Fálkinn - 11.09.1959, Blaðsíða 3
FÁLKINN
3
Jón Eyþórsson flytur ræðu við
bautasteininn á Kili.
Geir G. Zoéga reistur
bautasteinn á Kili
FERÐAFELAG Islands hefur
reist bautastein á Kili til minningar
um Geir G. Zoéga, vegamálastjóra,
sem var forseti Ferðafélagsins í 22
ár.
Þegar steinninn var afhjúpaður
efndi félagið til ferðar á Kjöl og
bauð þangað ekkju Geirs Zoéga og
börnum hans.
Minnismerkið er granítsúla, sem
komið er fyrir á grágrýtissteini. Er
steinninn metri að hæð, en súlan
er 2,20 m. Er víðsýni mikið frá
þeim stað, þar sem bautasteinninn
er. Efst á súlunni er merki Ferða-
félags íslands. Þá er letrað á hana
nafn Geirs G. Zoéga, fæðingardag-
ur og dánarár og hvenær hann var
forseti F.í.
Fjölmennt var á Kili, þegar
steinninn var afhjúpaður. Jón Ey-
þórsson, núverandi forseti Ferðafé-
lagsins, flutti ræðu, þar sem hann
minnfist hins mikla og ágæta starfs
Geirs G. Zoéga í þágu ferðamála og
annarra málefna. Sagði hann m. a.,
að Geir hefði átt frumkvæðið að
því að almenningi gafst kostur á
að ferðast um Kjöl og að Ferða-
félagið reisti fjóra skála sína í nánd
við þann veg. — Tvö börn Geirs,
Bryndís og Geir Agnar þökkuðu
þann heiður, sem föður þeirra var
sýndur.
ÍSAQA
— tnerkt
Verksmiðjufélagið ísaga h.f. er
40 ára um þessar mundir. Tildrögin
að stofnun þess voru þau, að um
aldamótin síðustu tókst sænska
verkfræðingnum og hugvitsmannin-
um dr. Gustav Dalen að finna upp
efni, sem gat dregið í sig og geymt
sprengingarhættulaust Aceton-gas í
stálhylkjum, en fram til þess tíma
var aceton-gas talið svo hættulegt
í meðferð, að það náði ekki veru-
legri útbreiðslu, enda fékk upp-
fyndingarmaðurinn sjálfur að
kenna á því, því hann varð blindur
við sprengingu. Hinsvegar var ace-
ton-gas mjög nauðsynlegt til ýmsr-
ar notkunar, svo sem til lýsingar,
logsuðu o. m. fl. Aceton-gas er búið
til úr karbíd. Dr. Dalen fann einn-
ig upp sjálfvirk vitaljóstæki, sem
tfifrirtœki 40 ára
gengu fyrir aceton-gasi. Uppgötv-
anir þessar þóttu strax ákaflega
mikilsverðar og breiddust óðfluga
út vegna yfirburða þeirra, enda
hlaut dr. Dalen nóbelsverðlaun fyr-
ir. Setti hann á stofn verksmiðju-
félagið AGA (Aktiebolaget Gas-Ac-
cumulator) í Stokkhólmi, sem fram-
leiddi gasið í hinum sérstöku gas-
hylkjum og bjó einnig til vitaljós-
tækin. Þegar í byrjun fyrri heims-
styrjaldar (1914) voru þessi sjálf-
virku Dalen-ljóstæki komin í flest-
alla vita, sem þá voru á íslandi.
En á stríðsárunum reyndist mjög
örðugt um innflutning á aceton-gasi
handa vitunum.
í byrjun stríðsins (1914) var hér
á landi farið að nota aceton-gas
einnig til logsuðu og logskurðar!
Strax að stríðinu loknu vildi þá-
verandi vitamálastjóri, Þorvaldur
Krabbe, koma á framleiðslu aceton-
gass hér á landi, bæði til þess að
tryggja rekstur vitanna og til log-
suðunnar. Ræddi hann þetta við rík-
isstjórnina og skrifaði stjórnarráð-
inu um málið og lagði til að ríkið
reisti aceton-gasverksmiðju. En rík-
isstjórnin vildi ekki fallast á það,
og varð þá úr, að hafist var handa
af einstaklingum.
Fékk Krabbe í lið með sér ýmsa
merka áhugamenn þess tíma og
naut auk þess mikilsverðrar aðstoð-
ar sænska félagsins AGA, sem hafði
einkaleyfi á framleiðslunni. Meðal
stofnenda voru auk Krabbe þeir
Sveinn Björnsson, síðar Forseti ís-
lands, Þórður Edilonsson, héraðs-
læknir, Ludvig Kaaber, landsbanka-
stjóri, Ágúst Flygenring alþingis-
maður, Hallgrímur Benediktsson
stórkaupmaður, Gísli Johnsen stór-
kaupmaðuur, Hai-aldur Böðvarsson
útgerðarmaður, og Guðmundur
Hlíðdal verkfræðingur. Hinn 26
júní 1919 komu 8 menn saman á
fund, bundust samningum og á-
stað, en endanlegur stofnfundur var
haldinn 30. ágúst s. á.
Fyrstu stjórn félagsins skipuðu
þeir: Þorvaldur Krabbe, Sveinn
Björnsson, Ágúst Flygengring og N.
P.F. Westberg. Félaginu var gefið
nafnið „ÍSAGA“ og kennt við Dal-
enfélagið sænska ,,AGA“ á sama
hátt og t.d. DANAGA i Danmörku
og NOAGA í Noregi. Fyrsti formað-
ur þess og framkvæmdastjóri var
Þorvaldur Krabbe og gengdi hann
því starfi þangað til 1937, er hann
fluttist af landi burt, en þá tók við
sem stjórnarformaður Guðmundur
Hlíðdal póst- og símamálastjóri, en
Valgeir Björnsson þáverandi bæjar-
verkfræðingur varð framkvæmda-
stjóri.
Verksmiðjan var reist við Rauð-
arárstíg í Reykjavík og vélarnar
fengnar frá AGA í Stokkhólmi. —
Gátu þær framleitt 4 teningsmetra
af gasi á klukkustund. 23. janúar
1920 tók verksmiðjan til starfa.
Fyrsta rekstrarárið (1920) voru
framleidd 1300 kg aceton-gas, þar
af til vitanna 830 kg eða 64%. Til
samanburðar má geta þess að síðast-
liðið ár (1958) voru framleidd rúm
65.000 kg aceton-gas, þar af um
7 % til vitanna, en 93 % til iðnað-
ar.
Árið 1935—36 varð að stækka
aceton-gasstöðina upp í 14 tenings-
metra afköst á klukkustund og reisa
súrgasstöð með 12 teningsmetra af-
köstum á klukkustund. Og árið 1948
varð enn á ný að stækka stöðina
upp í 30 teningsmetra afköst á
klukkustund.
í stjórn h.f. ísaga eru nú þeir:
Guðmundur Hlíðdal fv. póst- og
símamálastjóri, Valgeir Björnsson
hafnarstjóri og Þórður Einarsson
fulltrúi.
— Afsakið þér-----er dýralœkn-
irinn heima?
Nú líSur að hausti og þessar tvœr ungu stúlkur hlakkar vafalaust til
skólans — en annað tilhlökkunarefni er þó trúlega ofar í huga þeirra.
Nú líður að uppskerutímanum, því að þœr voru í skólagörðunum í sumar.