Fálkinn - 17.12.1959, Blaðsíða 31

JÓLABLAÐ FÁLKANS 1959
27
Elizabeth Englandsdrottning undirskrifar daudadóm
Maríu Stuart frœnku sinnar.
well, þegar hún hugsaði til karl-
manna.
Við hirðina í París átti hún marga
aðdáendur. Hirðmenn, skáld og ung-
ir aðalsmenn gerðu sig blíða við
hana. Fjórar konur bundust vináttu
við hana æfilangt — María Lev-
ingstone, María Fleming, María Bea-
ton og María Seton. Skáldin Rons-
ard og Chastelard orktu brennheit
ástarljóð til hennar. Síðasta árið,
sem hún var í París, bar hún af
öllum konum þar. En nú sigldi hún
með allt sitt, og kom aldrei framar
til Frakklands. Hún sigldi inn
Forthfjörðinn á vordegi og sá nú
hið sviphaðra land sitt í fyrsta sinn.
Það var munur á sólbjörtu hlíðun-
um í Frakklandi og rigningunni og
þokunni þarna og lágum húskofun-
um.
Þegar hún kom í höfuðstaðinn,
voru fáir á bryggjunni til að fagna
henni, en er hún reið yfir ásinn
upp að Holyrood Palace sá hún hópa
af sviplausu hversdagsfólki koma
út úr þokunni, og það starði forvit-
ið á drottninguna og hið útlenda
fylgdarlið hennar. Það var ekki
nema eðlilegt að Skotarnir, sem
flestir voru orðnir mótmælendatrú-
ar, litu með tortryggni á hina ka-
þólsku drottningu sína. Og hið
skrautbúna fylgdarlið hennar virt-
ist sanna sögurnar, sem borizt höfðu
um léttúð og gjálífi drottningarinn-
ar. Nú var hún meðal þessa fólks
og einsetti sér að vinna að velferð
þess. í Frakklandi hafði hún séð hve
eyðileggj andi trúarbragðastyrj aldir
eru. Hún ætlaði að virða réttindi
mótmælenda út í æsar. Og það á-
form tókst sæmilega fyrst í stað.
Fólki fannst það ekki vera í hættu
er það fann, að hún ætlaði sér ekki
að útrýma átrúnaði þess. Fegurð
hennar var bezta vopnið hennar.
Jafnvel John Knox, hinn járnharði
mótmælendaprédikari, beygði sig
fyrir drottningunni fögru. Hann
fann aldrei að henni opinberlega,
þó hann kallaði hana „hunangs-
krukkuna“, þegar hann talaði um
hana við sína nánustu.
Hún vann af kappi að stjórnar-
störfunum, en loks varð hún að láta
það eftir sér og hirð sinni, að gera
sér glaða daga og efna til skemmt-
ana. Hún hélt veizlur, kjötkveðju-
fagnaði, hljómleika og gerði út
veiðiferðir, og lenti brátt í ýmiskon-
ar æfintýrum. Skotland var ribb-
aldaland, þar voru uppreisnir og
samsæri, fjandskapur milli „klan-
anna“ eða höfðingjaættanna og
hefndarvíg voru alltíð, eins og í
íslendingasögum. Stjórnlausir aðals-
menn flugust á og stungu hverir
aðra með hnífum í návist drottning-
arinnar. Drottningin reyndi að sætta
og miðla málum með lægni, en það
stoðaði ekki. Allsstaðar var fjand-
skapurinn. Þetta var svipað og vend-
ettan á Korsíku — og þó verra.
Hún vildi eignast mann, sem gæti
orðið henni stóð og styrkur í bar-
áttunni við óöldina í landinu. Þótt-
ist hún finna rétta manninn þar
sem var Darnley lávarður, náfrændi
hennar, kaþólskur og enskur í aðra
ætt. Hún reyndi að telja sér trú
um að hún hefði gleymt jarlinum af
Bothwell. Hún þóttist sjá í Darnley
mannkosti og dugnað, sem hann
hafði aldrei átt. Darnley var hár
maður og fríður og drottningin
gekkst fyrir æsku hans og sam-
kvæmishæfni. En reyndin var sú, að
hann var geðlaus hrotti og fávís.
Og af því að Darnley var kaþólskur,
þótti mótmælendum í Skotlandi sér
ögrað með þessu hjónabandi drottn-
ingarinnar. Og Elízabeth Englands-
drottning taldi ríki sínu hættu búna
af því. Darnley var nefnilega af
Tudor-konungsættinni ensku og gat
komið til mála sem erfingi Eng-
landskrúnu.
María fékk Bothwell til að giftast
stúlku af skozku aðalsættinni Gor-
don. Bothwell, sem líka var Orkn-
eyjajarl, var kunnugur í Noregi, sér-
staklega á Hörðalandi. Hann hafði
verið kvæntur Önnu Rustung, dótt-
ur Kristofers Tronssonar Rustungs,
aðmíráls, en skildi fljótlega við
hana. Eftir að María Stuart hafði
gifzt Henry Stuart Darnley, kom
Anna Rustung til Edinburg og leit-
aði á fund drottningar. María Stu-
art tók henni vel og lét hana fá
vegabréf, en ekki náði hún fundi
Bothwells né neinum samningum
við hann, og hvarf þá heim aftur
og fór að búa á ættaróðali sínu í
Sæheimi í Kvinnhéraði. Gekk hún
jafnan undir nafninu „Skotafrúin“
og lifði miklu lengur en drottningin
og jarlinn.
Eftir að María Stuart var gift,
varð enn meiri ófriður í landinu en
verið hafði áður. Mótmælendalá-
varðarnir gerðu uppreisn gegn
henni, og ekki þýddi að ætla Darn-
ley að skakka leikinn. Varð drottn-
ingin að fara sjálf gegn óvinunum
með lensuriddara sína, en Darnley
sat heima. Hann var jafnan að
klekja út fáránlegustu meinráðum,
og drottningunni blöskraði heimska
hans og illkvittni. Fór svo, að hún
fékk megna fyrirlitningu á þessari
mannleysu.
Nú leið að því, að veizlur skyldu
hefjast í Holyrood Palace. María
Stuart talaði ekki svo við nokkurn
karlmann, að sögusmetturnar bæru
ekki út, að hann væri friðill henn-
ar. Franska skáldið Chastelard, sem
hafði komið með henni frá París,
hélt lengi vel að hann væri sá út-
valdi. En það var ítalinn David
Riccio, sem hún treysti bezt og varð
vinveittust. Hann var dugnaðar- og
hæfileikamaður og hún réð hann
einkaritara sinn. En sá, sem varð
víkja úr stöðunni fyrir honum,
kærði mál sitt fyrir Darnley. Af-
dankaði ritarinn sagði honum að
drottningin og Riccio hittust á laun,
og Darnley varð stjórnlaus af hatri
og afbrýði. Og eitt kvöldið var Ric-
cio drepinn í smásamkvæmi fyrir
augunum á drottningunni. Hún sat
hjá Darnley, sem hélt utan um hana,
en allt í einu ráku félagar Darnleys
rýtinga sína í Riccio. Fram að þessu
hafði María talið Darnley ræfil og
haft fyrirlitningu á honum, en upp
frá þessu hataði hún hann af lífi og
sál. Hún beið þess aðeins að fá við-
urkenningu hans fyrir því, að hann
ætti barnið, sem hún gekk með.
Þetta barn varð síðan Jakob I. kon-
ungur Englands og Skotland.
Síðar kom Bothwell aftur að hirð-
inni í Holyrood Palace og nú fór
María Sturt ekki dult með, að hann
væri eini maðurinn í veröldinni, sem
sér þætti nokkuð til koma. Djarf-
mæli hans og kaldhæðni, háð hans
og frekja sigraðist á öllu. Nú leit-
að hún til Bothwells, hvað sem hver
sagði, — mannsins, sem í einu og
öllu var alger andstæða við Darnley.
Og jarlinn lét ekki ganga eftir sér.
Um þessar mundir var það, sem
drottningin skrifaði hin frægu ástar-
bréf, sem síðar voru notuð sem gögn
gegn henni. Það hefur verið mikið
þrefað um þessi alræmdu bréf, með-
al bókmenntafræðinga. „Kasettu-
bréfin“ eru þau köllu, en það er
ekki sannað mál að drotningin hafi
skrifað þau. Mörgum þykir líklegra,
að þau hafi verið fölsuð, til þess að
nota sem gögn til að sanna land-
ráðakæruna, sem síðar var flutt
gegn henni fyrir dómstólunum í
Englandi.
Nú rak hver viðburðurinn annan.
Um nýjársleytið 1567 fékk Darnley
bóluna, og lá í húsi fyrir utan Edin-
burgh. María heimsótti hann þar og
kom fram við hann sem ástúðleg
og fyrirgefandi eiginkona. Eitt
kvöldið sat hún og söng fyrir hann
og lék undir á hörpu, en kvaddi
hann svo í skyndi og sagðist eiga
að vera í brúðkaupi um kvöldið.
Um tvöleytið um nóttina vaknaði
fólk í borginni við hvell af spreng-
ingu. Hún hafði orðið í húsinu, sem
Darnley lá í, og hann fannst dauð-
ur úti í garðinum. Var öllum ljóst,
að þarna hafði verið framið morð.
Fólk var ekki lengi að geta sér
þess til, að Bothwell hafi verið
morðinginn, og eflaust hefur það
verið rétt, en drottning, sem senni-
lega hefur verið við þetta riðin,
vildi ekki heyra það nefnt. Hún
sást þráfaldlega á almannafæri með
jarlinum af Bothwell. Hún gaf hon-
um eina stærstu höllina í Skotlandi,
en þó tók út yfir allan þjófabálk,
er hún giftist honum þremur mán-
uðum eftir að Darnley dó. Hinir
kaþólsku vinir hennar signdu sig,
og mótmælendur, með John Knox
í broddi fylkingar, höfðu í heiting-
um við þessa fordæðu-drottningu,
sem þeir kölluðu. Og lávarðarnir
risu upp gegn „hórkonunni og morð-
kvendinu". Hún safnaði saman dá-
litlum her, með aðstoð Bothwells
og hélt gegn uppreisnai'her aðals-
mannanna. Bar fundum þeirra sam-
an á Carberry Hill. Hún beið ósig-
ur og gekk aðalshernum á vald með
því skilyrði, að Bothwell mætti fara
óskaddaður af hólmi. Hann komst
líka undan og tókst að komast til
Holyrood Palace.