgöfgi og mann- kostum virðist hafa verið jafnræði milli Snæbjarnar og Hallgerðar, en ekki að mannaforræði, og tæpast að fé. En þetta síðara atriði þótti ekki eins mikilvægt í fornöld sem síðar varð. Engri konu þótti þá sæmd í því að vera gefin til fjár, og aðstandendum hennar ekki heldur. í vegi fyrir því, að Snæbjörn fengi Hallgerðar, virðist aðeins hafa.stað- ið það tvennt, að Tungu-Oddur, sem margt var búinn að reyna um dagana og orðinn var gamall, vildi með gjaforði þessarar fögru dóttur sinnar tengjast ættum með miklum mannaforráðum, og að móðir Snæ- bjarnar hafi lagst á móti ráðahagn- um, af því að kristinnréttur bann- aði að byggja svo náið að frænd- semi. En hvort sem nú heiðinn ís- lenzkur goði lagði mikið eða lítið upp úr kristinnrétti eða öðrum kristnum bágbyljum, kom Tungu- Oddi þetta þó vel. — Svo bað Odd- ur Hallkelsson á Kiðjabergi, frændi Gizurar hvíta og Geirs goða í Hlíð, Hallgerðar til handa Hallbirni syni sínum. Og „með því, að mannleg vizka í mörgu náir skammt", var hún honum föstnuð. En áður þessar festar færu fram lætur Sigurjón Hallgerði hafa feng- ið vitneskju um, hvað í bígerð væri, og knúið Snæbjörn galta til að heita sér þvi, að nema hana á brott og sigla með hana til Gunn- bjarnarskerja og nema þar land. Til þessara heitorða hafði Snæbjörn verið tregur, enda verkið ekki gott og við því lá skóggangssök. Þau gerðu ráð fyrir því, að undir þess- um dröngum, sem sáust upp úr sjónum, yzt í sjóndeildarhringnum, hlytu að vera grænar hlíðar og undirlendi, svo þar væri byggjandi. En þessi ráðagerð varð ekki fram- kvæmd undir veturinn, heldur varð að bíða næsta vors eða sumars. Framvinda sögunnar bendir til, að þessi tilgáta Sigurjóns sé rétt. Brúðkaup Hallgerðar og Hall- Breytt verö Lausasöluverð Fálkans hœkk- ar um tvœr krónur frá og með þessu blaði og verður því fram- vegis kr. 7.00. Frá og meö nœstu mánaða- mótum hækkar mánaðaráskrift blaðsins upp í kr. 25.00. Til þessarar hœkkunar hefur orðið að grípa, þar sem útgáfu- kostnaður við blaðið hefur hækkað allmikið, en útsöluverð blaðsins staðið í stað um árabil. Vœntir blaðið þess, að þessum breytingum verði tekið af skiln- ingi af hinum fjölmörgu, 'traustu lesendum blaðsins, hvar sem þeir eru á landinu. björns stóð að Breiðabólsstað um haustið. Eflaust voru það ráð Hall- gerðar, að þau Hallbjörn voru með Tungu-Oddi hinn fyrsta vetur. „Ó- ástúðlegt var með þeim hjónum“. Og viðleitni Tungu-Oddskom til að bæta um með þeim kom fyrir ekki. Að fardögum bjóst Hallbjörn á brott. Birtist þá ástandið eins og það var í fáum orðum Landnámu. I stað þess að vera heima og kveðja síðustu dótturina sína og óska henni heilla, er hún riði úr hlaði, gékk stórhöfðinginn Tungu-Oddur til laugar í Reykholt", „því að hann grunaði, hvort Hallgerður mundi fara vilja með honum“, þ. e. Hall- birni. Sýnist þetta ekki stórmann- legt af Oddi, þó má minnast þess, að hann var þá mjög við aldur, og lifði ekki mjög lengi eftir þetta. Fáir virðast þá hafa verið heima á bænum, og enginn mannsöfnuður til að kveðja ungu hjónin. Hallbirni virðist beinlínis ætlað að laumast burtu eins og rakki. „Þá er Hall- björn hafði lagt á hesta þeirra,“ segir Landnáma, „gekk hann til dyngju, og sat Hallgerður á palli og kembdi sér; hárið féll um hana alla og niður á gólfið; hún hefur kvenna bezt verið hærð á íslandi með Hallgerði langbrók. Hallbjörn bað hana upp standa og fara; hún sat og þagði, þá tók hann til henn- ar og lyftist hún ekki; þrisvar fór svo; Hallbjörn nam staðar fyrir henni og kvað“ (ágætlega kveðna vísu, sem enn er til og er prentuð í Landnámu). „Eftir það snaraði hann hárið of hönd sér og vildi kippa henni af pallinum, en hún sat og veikst ekki. Eftir það brá hann sverði og hjó af henni höfuð- ið; gekk þá út og reið í brott: Þeir I þessum orðum felst nokkur lýsing á Hallgerði. Gagnvart henni er garpurinn Hallbjörn ekki kven- sterkur. Engum hefur hugkvæmst, að Hallbjörn myndi vinna það níð- ingsverk, að bera vopn á konu sína. Það er ein ástæðanna fyrir því, að enginn vígra karla virðist vera heima á bænum og Snæbjörn með ráði Hallgerðar var yfir á Kjalvar- arstöðum. En þegar nú Hallbjörn, blindaður af vonlausri ást og af- brýðisemi, sér fram á tvenna kosti: að hljóta háð og spott allsherjar Ti*iilofunarliriiigir Ijósir, rauðir. — Steinhringar fyrir dömur og herra. — Hálsmen, armbönd, gull og silfur. — Borðbúnaður, silfur, plett. — Úr fyrir dömur og herra, gull og stál. Tegundir: Marvin, Dames, Tissot, Certina, Eterna. Laugavegi 50. — Reykjavík. Framh. á bls. 15.

x

Fálkinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fálkinn
https://timarit.is/publication/351

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.