Fálkinn - 28.03.1962, Síða 22

VEÐMÁLIÐ
ÞAÐ VAR DIMMT kvöld í nóvember.
Bankaeigandinn gamli skálmaði fram
og aftur um skrifstofugólfið sitt, en hug-
ur hans var fullur af minningum um
annað dimmt nóvemberkvöld fyrir
fimmtán árum. Hann hafði haldið stóra
og ríkmannlega veizlu það kvöld.
Fjöldi lærðra manna og tiginna hafði
setið kringum borðið hjá honum, —
menn sem unnu að heill ættjarðarinnar
og mannkynsins. Þar bar margt á góma,
og meðal annars barst talið að dauða-
refsingunni. Einn maður í samkvæminu
lét það álit í ljós, að dauðarefsing væri
smánarblettur á siðuðu þjóðfélagi og
ætti því að nema hana úr lögum, en láta
ævilangt fangelsi koma í staðinn.
— Ekki er ég yður sammála um það,
mælti húsbóndinn. — Að vísu hef ég
hvorki verið tekinn af lífi eða setið í
fangelsi ævilangt. En ef það er á annað
borð mögulegt að dæma um þetta án
persónulegrar reynslu, vil ég óhikað
halda því fram, að líflát sé réttlátara
og mannúðlegra en ævilöng fangelsis-
vist. Hið fyrra drepur samstundis, en
hið síðara murkar úr manni lífið, smátt
og sm^tt. Og hvor böðullinn er misk-
unnsamari, sá, sem tekur líf mannsins
á örfáum stuttum sekúndum, eða hinn,
sem togar það úr manninum í smábit-
um ár eftir ár.
— Hvort tveggja er jafn lastavert,
sagði einn gestanna, — því að hvort
tveggja hefur sama markmið: að drepa.
Það er aldrei rétt að taka það, sem ekki
er hægt að skila aftur, hvernig sem þess
væri óskað.
Meðal gestanna var ungur málflutn-
ingsmaður, á að gizka tuttugu og fimm
ára, sem fram að þessu hafði látið sér
nægja að hlusta á, án þess að leggja orð
í belg. En nú tók hann til máls:
— Já, hvort tveggja er ámælisvert,
aftakan og fangelsið. En ætti ég að velja
á milli, mundi ég kjósa það síðara. Það
er betra að lifa hversu aumu lífi sem
það er, en lifa ekki.
Það komst kapp í umræðurnar. Banka-
eigandinn, sem þá var yngri og blóð-
heitari en nú, missti stjórn á sér og barði
í borðið:
— Þetta er lygi! Ég skal véðja við yð-
ur tveimur milljónum um að þér mund-
uð aldrei vilja sitja í fangelsi. Þótt ekki
væri nema í fimm ár!
— Er yður alvara, sagði málflutnings-
maðurinn — Sé svo, þá skal ég ganga
að veðmálinu og sitja í fangelsi ekki
aðeins í fimm ár heldur fimmtán.
— Fimmtán! Ég geng að því, sagði
bankastjórinn. Herrar mínir, ég legg
tvær milljónir undir.
-—- Það er gott. Þér fórnið tveimur
milljónum, en ég frelsi mínu, sagði mál-
flutningsmaðurinn.
Þannig voru tildrögin að þessu gífur-
lega og heimskulega veðmáli. Banka-
eigandinn, sem var duttlungafullur
maður, sem hamingjan hafði hossað hátt,
átti fleiri milljónir en hann gat talið á
fingrum sér og var mjög hreykinn yfir
veðmálinu. Yfir borðum sagði hann í
ertnistón við málflutningsmanninn:
— Hugsið þér yður um, ungi maður,
áður en það er orðið of seint. Mig mun-
ar ekkert um tvær milljónir, en þér
missið þrjú—fjögur beztu ár ævi yðar.
Ég segi þrjú—fjögur, því að lengur
þolið þér ekki vistina. Þér verðið líka
að muna, að inniseta af fúsum vilja, er
miklu verri en sú, sem gerð er fyrir
nauðung. Hugsunin um að þér getið ver-
ið frjáls hvenær sem er, ef þér aðeins
viljið, mun eitra líf yðar í klefanum.
Ég kenni í brjósti um yður.
Allt þetta rifjaðist upp fyrir banka-
eigandanum þarna sem hann gekk um
gólf í skrifstofunni sinni og nú spurði
hann sjálfan sig:
— Hvers vegna fór ég að veðja um
þetta? Hvaða gagn varð eiginlega að
því? Málflutningsmaðurinn hefur kastað
á glæ fimmtán árum af ævi sinni og ég
á glæ tveimur milljónum. Sannar þetta
nokkuð, hvort sé skárra, dauðarefsing
eða fangelsi? Nei, þetta er flónska. Frá
minni hálfu voru þetta glettur manns,
sem hafði kýlt vömb sína, en af mál-
flutningsmannsins hálfu ágirnd.
Hann mundi skilmálana eins og þeir
hefðu verið settir í gær. Fanginn átti að
vera í tveimur herbergjum í annarri álm
unni í húsi bankaeigandans. í fimmtán
ár mátti hann ekki koma út úr þessum
herbergjum, ekki sjá fólk né heyra
mannsraddir, ekki fá blöð né bréf. En
hann mátti iðka hljóðfæraslátt, lesa.
bækur, skrifa bréf, drekka vín, reykja
tóbak og borða það sem hann langaði í..
Allar tilkynningar sínar varð hann
að senda bréflega gegnum lúgu, sem
sett hafði verið á bilið. í þessa lúgu var
svo látið það sem hann bað um, en þann-
ig gengið frá, að hann gat hvorki séð né-
heyrt þann sem færði honum. Allt hafði
verið þrauthugsað, þannig að hann yrði
gjörsamlega einmana í fangelsinu og:
málflutningsmaðurinn skuldbatt sig til
að vera þarna rétt fimmtán ár, — frá
klukkan tólf þann 14. nóvémber 1870
og til klukkan tólf þann 14. nóvember
1885. Ef hann gerði tliraun til að rjúfa
skilmálana, í hvað litlu sem væri, var
bankaeigandinn laus allra mála.
Fyrsta árið kvaldist fanginn mikið af
leiðindum og hugarangri, að því er
mönnum virtist af orðsendingum hans.
Slaghörpusláttur heyrðist frá klefa
hans daga og nætur. Hann fyrirleit tó-
bak og vín.
— Vínið, skrifaði hann,— vekur girnd-
irnar og þær eru versti óvinur fangans.
Tóbakið eitrar loftið í herberginu. Bæk-
urnar sem hann las voru mestmegnis
léttmeti, — ástarsögur, lögreglusögur,
gamanleikir og þess háttar.
Annað árið þagnaði hljóðfærasláttur-
inn alveg og nú bað málflutningsmað-
urinn eingöngu um rit sígildra höfunda.
Fimmta árið fór hljóðfæraslátturinn
að heyrast aftur og nú fór fanginn að
biðja um vín. Þeir sem höfðu gát á hon-
um, sögðu, að hann væri lengstum að
eta og drekka, þess á milli lægi hann
í rúminu sínu geispandi og talaði stund-
um við sjálfan sig og var þá æstur.
Bækur las hann ekki. Stundum sat hann
uppi mest af nóttunni og skrifaði og
skrifaði, en reif undir morgun í tætlur
allt sem hann hafði skrifaði um nótt-
ina. Stundum heyrðist hann gráta.
Síðara misseri sjötta ársins fór einbú-
inn að læra tungumál og lesa heimspeki
og mannkynssögu. Hann gekk að þessu
með svoddan áfergju, að bankaeigand-
inn hafði varla við að útvega allar bæk-
urnar, sem hann bað um. Á fjórum ár-
um gleypti hann í sig rúm sex hundruð
bindi.
Svo var það, að fangavörðurinn fékk
eitt sinn þetta bréf:
SMÁSAGA EFTIR HINN
ranm^Mnai^HíB^nRBBBi
22 FÁLKINN