Fálkinn - 17.12.1959, Blaðsíða 30

OG JARLINIV

SÍKLEGA hefur raunasaga
Maríu Stúart gripið fleiri
manneskjur en saga nokkurrar ann-
arar drottningar. Allt frá þeim tíma
er borgararnir í Edinborg gláptu á
hana er hún reið um göturnar i
skartklæðum með hirðfólki sínu og
fram á vora daga, er fólkið fyllir
kvikmyndahúsin þegar mynd um
Maríu Suart er í boði, hefur áhug-
inn fyrir þessari manneskju og ör-
lögum hennar verið jafn lifandi.
Því að konan var fögur og heill-
andi og örlög hennar svo einstæð
og raunaleg að af ber. Enda hafa
skáldin reynt að túlka athæfi henn-
ar og örlög, bæði í ljóðum, sögum
og leikritum. Af leikritum um Mar-
íu Stuart munu Schillers og Björn-
sons kunnust hér á landi.
Ástandið var bágt í Skotlandi,
þegar María fæddist í þennan heim.
Óáran og flokkadrættir og sífelldar
erjur við Englendinga. Ef María
Stuart hefði fæðzt til valda í frið-
uðu landi, mundu örlög hennar ef-
laust orðið önnur og betri. En hún
varð leiksoppur sér verri manna,
enda var henni flest betur gefið
en gætnin. Hún lét tilfinningarnar
ráða, ekki sízt í ástamálum, og kærði
sig kollótta um afleiðingarnar — en
þær urðu dauðinn á höggstokknum.
Jakob 5. Skotakonungur, faðir
hennar, var Stuartættar og Tudors-
ættar, en þessar ættir börðust um
völdin. Aðallinn var ráðríkur í þá
daga, ekki sízt í Skotlandi, og hag-
aði sér líkt og íselnzkir ribbaldar
á Sturlungaöld, en Jakob hafði þeg-
ar á unga aldri slitið af sér þau
bönd, sem ráðríkir aðalsmenn höfðu
lagt á konungsættina, og stjórnaði
landinu eftir eigin geðþótta. Hann
var djarfur og ráðríkur, slægur og
stórhuga í athöfnum sínum og svall-
samur mjög. Með fyrri drottningu
sinni eignaðist hann engan ríkiserf-
ingja. En svo giftist hann Maríu
af Lorraine, dótur hins volduga her-
toga af Guise í Frakklandi. Hinrik
8., sem alræmdur var fyrir gifting-
ar sínar og meðferðina á konunum,
hafði beðið hennar en fengið hrygg-
brot. Honum sárnaði mjög, er Jakob
„smákonungurinn í Skotlandi" náði
í hertogadótturina, og taldi hann
upp frá þessu hinn argasta fjand-
mann sinn — og Englands. En f jand-
skapur milli konunga hafði jafnan
stríð í för með sér í þá daga, og
varð vitanlega stríð milli Hinriks
María Stuart og jarl.
inn af Bothwell, œv-
intýramaðurinn,
sem náði ástum
hennar.
og Jakobs út af þessu, og enda fleiru.
Skotar biðu lægra hlut í þeim ó-
friði, í orustunni á Solway Moss,
og þegar Jakob reið burt úr orust-
unni, sjúkur á sál og líkama, bár-
ust honum boð um að drottning
hans í Edinburgh hefði alið dóttur.
Barn þetta, sem fæddist 8. desember
1542, var Maríu Stuart. Sex dögum
síðar andaðist Jakob konungur,
langt inni á heiðum. Hann hafði
flúið þangað og falið sig fyrir óvin-
unum, en lézt þarna af sárum, án
þess að fá að sjá dóttur sína.
María Stuart var ekki orðin eins
árs þegar hún var krýnd sem drottn-
ing Skotlands, en ríkisráð skipað
aðalsmönnum, skyldi annast stjórn-
ina í hennar nafni. Þegar hún var
fimm ára, var hún send til Frakk-
lands, til þess að mannast þar undir
handleiðslu móðurbræðra sinna,
hinna voldugu Guise-hertoga. Átti
hin víðkunna Frakkadrottning
Katharine af Medici að verða eins-
konar fóstra hennar. María ólst upp
við glaum og gleði hins franska
endurfæðingartíma. Við frönsku
hirðina voru skáld og listamenn,
þar fluttu skáldin, svo sem Ronsard,
drápur sínar og trúbadorar sungu
manvísur og gamankvæði. Þar voru
dýrar veizlur, burtreiðar og ótamið
ástalíf, en jafnframt svik, lestir og
lokaráð. Morð voru algeng, bæði
eiturmorð og víg, mönnum var gerð
fyrirsát í hinum skuggalegu götum
og rýting stungið í bakið á þeim.
Og í kjötkveðjuærslunum var fram-
in allskonar ruddamennska. í þessu
umhverfi ólst María Stuart upp.
Þegar hún varð fimmtán ára, var
afráðið að hún skyldi eiga Franz,
elzta son Kathrinar drottningar og
ríkiserfingja Frakklands, þannig að
Frakkland og Skotland sameinuðust
undir einum konungi. Ef Elizabeth
Englandsdrottning dæi ógift og
barnlaus, mundu þau Franz ogMaría
einnig erfa það ríki, sem nánustu
erfingjar. Franz prinz var aumingi,
bæði á sál og líkama og hjónaband
hans og Maríu stóð ekki nema eitt
ár. Franz dó, og draumurinn um
stórveldið Frakkland—Skotland—
England varð um leið að reyk.
María Stuart.
María Stuart lærði margt í Frakk-
landi, bæði gott og illt. Hún var
greind og hafði menntazt vel og tal-
aði bæði ítölsku, latínu og frönsku.
Hún var mannþekkjari og það varð
lesið úr augum hennar hvernig
henni leizt á fólk, sem hún um-
gekkst. Og þó hún væri mjóslegin
var hún samt þrekmikil. Stuart-
blóðið í henni lét sig ekki án vitn-
isburðar, því að hún var uppstökk
og ónærgætin og fór sínu fram. En
af franska blóðinu og Tudorættinni
hafði hún erft greindina og glögg-
skyggnina. Tvær hvatir börðust um
völdin í hug hennar: valdagirnin og
ástarþráin. Ástasaga Maríu Stuart
er raunasaga. Hún var alla æfina að
leita að manni, sem hún gæti litið
upp til, sem var jafn sterkur og
djarfur og brennandi eins og hún
var sjálf, — en um leið þrekmeiri
og stöðugri í rásinni.
Þegar hún var á átjánda ári
kynntist hún manninum, en mörg
ár liðu þangað til þau náðu saman,
og kynni þeirra urðu þeim báðum
að falli. Einn hennar eigin þegna
var sendur til hennar til Frakk-
lands. Það var James Hepburn,
jarl af Bothwell. Sagnfræðingurinn
Maurice Hewlett lýsir honum þann-
ig: „Bothwell var blóðríkur og
herðibreiður herramaður, svo glað-
legur og heillandi í framkomu, að
allir urðu honum fegnir og hlutu
að trúa öllu góðu um hann. Hann
klæddist skarti og var afreksmaður
í íþróttum. Roðinn í andliti hans
bar með sér, að þetta væri hraust-
ur maður og heilsugóður. Augnaráð-
ið var svo glaðlegt, að enginn tók
eftir lymskunni og græðginni, sem
í augunum bjó. Hörkusvipur var á
munninum, en ómótstæðilegt bros-
ið leyndi honum. En það sem heill-
aði mest var frjálsmannleg og hisp-
urslaus framkoman. Hann var einn
af þeirri harðleiknu en um leið
riddaralegu manngerð, sem allsstað-
ar vinnur á,“ sagði Hewlett.
Þegar hinn ungi jarl af Bothwell
hafði rætt við drottninguna og sagt
henni, að skozka þjóðin væri farin
að þrá að sjá hana, fór hann sína
leið. Hann hafði rekið erindið, sem
skozku lávarðarnir höfðu falið hon-
um. En upp frá þeim degi hvarflaði
hugur Maríu Stuart oft til þessa
prúða riddara, og hana fór að langa
til að sjá ættjörð sína, sem hún
hafði aldrei séð, en þeim mun meir
heyrt talað um. Bothwell var tví-
mælalaust mikill svallari og kvenna-
bósi, og sverðið var laust í slíðrum
hjá honum. Hann kunni að berjast,
en hann gat hugsað líka. Hann
kunni ítölsku og frönsku og skrif-
aði latínu viðstöðulaust. Hann hafði
gaman af bókum, en það var fátítt
um unga aðalsmenn í Skotlandi í
þá daga. í honum voru margs kon-
ar öfl. Hann hafði ekki verið nema
stutta stund hjá drottningunni, en
samt hafði hann þau áhrif á hana,
að eftir það varð henni alltaf hugs-
að til James Hepburn, jarls af Both-