Fálkinn - 08.03.1961, Blaðsíða 6
Frá Reykjavík til Rússlands 1942
27. júní 1942 var heitur sumardagur
í Reykjavík, skýjað loft og örlítill norð-
anblær. Þetta var sumarið, þegar tvenn-
ar alþingiskosningar fóru fram, svo að
stjórnmálin og sumarleyfin voru helztu
umræðuefni manna, — auk stríðsins.
Reykvíkingar voru orðnir svo vanir
miklum skipa og flugvélaferðum, að
þeir veittu því enga sérstaka athygli,
þegar fjöldi kaupskipa og herskipa létti
akkerum á ytri höfninni þennan dag
og sneri stefnum til hafs. Jafnframt
kom fjöldi skipa út úr Hvalfirði, unz
kaupförin voru orðin 33, en aragrúi
tundurspilla og vopnaðra togara sigldi
umhverfis þau. Ekki vissu þeir íbúar
höfuðstaðarins, sem þó tóku eftir þess-
ari skipalest, hvert ferð hennar var heit-
ið né hver örlög biðu hennar.
í flotastöðinni Camp Knox í Kapla-
skjóli voru ferðir þessara skipa vand-
lega merktar á kort og boð send um
brottför þeirra til Seyðisfjarðar, til
flotahafna í Englandi og Bandaríkjun-
um og til herskipa á höfum útit sem
voru mörg um þetta leyti. Skipalest
PQ-17 hafði látið úr höfn.
Þessi skipalest var á leiðinni frá
Reykjavík til Murmansk í Rússlandi og
um hana var háð næstu þrjár vikur ein
mesta sjóorusta allrar heimsstyrjald-
arinnar og tvímælalaust mesta orrusta
sem nokkru sinni hefur fram farið um
eina skipalest.
Þegar Þjóðverjar réðust á Rússa í
júní 1941, lofuðu Bretar og Banda-
ríkjamenn þegar að senda alla þá að-
stoð sem þeir gátu til hinna nýju banda-
Efri myndin sýnir Hvalfjörð á stríðsárunum og liggja þar flugvélamóður-
skip, orrustuskip, beitiskip og minni herskip. Skipalestirnar, sem fara áttu
til Rússlands, komu fyrst saman í Reykjavík og Hvalfirði en síðan vestur
og norður fyrir land og tóku þaðan stefnu á Norður-Noreg. — Á neðri
myndinni sést amerískur flotaforingi í brú á herskipi úti fyrir Hornströnd-
um, en þá leið sigldu skipalestirnar til Rússlands frá Reykjavík.
manna sinna í austri. En það reyndist
erfitt að koma þeirri aðstoð í hendur
Rússa. Var um þrjár flutningaleiðir að— -
ræða: til Austur-Síberíu og síðan með
járnbraut til Rússlands, til Persaflóa
og þaðan landveg norður til Kákasus
— eða sjóleiðina til Murmansk í Norð-
ur-Rússlandi. Tvær fyrrnefndar leiðir
eru geysilangar og samgöngur á landi
erfiðar, svo að þriðja leiðin var fyrst í
stað valin, unz Þjóðverjar gerðu hana
með öllu ófæra.
Þegar senda átti skipalestir til Norð-
ur-Rússlands, var hinum ýmsu kaup-
skipum og fylgdarskipum stefnt til
Reykjavíkur og Hvalfjarðar. Þar var
skipalest mynduð og þaðan sigldi hún
vestur fyrir land, innan við tundur-
duflasvæðið úti fyrir Vestfjörðum, fyr-
ir Horn og síðan í norðausturátt á haf
út. Nefndust þessar skipalestir jafnan
PQ og báru síðan númer, en á heim-
leiðinni frá Rússlandi. til Reykjavíkur
voru þær kallaðar QP. Segir hér sögu
skipalestarinnar PQ-17, sem mestum
.erfiðleikum mætti á leið sinni og hlaut
raunalegust örlög.
SCHNIEWIND AÐMÍRÁLL.
Þjóðverjar sáu, að þeir mundu fá
tækifæri til að gera bandamönnum
mikla skráveifu með árásum á þessar
skipalestir. .Höfðu þeir hinar æskileg-
ustu bækistöðvar í Noregi, og sendu
þaðan flugvélar, kafbáta og orrustu-
skip, en flugvélarnar reyndust kaup-
skipunum lang hættulegastar. í maí-
mánuði voru gerðar áætlanir um mikl-
ar árásir á þær skipalestir, er vafa-
laust mundu reyna að komast norður
fyrir Noreg sumarmánuðina, þegar ís
var minnstur, og var Schniewind flota-
foringi sendur til Noregs í lok maí til
þess að stjórna árásunum. Hefur síðan
komið í Ijós, að Þjóðverjar vissu ná-
kvæmlega um undirbúning að siglingu
skipalestar PQ-17, hvort sem þær upp-