Fálkinn - 17.12.1959, Blaðsíða 22

18
JÓLABLAÐ FÁLKANS 1959
Íp AÐ væri synd að segja, að
|9 Jörundur — eða Jörgensen,
^ hafi verið athafnalaus þessa
m
tæpa tvo mánuði, sem hann stjórn-
aði landinu. Það, sem fyrst lá fyrir,
er hann hafði gefið úr „Proclama-
tion“ sína, var að taka verzlanir
hinna dönsku kaupmanna og fá við-
urkenningu embættismannanna á
hinu nýja stjórnarfari og tilkynn-
ingu þeirra um hvort þeir vildu
þjóna Jörundi eða segja af sér emb-
ætti. Jörundur tók ómýkstum hönd-
um á þeim verzlunum, sem dansk-
ir eigendur og framkvæmdastjórar
voru að; við kaupmenn, sem hann
taldi íslenzka, var hann liðlegri og
lét þá halda áfram störfum og hirti
ekki eignir verzlunarinnar.
Meiri hluti embættismannanna
vildu una við breytinguna og halda
áfram starfi, og notuðu sumir þeirra
tækifærið til að biðja um launavið-
bót, svo sem Björn Stephensen yfir-
réttarritari. Aðrir svöruðu tvírætt
en sumir vildu vera konungi trúir
og' vildu ekki gegna embætti undir
Jörundi. En nokkrir vildu vera Jör-
undi ljúfir og eftirlátir, svo sem
Guðmundur Scheving sýslumaður í
Haga á Barðströnd, enda skipaði
Jörundur hann amtmann yfir Norð-
ur- og Austuramtinu í stað Stefáns
Þórarinssonar, sem sagði af sér emb-
ætti.
Næstu daga eftir „proclamation-
ina“ gerði Jörundur út umboðs-
menn sína til þess að ráðstafa verzl-
ununum í Hafnarfirði, Keflavík og
Eyrarbakka. Og 28. júní fer Jör-
undur að koma sér upp varðliði
eða lífverði. Hann hafði notað tólf
hermenn af skipi Phelps, er hann
handtók Trampe, en mun hafa þótt
þjóðlegra að koma sér upp íslenzku
varðliði.
UFVÖRÐUR JÖRUNDAR.
Gísli Konráðsson „telur flesta liðs-
mennina sundurgerðarmenn“, segir
dr. Helgi Briem í riti sinu um Sjálf-
stæði íslands 1809, „og er ekki vafi
á að Jörgensen hafi viljað hafa
menn sína hermannlega og glæsi-
lega, enda gekk hann „glæsilega
klæddur og ætlaði sér auðsjáan-
lega að ganga í augun á almenn-
ingi“. Sjálfur segist hann hafa geng-
ið í bláum frakka með axlaskúfum,
en það hafi verið einkennisbúning-
ur sinn frá víkingadögunum. Og vit-
anlega fengu varðmennirnir ein-
kennisbúninga. Þeir voru grænir og
með rauðum leggingum. Til er
reikningur um saum á fatnaði líf-
varðarins og er þar tekið 6 stk.
bláar mussur, 2 bláir einkennisbún-
ingar, 2 grænar stórtreyjur, 12 fínar
skyrtur, 4 grófar skyrtur, 6 svartir
silkiklútar, 8 lök og 8 skyrtur, 4
grófar skyrtur, 6 svartir silkiklút-
ar, 8 lök og 8 matressur með kodd-
um.
Varðmennirnir bjuggu í betrun-
arhúsinu þáverandi (Stjórnarráðs-
húsinu). Og þeir fengu hesta til af-
nota ,,ok var áður stýfdr hálfr stertr
af þeim til þess að Jörundur fékk
auknefnið „mera taglskeri". Vopn
fengu þeir einnig, og var Savignac
kaupmaður látinn kenna þeim að
nota þau.
„Hafa þeir að vonum þótzt eiga
nokkuð undir sér, er þeir riðu um
á þeim stertstífðu,“ segir dr. H.
Br. „í grænu treyjunum rauðbryddu
og með bláar ferðatreyjur, á heið-
bláum síðbuxum og korða við hlið,
með stærðar stigvél og silkiklútinn
um hálsinn, enda segir Espólín, að
„þeir fóru óskaplega, ok riðu yfir
tún ok bæi, ok mæltust til margs
illa, ok helzt ef ei varð náð tali af
honum sjálfum; sidadi hann þá ok
lítt, því hann var örr ok framgjarn,
ok ólærdr“.“
í liði Jörundar voru tí menn, auk
yfirmanns, en munu hafa orðið 8
áður en lauk. Yfirmaðurinn var Jón
stúdent Guðmundsson, kallaður
,,greifinn“, og kann auknefnið að
stafa af því, að hann hafði áður
verið í þjónustu Trampe greifa, og
síðar ísleifs dómara á Brekku, eftir
að Trampe setti hann í stiftamt-
mannsembættið í fjarveru sinni, en
reynzt hvorugum vel. Jón mun hins
vegar hafa verið í áliti hjá Jörundi,
sem fól honum ýmis trúnaðarstörf,
auk lífvarðarforustunnar. En þessir
voru liðsmenn Jóns:
1) Samson Samsonarson, Hún-
vetningur, 26 ára. „Hann var mest-
ur maður í liðinu að vallarsýn og
herðibreiður mjög, 67 (4 þuml. á
hæð, en 2014 þuml. yfir herðarnar.
Hann „var maðr álitlegr, í knárra
lagi, kallaðr kvennamaðr mikill. ..
Var hann snauðr mjök, ok ætla
menn hann geingist fyrir mála
þeim er Jörgin gallt ok svo klæða-
burði, voru þeir allir á grænum
treyjum ok heiðbláum öklabrókum,
en Samson kallaðr sundurgerðar-
maðr af eðli.“
2) Jónas Jónsson úr Ávík í
Strandasýslu, nýsloppinn úr betr-
unarhúsinu áður en Jörundur kom,
rúmlega þrítugur. Hafði kona hans,
sem kölluð var Sesselja Tukta og
var 11 árum eldri en hann, stolið
sauðfé og varð Jón samsekur henni,
fyrir hylmingu. — Þessir tveir voru
undirforingjar Jóns og fengu 24
skildinga dagkaup, en hinir aðeins
16 skildinga. Þeir voru:
3) Jón eða Jóel Jónsson af Skaga-
strönd, 32 ára.
4) Jón Bjarnason úr Gullbringu-
sýslu, 28 ára.
5) Gísli Einarsson af Akranesi,
21 árs, „langleitur, linmæltur en
nefstór — vel viti borinn... hvat-
legur og sundurgerðargjarn".
6) Dagur Jónsson var Skagfirð-
ingur, aðeins 19 ára. „Ekki var Dagr
óvitur mjök en gambraði mikit —
ok verstur þótti hann allra fylgjara
Jörgins".
En áður en Jörundur lét af völd-
um er svo að sjá að tveir í viðbót
hafi verið komnir í liðið:
7) Sveinn Pétursson „kallaði sig
Hjaltalín og var hann einbirni og
hafði verið um tíma í Hólaskóla,
en fór þaðan og sóaði fé sínu og var
ekki vinsæll. . . Hafði keypt líntjald
eptir Hólabiskupa og ferðaðist með
mikilli sundurgerð . . . Lét hann af
námi er hann tók arf sinn, sóaði
hann honum brátt, svo að kynjar
máttu heita, átti í þrakki við menn
marga, ok barði á sumum, því mik-
ill var hann vexti, ok í sterkara lagi,
og lét þá úti jafnan fébætr.“
8) „Gísli Guðmundsson var einn-
ig Skagfirðingur. Hafði hann komizt
í þjófnaðarmál, en ekki undir
mannahendur, og hafði hann verið
árið áður hjá Ólafi Stefánssyni í
Viðey.“
Þetta var allur her Jörundar. Það
fyrsta, sem þessi her gerði, var að
handtaka Sigurð Thorgrímsen, sí8-
ar land- og bæjarfógeta, þáverandi
skrifara Trampes, en honum var
sleppt aftur þegar í stað. Sögulegri
varð aðförin að ísleifi á Brekku 2.
júní. Dr. Helgi Briem segir þannig
frá henni, og er frásögnin byggð á
skýrslu ísleifs sjálfs:
„Segir Isleifur, að Jörgensen og
8 íslendingar hafi gert árás á sig á
Brekku 2. júlí. Voru þeir allir vopn-
aðir, og höfðu varðmennirnir bæði
sverð og skammbyssu. Gekk Jón
Guðmundsson inn í stofu til ísleifs
með sverð eitt mikið og skamm-
byssu og ógnaði honum til þess að
koma þeim til Reykjavíkur og af-
henda sér lykilinn að hirzlu einni,
þar sem hann geymdi mikilsvarð-
andi skjöl. Þóttist ísleifur ekki fá
rönd við reist, þar sem hann var
vopnlaus, og var eftir nokkurra mín-
útna viðstöðu lagt af stað til Reykja-
víkur og riðu varðmennirnir með
brugðnum sverðum. Fyrir utan
greifahúsið ætlaði ísleifur að segja
eitthvað sér til varnar, en Jörgen-
sen ógnaði honum með vopnunum
til þess að þegja. Var hann síðan
leiddur sem fangi upp á loft í hús-
inu og lokaður inni í kompu, sem
it
í Fálkanum í sumar (23.
blaði) var sagt frá komu Jör-
undar Hundadagakonungs til
Reykjavíkur, handtöku Tram-
pes stiftamanns og valdatöku
Jörundar, 25.—26. júní. Stjórn
hans stóð að nafninu til þang-
að til 22. ágúst um sumarið
1809, er allar athafnir Jörund-
ar voru ónýttar, með samningi
milli þeirra Stephensens-
bræðra, Magnúsar dómstjóra
og Stefáns amtmanns annars
vegar og Alexanders Jones
skipherra og Phelps kaup-
manna hins vegar. — Jörund-
ur fór af landi burt 25. ágúst,
en óvænt atvik réðu því, að
hann kom hingað aftur 4 dög-
um síðar — „snögga ferð“.
— Hér segir frá tiltektum
Jörundar eftir að hann tók
völd, og eru flestir söguþætt-
irnir teknir orðrétt úr riti dr.
Helga Briem; „Sjálfstæði Is-
lands 1809“.
e9
atr
JÖRUNDIJK
átjórna
Éi ^diíandi
« Dansleikur í Reykjavíl
« 14. ágúst 180S
O
i! Alexander skiphern
ö
p dansar vii
jrú Vancouver
p sem festir hárkollum
í Ijósahjálminum
í!