Fálkinn - 11.07.1962, Blaðsíða 18

FRÁ
SKURÐAR
PALLI
r
I
suÐUPon
Texti: SVERRIB TÓMASSON
Myndir; JÓHANN VILBERG
Úfinn er særinn í Hvalfirði. Það er rok
og sælöðrið þeytist hátt í loft upp. Úti
fyrir hvalstöðinni lóna tveir hvalbátar.
Þeir velta dálítið 1 ölduganginum.
Bárurnar skella á bryggjustólpunum.
Þyrill er þungbúinn, þykkir skýjaflók-
ar eru umhverfis fjallið. Ókennileg
lykt berst að vitum manns. Peninga-
lykt er hún stundum kölluð. Á skurð-
arpallinum við hvalstöðina er vei’ið að
skera hval. Og annar bíður eftir því
að vera skorinn, sá er á floti í sjónum
rétt neðan við skurðarpallinn. Fugla-
ger hefur safnast í kringum skrokk-
inn.
Hvalveiðar hafa löngum verið stund-
aðar á íslandi, enda hefur hafið í
kringum landið verið vel auðugt af
hvölum. Fornar sagnir herma víða
frá hvölum og hvalreka. Hvalreki
var alltaf talinn til hinna mestu hlunn-
inda, eins og sjá má í kirkjumáldögum
og jarðasölubréfum. Veiðitæki við hval-
veiðar voru lengi framan af mjög
frumstæð. Fáir voru þeir íslendingar,
sem fengust við hvalveiðar fyrrum og
einkum voru þær stundaðar í einum
landshluta, að því er bezt verður séð.
Var það einkum á Vestfjörðum, Arnar-
firði og ísafjarðardúpi. í Grágás, hinni
fornu lögbók, er minnzt á hvalskyta og
eru það menn sem fást við að skjóta
hval. Hvalveiðimenn höfðu jafnan þá
reglu, að merkja sína skutla og létu
þeir þá þinglýsa merkjunum. Aðferðin,
sem höfð var við að veiða hvalina, var
kölluð að skutla eða járna hvalinn og
var það gert af litlum bátum. Arn-
firzkir sjómenn stunduðu þessar veiðar
lengst allra, eða allt til þess að hvalur
hætti að ganga 1 Arnarfjörð.
Hvalganga var hér mikil fyrir og rétt
eftir aldamótin síðustu. Allir firðir voru
fullir af hval. Sú þjóð, er löngum hefur
dregið lífsviðurværi sitt úr sjó, átti
samt langt í land til þess að geta hag-
nýtt sér þessa auðlind. Norðmenn höfðu
nær þurrausið hana, áður en landinn
rankaði við sér. Norðmenn reistu hval-
veiðistöðvar á Vesturlandi og hófu
hvalveiðar í stórum stíl hér við land.
Nafnkunnastur þeirra Norðmanna, er
hér stunduðu hvalveiðar, var Hans
Ellefsen. Hann reisti hvalveiðastöð að
Sólbakka við Önundarfjörð og síðar við
Asknes á Mjóafirði eystra. Ellefsen
mun hafa rekið stærstan útveg af
þeim norsku hvalveiðimönnum, er hér
veiddu. Hann hafði jafnan stóran hóp
íslendinga í vinnu á hverju sumri, oft-
ast milli 40—50 manns. Má því segja,
að enda þótt Norðmenn hirtu hagnaðinn
af hvalveiðunum hér við land um þær
mundir, hafi veiðarnar á vissan hátt
verið hvalreki á fjörur landans. Þær
sköpuðu atvinnu og munu margir á lífi,
sem stunduðu hvalskurð hjá Ellefsen
og eiga ágætar minningar þaðan. Ellef-
sen þessi var á margan hátt mannkosta-
maður og spunnust margar sögur af at-
höfnum hans. Hann var yfirleitt vel-
viljaður í garð íslendinga og þótti
mörgum gott að vinna undir hans
stjórn, enda þótt vinnuharður væri.
Lífið á þessum hvalveiðistöðvum
Norðmanna hér við land er þáttur í
sögu atvinnuveganna og verður ekki
farið nánar út í þá sálma. Aftur á móti
er það næsta áreiðanlegt, að Islending-
ar hafa lært hvalveiðar og alla verkun
við hvalinn af Norðmönnum.
Hvalveiðivertíðin stendur yfir í fjóra
mánuði. Gerðir eru út nokkrir bátar
með 14-17 manna áhöfn. Veiðarnar eru
mjög háðar veðráttu, til dæmis má
hvorki vera of lygnt eða of hvasst til
að hvalblásturinn sjáist. Hvalbátarnir
sigla með feng sinn til hvalstöðvarinn-
ar í Hvalfirði og má ekki líða lengri
tími en 36—40 klukkustundir frá því
að hvalurinn var skotinn til þess að
hægt sé að vinna hann. Stöðin hefur
stöðugt talsamband við bátana frá kl.
7 að morgni til kl. 11 að kveldi, svo að
fljótt berast fréttir af afla ef einhver
er. Veiðisvæði bátanna er skipt niður
í reiti, sem merktir eru inn á sjókort,
18
FÁLKINN