Fálkinn - 21.08.1959, Blaðsíða 5

FÁLKINN
5
er ekki fyrr en í byrjun víkinga-
aldar, sem menn fara að nota kjöi,
fast stýri og siglu.
Með víkingaskipinu eignast norð-
urlandabúar þann farkost, sem
færði þeim auð, völd og frægð. Eft-
ir að farið var að nota kjöl var hægt
að nota segl — en kjalarlausu skip-
in mundu þegar hvolfa undir segl-
um. Víkingaskipin þekkja menn út
í æsar, því að þau hafa fundist,
sæmilega varðveitt, í Austfold og
Vestfold í Noregi. Þessi skip sýna,
að Norðmenn hafa verið lagt á
undan öðrum þjóðum í skipasmíð-
um þá, því að bæði vörðust þessi
skip vel sjó og gengu vel. Hefur
þetta sannast af tilraunum með
skip, sem voru nákvæm eftirmynd
víkingaskipanna. Magús Andersen
sigldi slíku skipi -til Ameríku 1893,
og síðan hafa fleiri leikið það sama
eftir.
Einu víkingaskipin, sem varðveist
hafa, má sjá á Bygdö við Osló. Ósa-
bergsskipið er þeirra íburðarmest,
með miklum útskurði, og mun hafa
verið smíðað sem skemmtiskip
handa drottningu, sem heygð var
í skipinu ásamt ambátt sinni, en
ekki ætlað til langferða. Gaukstað-
arskipið er stærra, miklu borðhærra
og sterkara en hefur þó tæplega
verið ætlað til úthafssiglinga. Af
skipinu frá Túni eru leifarnar svo
ófullkomnar, að ekki hefur tekizt
að eftirlíkja gerð þess fyllilega. Það
er breiðara en hin. En lögun allra
skipanna sýnir, að þau hafa verið
undragóð siglingaskip.
Flest víkingaskipin voru stærri
en þessi, sem geymst hafa, enda
ætluð til langferða. Á þeim voru
notuð bæði segl og árar, og af ára-
fjöldanum, sem oft segir frá í sög-
um, má ráða stærð þeirra. Á þess-
um skipum fóru víkingarnir til
Englands og Frakklands, suður á
Spán og inn í Miðjarðarhaf, og alla
leið til íslands, Grænlands og Amer-
íku. Víkingaskipin voru notuð á
Norðurlöndum þangað til hin stærri
þilskip suðlægari þjóða urðu kunn
á norðurslóðum.
SUÐRÆNU SKIPIN.
Egyptar hafa snemma byrjað að
smíða skip, fyrst til nota á ánni
Níl og síðar til ferða um Miðjarðar-
haf. Var smíði skipana einkar vönd-
uð og mikið í allt borið. En þessi
skip voru ekki sterk, vegna þess að
þau voru smíðuð úr stuttum plönk-
um til þess að styrkja þau var
strengur þaninn milli trana, sem
reistar voru fremst og aftast á skip-
inu. Skipasmíðakunnáttan barst frá
Egyptum til Fönikíumanna, og þeir
urðu ofjarlar kennarans og fræg-
asta siglingaþjóð Miðjarðarhafs um
skeið. Á Krít voru líka duglegir
skipasmiðir og siglingamenn.
Svo komu Grikkir til sögunnar og
lærðu af fyrrnefndum þremur þjóð-
um. ,,Trirem“ hét frægasta skipa-
tegund þeirra, þar voru tvennar
áraraðir og ræðarar fleiri en á vík-
ingaskipunum og fram úr stafni stóð
„hrútur“, til að stanga óvinaskip
með og sökkva þeim.
Svo kom að því að Rómverjar
urðu alls ráðandi í Miðjarðarhafi.
„Mare nostrum" — hafið okkar —
kölluðu þeir það. Rómverjar lærðu
skipasmíði og siglingar af Grikkj-
um og smíðuðu stærri og sterkari
skip en þeir. Þó að þeir gerðu marg-
ar umbætur á skipunum, einkum
flutningaskipum, var stíllinn svip-
aður og verið hafði hjá Grikkjum.
Norðurlandaþjóðirnar hafa fyrst
kynnst rómversku skipunum í Eng-
andi, sem þá var rómversk nýlenda
og svo í Miðjarðarhafi eftir að þær
fóru að sigla þangað. Víkingaskipin
voru miklu borðlægri en hin suð-
rænu og stóðu því illa að vígi í
bardaga, en hinsvegar voru þau
miklu liðugri í snúningum.
Þó var það ekki fyrr en á 13.
öld, sem víkingaskipin hverfa úr
sögunni. Kom nú fram ný gerð skipa
samruni nor- og suðræns skipastíls.
Skipin voru gerð hærri og tvær
siglur notaðar. Seinna urðu þær
þrjár. Var aftasta siglan þá notuð
fyrir hið svonefnda ,,latínasegl“ á
norrænu skipunum. Og næst kom
Framh. á 14. síðu.
39
MAÐURINN, SEM — fór fram úr Maraþonhlaupurunum
1) Eftir sigur Grikkja yfir Persum við Maraþón, árið 480
f. Kr., sendi Miltiades hersöfðingi mann til Aþenu til að segja
sigurfregnina. Hann hljóp leiðina, 40 km. á ótrúlega skömm-
um tíma, en datt niður dauður, er hann kom á leiðarenda.
Síðan hel'ur fjöldi hlaupagarpa þreytt Maraþónhlaup, en eng-
inn þeirra jafnast á við Norðmanninn Ernst Mensen, sem fædd-
ur var i Bergen árið 1799. Hann gekk á sjómannaskóla í Kaup-
mannahöfn og' vann þá það afrek að hlaupa 10 kílómetra á 23
mín. 21 sek. á reiðvellinum við Kristjánsborgarhöll.
2) Frægara varð þó hlaup hans frá París til Moskvu. Voru
honum boðnir 5.000 frankar ef hann gæti hlaupið þessa leið
á 15 sólarhringum. Hann lagði upp frá Vendome-súlunni í
París kl. 4.10 þann ll.júní 1931, en kl. 10 þann 25. júní kom
hann að aðalhliðinu í Kreml. Öll Evrópa fylgdist með þessu
hlaupi, og dæmdist Mensen hafa verið 13 sólarhringa og 8 tíma
á leiðinni. En í raun réttri var hann 14 sólarhringa 5 tíma og
50 mín. og auk þess vann hann 3 Vz tíma við að hlaupa í austur-
átt. Hann hafði hlaupið að meðaltali 245 km. á sólarhring.
3) Mesta afrek hans var þó að hlaupa frá Konstantínópel
til Kalkutta og til baka, með áríðandi bréf frá Austur-Indía-
félaginu. Mensen var fljótasti póstur sinnar tíðar, ferfalt fljót-
ari í ferð en ríðandi póstar. Hann lagði upp frá Konstantín-
ópel 29. júlí 1836, en kom til Kalkutta 27. ágúst og hélt heim-
leiðis eftir stutta hvíld. Hann var 59 daga báðar leiðir og hafði
hlaupið 190 km á dag að meðaltali.
4) Árið 1842 fól Puckler Muskau fursti honum að finna
upptök Nílar. Hann lagði upp frá Breslau 11. maí, kom til
Jerúsalem 10. júní og hljóp svo þaðan um Kairo til Núbíu.
En 22. janúar 1843 dó hann úr farsótt við Assuan. — Enskir
embættismenn sáu um útför hans og var hann grafinn við
neðsta fossana í Níl. Mensen var þreklega vaxinn en áberandi
klofstuttur. Hlaupalag hans hafði verið mjög einkennilegt.
„Aldrei munum við sjá hans líka,“ sögðu ensku blöðin að hon-
um látnum.