Fálkinn - 04.12.1959, Qupperneq 6
FÁLKINN
Ósammála föður sínum
í stjómmálum.
Kvöldið eftir hitti ég föður Stigs
heima. Grant Karon virðist vera
viðfelldinn maður og greindur —
hann er 54 ára, stranglegur á svip-
inn. Hann virðist vera vel menntað-
ur og talar ensku og þýzku sæmi-
lega vel. Við tölum saman á þýzku.
— Jú, eftir minni meiningu var
sonur minn tvær ólíkar persónur.
Og svo varð sú illa yfirsterkari.
Hann hafði mikið hugmyndaflug —
stundum virtist mér hann vera á-
kaflega viðutan. Stig vildi vera
herramannlegur og var alltaf prúð-
búinn — vildi vera gentilmaður
fram í fingurgómana, ef ég má
segja svo.
-—■ Var nokkur misklíð milli ykk-
ar?
— Eiginlega vorum við ekki sam-
rýmdir. Við höfðum ólíkar skoðanir
á ýmsu, líka í stjórnmálum. Hann
var afar íhaldssamur og ég er bara
venjulegur verkamaður. Stig skildi
yfirleitt aldrei sjónarmið verkalýðs-
ins. Þegar við deildum um eitthvað,
lauk því oftastnær með því að Stig
sagði: — Ég hef betur vit á þessu
því að ég hef lært ... Og svo fór
hann inn til sín. Hann var greindur
og kunni að koma fyrir sig orði. En
hann var ungur og tregur til að slá
af, og afar nákvæmur. Hann gerði
áætlanir um alla skapaða hluti —
ég held jafnvel að hann hafi verið
enn kerfisbundnari en Þjóðverjarn-
ir. Hann hafði ekkert gaman af
stangarveiði -— sem er f.rístunda-
iðja mín. En bílum. Það var hans
yndi að aka í bíl. Hann leigði sér
oft dýran bíl af nýjustu gerð og ók
um allar trissur í honum. Og svo
hafði hann gaman af að ferðast til
útlanda.
Stig og „Lillelord".
— Á hverju byggið þér það, að
sonur yðar hafi verið „tvær ólíkar
persónur?“
— Lítið þér á þessar bækur. Og
nú réttir Karon mér söguna „Lille-
lord“ og framhald hennar, „Mörke
kilder“, eftir Johan Borgen. Þessar
bækur voru uppáhaldslesning Stigs.
Þar er sagt frá litlum dreng, sem
missti föður sinn þriggja ára gam-
all. Drengurinn — „Lillelord" — er
undrabarn, sem allir dást að og þyk-
ir vænt um. Móðir hans tilbiður
hann. En „Lillelord“ hefur leyndar
hneigðir til þess sem illt er. Þegar
á barnsaldri fremur hann ýmsa ó-
knytti án þess að nokkur viti. Og
þegar hann eldist verður tvöfeldn-
in í skapgerð hans til margskonar
árekstra.
— Þessar bækur las Stig fyrir
einu ári og sagði við móður sína, að
sér finndist hann vera alveg eins
og ,,Lillelord“. Við héldum að hann
væri að gera að gamni sínu, en
skildum brátt að hann sagði þetta
í alvöru. Og þá urðum við reið og
sögðum að það væri ekki rétt að
dást að þess konar fólki. — En það
er einmitt svona sem fólkið er, sagði
Stig og læsti sig inni í herberginu
sínu.
— Við létum málið falla niður og
fannst engin hætta á ferðum. En
hefðum við vitað hvað það var, sem
hann var að hugsa um í raun og
veru, mundum við hafa orðið virki-
lega áhyggjufull. Nokkru síðar
sagði kunningi Stigs okkur af því,
að hann — Stig — væri brennandi
af áhuga fyrir heimspeki Nietsches.
Hann talaði oft um ofurmenni, sem
gera sér allt aðra siðgæðisHug-
myndir en fólk gerir yfirleitt. Þess
konar menn urðu að hefja sig yfir
fjöldann: þær urðu að vera harðar
og miskunnarlausar. Auðmýkt og
viðkvæmni var háttur þrælsins. —
Stig talaði aldrei svona, hérna
heima. En þegar ég hugsa aftur í
tímann, dettur mér í hug hvort
hann hafi ekki ímyndað sér að hann
væri þess konar „superman“. Það
getur gefið skýringu á því hvers-
vegna hann vildi sýnast öðrum
meiri — svo vandlátur með klæða-
burð sinn. Ég er ekki nema algeng-
ur verkamaður. —
Faðirinn þegir. Ég skil að spurn-
ingin,- sem nagar sál hans er
þessi: Gat hann sjálfur, eða aðrir,
hjálpað Stig á réttan kjöl, meðan
tími var til. En hvernig á að hjálpa
þá í huganum hina sorglegu sýn:
Konuna grátandi upp að öxl manns-
ins síns.
Þau höfðu misst einkabarnið sitt.
Hve hár er múrinn?
„Ég get ekki hugsað mér þann
glæp, sem ég gæti ekki sjálfur fram-
ið.“ Þessi orð voru skrifuð af ein-
um bókmenntajötni veraldar. Jo-
han Wolfgang Goethe. Hann fann
líka til illu aflanna, sem voru í
djúpi sálar hans. Hann vissi hve
lítið þurfti til þess að þau færi að
leika lausum hala. Allir menn eiga
sinn varnarmúr — samvizkuna,
heimilið, fjölskylduna, vinina. Það
er þessi múr, sem aftrar því að við
„hoppum yfir“ — á hina hliðina.
Og svo getur maður farið að vega
og meta þetta: Er múrinn nógu
HARMSAGA
i
j 3- brein j
þegar maður þekkir ekki vand-
kvæði þess sem hjálpa skal — þeg-
ar maður jafnvel ekki veit að nokk-
ur vandkvæði séu fyrir hendi. For-
eldrar Stigs hafa kvalið sig með
sjálfsásökunum.
— Við höfum gert það sem við
töldum réttast. Konan mín hefur
aldrei látið sem hún tæki eftir smá-
yfirsjónum hans. Hún gerði sér það
að reglu í uppeldinu á Stig. En ein-
hvers staðar hefur verið veila á. Og
nú sitjum við hér eftir með harm-
inn ...
Ég loka eftir mér dyrunum að
heimili Grants Karon. En ég sé enn-
Grant Karon prentari, faðir Stigs,
er að lesa bókina, sem Stig sonur
hans var svo hrifinn af: „Lillelord“.
hár? Og borgar það sig að „hoppa
yfir?“
— Efnið, sem ég hef viðað að mér
um Stig Karon, er vitanlega mjög
ófullnægjandi. En það gefur okkur
myndina af ungum manni, sem lifði
í sínum eigin draumaheimi, en þar
var hann miðdepill heimilisins, —
færari en allir hinir. Hann þráði að
komast á burt úr „verkamannsum-
hverfi“ fjölskyldu sinnar — hann
vildi verða „siðfágaður“ og „fínn“
eins og ,,fínni“ skólabræðurnir
hans.
Stig hvarf í draumi á burt frá
veruleikanum með því að ganga
prúðbúinn, með því að leigja sér
fína bíla, ferðast til útlanda og sýna
áhuga fyrir klassískri músík. Ósam-
lyndið við föður sinn gerði hann
enn innbyrgðari og sjálfhugaðri,
svo að hann fékkst ekki til að tala
um vandamál sín við sína nánustu.
Sálgerð hans sýndi ýms einkenni
geðbilunar: sjálfselsku, hlutdrægni,
hvarflhuga, stífni, lævísi og um-
fram allt tilfinningaleysi. Hann
hafði dramantíska gáfu og vakti
mikla samúð hjá þeim, sem um-
gengust hann.
Til þess að komast að marki óska
sinna tók hann kenningu Nietsches
sér til fyrirmyndar, til þess að
deyfa samvizku sína með því. Og
er hann hafði tileinkað sér þennan
„úbermenschmoral“ var skrefið
ekki stórt að „Lillelord“ og gera sig
eitt með honum. Ýmislegt smáveg-
is sýnir, að hann hermdi eftir
„Lillelord“. Það kemur m. a. fram
í þessu: „Lillelord“ fyrirleit íþrótt-
ir. Stig líka. „Lillelord“ hafði
smekk fyrir góðum frönskum Bor-
deaux-vínum. Alveg eins og Stig.
Og hvernig háttaði ytri framkomu
þeirra: Hafði ekki „Lillelord11 sagt:
— Allt er hægt að læra utanað —
hátterni, skapgerð ...
„Lillelord11 gerði tvær persónur
úr móður sinni. Var þessu þannig
háttað um alla — líka um Stig
sjálfan? Þessi speki hlýtur að hafa
Haren
klófest heila Stigs og valdið klofn-
ingi í sál hans. Um „Lillelord“ segir
ennfremur að hann vildi útrýma
allri viðkvæmni, bæði í sjálfum sér
og kringum sig . .. Hjá Stig hljóðar
þetta svo: „Ég er dauðans matur ef
ég verð bljúgur og iðrast."
Hoppið yfir múrinn.
Það hefur sennilega verið miklu
auðveldara fyrir Stig að drýgja
fyrsta glæpinn — ávísanafölsunina
— en ránmorðið, sem hann framdi
síðar. „Það er fullkomnað!“ Voru
orðin, sem hann las á spjaldinu fyr-
ir ofan rúmið sitt á Misjonhotellet
í Stavanger. Þau hafa vafalaust
bergmálað í sál hans. Þau hafa
vissulega minnt hann óafvitandi á,
hvernig „Lillelord" var innan-
brjósts eftir að hann hafði framið
sinn fyrsta glæp. „Með ofurlitlu
hoppi hafði hann orðið til þess að
rjúfa ákveðna reglu — ofurlitlu
hoppi, en þó svo stóru að ekki var
hægt að hoppa til baka — og að
engin skýring gat bjargað honum.
Hann var einmitt þar sem hann
vildi, nú hafði það verið gert, sem
hann gat ekki látið ógert.“
Eftir fyrsta skrefið á villigötun-
um taldi Stig sig nægilega þroskað-
ann til þess að drýgja meiri glæp.
Hann hafði hoppað yfir múrinn. En
þó er talsvert af kvíðafulla drengn-
um eftir í honum — hann frestar
morðinu meðan hann getur, þangað
til hann á um það tvennt að velja
að láta senda sig heim sem fanga,
eða verða sér úti um peninga. Stig
valdi síðari kostinn.
Það er ekki sennilegt að Stig hafi
af ásettu ráði valið aðfangadaginn
til þess að drýgja morðið á. Það
voru peningavandræðin, sem réðu
tímanum. Og þegar morðið var
framið stóð hann andspænis þessari