Fálkinn - 24.07.1963, Blaðsíða 14

Vami
afrek
stærdfrædi
í fangfeisi
„HANN reií ai sér neglurnar og not-
aði þser til að tetkna og skrifa á gólf
og veggi fangaklefans. Þegar hann
reiknaði notaði hann naglabrotin sem
stofna. Það var eina leið hans til að
sleppa burt úr þessum auma heimi
— frá fúkyrðum, frá niðurbældum
angistarópum samfanga sinna í pynd-
ingarklefanum . .
Þessi lýsing er æpandi mótsögn við
urnhverfið, þar sem ég er niðurkominn
— dýrindis húsgögn, ósvikin teppi, sem
giltra í austurlenzkum litum. Allur
veggur stofunnar er úr spegilsléttu gleri
frá gólfi til lofts, þannig að útsýni er
óhindrað yfir svo ævintýralegt lands-
lag, að shkt gæti varla hugsast nema
á trreiðtjaldi í kvikmyndahúsi, þar sem
verið væri að sýna þrívíddarmynd. Við
mér blasir Zúrich-vatn, umgirt stór-
borg', en ljósin tindra og blika upp eftir
fjallsbrúnunum.
„Þessi maður kenndi mér að reikna.
Já, og það. sem meira er. Ég á honum
á vissan hátt að þakka menntun mína,
— frama minn!“
Ég er staddur i embættishúsi lög-
reglustjórans í Zúrich. Sá, sem hefur
orðið, er myndarlegur ungur maður,
efnilegur lögfræðingur, sonur lögreglu-
stjórans. Og frásögn hans er heiðarleg
og sannfærandi. Aðeins opinskár svip-
ur hans lýsir því. Hún fjallar um
Jacow Trachtenberg, þýzk-rússneskan
verkfræðing, sem eftir hræðileg örlög
flóttamannsins í tveimur heimsstyrjöld-
um kenndi helmingnum af svissnesku
þjóðinni að reikna og gerði hundruð
verkfræðinga, húsmæðra, bankamanna
og verzlunarmanna að lifandi reiknivél-
um!
Ævi Trachtenbergs var björt í
byrjun. Hann var sonur efnaðra for-
eldra í Odessa, þar sem hann fædd-
ist árið 1888. Hann var duglegur í
skólanum, alltaf dáður af félögum sin-
um fyrir skjóta hugsun og ýmis uppá-
tæki, sem síður en svo vöktu alltaf
athygli kennara hans. Þegar að loknu
stúdentsprófi, 17 ára að aldri, hafði
hann setti sér takmark í lífinu. Hann
ætlaði að verða jarðfræðingur. Vegna
ágætrar dómgreindar og skarps skiln-
ings síns tók hann þessa ákvörðun
sannfærður um að unnt væri að nýta
rússnesku námurnar á allt annan hátt.
Þeir skyldu bara bíða. þangað til hann
væri orðinn námuverkfræðingur — þá
skyldi hann endurbæta það allt saman!
Stúdentspróf hans með ágætiseink-
unn opnaði honum dyr hins fræga
„Námaskóla" í St. Pétursborg, — borg-
inni, sem nú heitir Leningrad. Þremur
og hálfu ári síðar brautskráðist hann
sem verkfræðingur — venjulegur náms-
tími var 6—7 ár! Nú átti hinn 21 árs
gamli námshestur aðeins eftir eitt ár
í starfi, áður en menntun hans væi'i
lokið. Yfirleitt lá leiðin til hinna miklu
iðnaðar- og námuhéraða suður af Kief.
En Trachenberg fékk boð frá rektor
verkfræðiháskólans um að fara ekki.
Menn vildu gjarna að hann eyddi starfs-
árinu í St. Pétursborg. Trachtenberg
skildi hvorki upp né niður í þessum
boðum — honum virtist það allt vera
grunsamlegt. Samið var um annað
stefnumót á skrifstofu rektors. Og í
það skipti var rektor ekki einn — verk-
fræðingurinn ungi stóð augliti til aug-
litis við tvo liðsforingja í einkennis-
búningum hins keisaralega flota. Ör-
lögin léku með hann í fyrsta sinn.
Hefði Jacow Trachtenberg nokkuð á
móti þvi, að gegna þjónustu í Obuschof-
skipasmíðastöðinni? Að hika kom ekki
til greina. Rússneski flotinn var stolt
keisarans — það átti að stækka skipa-
smíðastöðvar flotans. Það átti að smíða
og búa fallbyssum herskip í tugatali.
Það vantaði stærðfræðinga og reikni-
snillinga. Vitað var, að hinn ungi
Trachtenberg hafði sýnt óvenjulega
stærðfræðihæfileika. Og auk þess
mundi hann vegna námaverkfræði-
menntunar sinnar búa yfir þekkingu á
málmsteypu, járni og stáli . . .
Eftir eitt ár var hann orðinn yfirverk-
fræðingur skipasmíðastöðvarinnar. 23—■
24 ára ungmenni, sem hafði stjórn 11
þúsund manna á hendi! Tveimur árum
síðar hófst heimsstyrjöldin. Hervæðing-
unni var fjarri því að verða lokið, her-
skipasmíðarnar stöðvuðust að nokkru
leyti. Starfsemi ríkisins var lömuð,
aðeins svik og spilling döfnuðu vel.
Niðursuðuverksmiðjurnar skiluðu há-
marksafköstum og sendu dósamat í
tonnatali til vígstöðvanna í Lithauen
og Póllandi. En þegar hermennirnir
opnuðu dósirnar, voru þær fullar af
grasi og smásteinum. Sárabindaböggl-
arnir voru fylltir af dagblöðum; heil-
brigðisþjónustan var einungis til sem
hugtak í hinum keisaralegu tilskip-
unum.
Trachenberg vildi ekki sitja atvinnu-
laus í yfirgefinni skipasmíðastöðinni.
Alveg ósjálfrátt tókst honum að smala
stúdentum St. Pétursborgar saman sem
sjálfboðum í heilbrigðisþjónustu, sem
hann hafði komið á fót árið 1917 sem
framlagi þjóðarinnar á móti Alþjóða-
Rauða-Kross-hjálpinni. Aftur á móti
Hér sjáið þið hvernig hægt er að
margfalda með 11. Hvaða barn sem
er getur gert svo án þess að hafa
lært margföldunartöfluna. Það eina
sem þarf að gera, er að leggja saman.
Við skulum fyrst velja lítið og auð-
velt dæmi:
3422 X U
37642
Þið sjáið strax að .. ^ru engir
útreikningar, en einmitt það er ein-
kennið á reikningsreglum Trachten-
bergs. En hvernig komumst við þá
að úfknmunni:
Siðustu tölur í tölu þeirri sem
margfalda skal, ritum við óbreytta.
Þess vegna fáuni við . . 2
Síðan leggjum við saman næstu töl-
ur þ. e. tvær og tvær saman.
Við byrjum á því að leggja síðustu
töluna við þá næstsíðustu. eða 2 og 2.
Við fáum því út ............. 4
Og næstu tvær: 4 og 2........ 6
Og næstu tvær: 3 og 4........ 7
Fremstu töluna skrifum við óbreytta
................................ 3
Auðvelt var þetta dæmi en við skul-
um taka annað.
"3 X H
3
Hvernig fáum við þetta út? Jú,
við förum nákvæmlega eins að og
áðan og skrifum síðustu töluna
óbreytta. Síðan leggjum við saman
6 og 3 og skrifum 9. Síðan leggjum
við saman 8 og 6. Þá vandast málið.
Útkoman verður 14. En hér er aðeins
um að ræða venjulega samlagningu.
Við skrifum því töluna 4 og geym
um cinn, sem við síðan leggjum við
fremstu töluna óbreytta. Þá fáum
við 9.
14
FALKINN