Fálkinn - 24.07.1963, Síða 30

Upphaf Skálhohs
Framhald af bls. 11.
8 og 16 mm filmuieiga
Kvikmyndavélaviðgerðir
Skuggamyndavélar
Flestar gerðar sýningarlampa
Ódýr sýningartjöld
Fiimulím og fl.
Ljósmyndavörur
Filmur
Framköllun og kópering
Ferðatæki (Transistor).
FILMUR OG VÉLAR
Freyjugötu 15
Sími 20235
Shobh
Omtt Snvxnna ER
KJÖRINN BÍUFYRIR ÍStENZKA VEGIÍ
RYÐVARINN.
RAMMBYGGÐUR.
AFlMIKILt
OG Ó D Ý R A R I
TEKKNESKA BIFREIÐAUMBOÐIÐ
V0NAR5TRÆT1 I2.SÍMI 37««l
snökti og þurrkaði af sér skælurnar
með jakkaerminni.
Hildur gaf mér olnbogaskot og hló
í laumi. En ég lét mér vel líka þó ég
fengi ekkert þakklæti fyrir leitina.
kirkja kaus í þessum efnum. Tíund
Gissurs biskups, var byggð á hinum
forna germanska rétti, að landeign og
landeigendur væru megin stoðir þjóð-
félagsins. íslenzka tíundin var lögð á
fasteign og var fjórskipt. En eftir lög-
um kirkjunnar mátti ekki taka leigu
af dauðu fé. Slíkt var talið okur.
Fátækratíundin var fengin í hendur
hreppstjórnarmönnum og goðunum, en
kirkjan lagði á það ríka áherzlu, að
hún hefði yfirráðin yfir fátækratíund-
inni. Þetta atriði eitt útaf fyrir sig, olli
miklum deilum síðar. En íslenzku höfð-
ingjarnir slepptu aldrei fátækratíund-
inni úr höndum sér. Það er eitt gleggsta
dæmið um sjálfstæði þeirra gegn kirkju-
valdinu og ógnun þess.
f raun réttri fengu höfðingjarnir og
goðorðsmennirnir helming tíundarinnar
til ráðstöfunar eftir tíundarlöggjöf Giss-
urs biskups. Þetta varð til þess að brátt
urðu uppi í landinu ríkir höfðingjar,
sem ullu straumhvörfum í íslenzku
þjóðlífi, sköpuðu ný menningarverð-
mæti, sem urðu höfuðdjásn íslenzku
þjóðarinnar og mesta arfleifð, sem
nokkur norræn þjóð á. En þar á ég við
hinar fornu bókmenntir okkar. Fremst-
ur í þessum hópi, var Sæmundur fróði
í Odda. Hann kom í skjóli tiundarinnar
fótunum undir sig og ættmenn sína um
Rangárþing og lagði grunninn að
menntasetri í Odda. Sagnaritun og
fræðimennska hélzt í ætt hans, allt
fram á 14. öld. Á þeim stofni óx mikið
lauf, sem enn þann dag í dag, ber
grósku í íslenzkri menningu og mennt-
Einangrunargler
Framleitt einungis úr úrvals
gleri. — 5 ára ábyrgð.
Pantið tímanlega.
KORKIÐJAIM H.F.
Skúlagötu 57. — Siml 23 200.
un.
Skipulag og framkvæmd íslenzku tí-
undarinnar, var langtum meðfærilegra
heldur en varð í nágrannalöndunum.
f öðrum löndum var tíundin tekin af
tekjum, afrakstri búanna og afla fiski-
manna. Urðu bændur oft að bíða, sér
til mikils tjóns, þar til matsmaður kirkj-
unnar kæmi á vettvang til að meta af-
raksturinn og hirða hluta kirkjunnar.
Slíkt kom aldrei til á íslandi og varð
það þjóðinni til .mikilla heilla. Þar kom
víðsýni og fyrirhyggja hins framsýna
biskups til.
Sennilegt er, að Gissur biskup ísleifs-
son, hafi haft íslenzka fyrirmynd að
nokkru, þegar hann samdi tiundarlögin.
Er þá ekki um að ræða nema eina fyrir-
mynd. En það er fyrirkomulag Árnes-
inga og Rangæinga í félagsmálum sin-
um En þeir komu á hjá sér sérstöku
Jálkihh flijfut út
skipulagi í félagsmálum, áður en alls-
herjarlög voru sett í landinu. Þetta
skipulag er svo kallað hreppafyrirkomu-
lag. Hrepparnir sunnlenzku byggðust
á fornum germönskum rétti, rétti land-
eigenda yfir landi og samfélagi land-
eigenda innbyrðis, án hefndarréttar og
yfirtroðslu. Sennilegt er, að Sunnlend-
ingar hafi komið á skatti, til að standa
straum af þeim málum, sem undir
hreppana heyrðu. Vegna þess, hafa sunn-
lenzku höfðingjarnir, Sæmundur fróði
og Markús Skeggjason, verið fúsir til
samkomulags við Gissur biskup um
setning tíundarlaganna.
Eins og þegar var sagt, voru allir
kirkjustaðir á Norðurlöndum í einka-
eign. Það er, að bændur létu byggja
kirkjur, áttu þær og gáfu nágrönnum
sínum kost á að rækja þar guðsþjónust-
ur og annan kirkjulegan verknað. En
fljótt fór að brydda á því, að konungar
og höfðingjar fóru að gefa kirkjunni
jarðeignir, sem áttu að vera ævarandi
eign kirkjunnar.
Gissur biskup ísleifsson lét sam-
þykkja á Alþingi, að stóll biskups þess
er á Islandi væri, skyldi vera í Skál-
holti, „en áður var hvergi biskupsstóll“
segir Ari fróði. Síðar lagði Gissur
biskup Skálholtsland til stólsins.. Skál-
holt varð því fyrsta stórjarðareign hér
á landi, sem kirkjan eignaðist.
Skálholt var sérstaklega heppilegt
biskupssetur. Það liggur í blómlegasla
landbúnaðarhéraði landsins. Er mikil
kosta jörð, landstór og landkostir mikl-
ir. Þaðan er ekki nema svo sem dagleið
til Alþingis. Jörðin er umgirt ám á
þrjá vegu, öllum heldur torfærum yfir-
ferðar. En það var mikill kostur á mið
öldum, að höfðingjasetur, jafnt andleg
sem veraldleg, væru heldur torsótt.
Ófriðsamlegt var oft, og því gott að
óvini bæri ekki of brátt að. í Skálholti
er staðarlegt og fagurt útsýni yfir grös-
ugt land fram með Hvítá og austur til
Hreppanna. Skálholt var velvalinn til
þess að verða biskupssetur og varð
þegar stundir liðu fram auðugasti stað-
ur á íslandi öllu.
Gissur ísleifsson er að mínu áliti
mesti stjórnmálamaður og höfðingi, er
setið hefur í biskupsstól í Skálholti fyrr
og síðar. Haiin olli meiri straumhvörf-
um í íslenzku þjóðfélagi, heldur en
nokkur annar maður hefur gert um
alla íslenzka sögu. Með setningu tíundar-
laganna, varð lögð undirstaða að fjár-
hagslegu sjálfstæði íslenzku kirkjunn-
ar og hann gerði íslenzku kirkjuna
þjóðlega, svo að lengi bjó að gerð hans.
Margt í tíundarlöggjöf hans stóð um
aldir, og sumt stendur að nokkru leyti
enn og mun lengi standa. Svo segir um
Gissur biskup í Hungurvöku: „Hann
tók tign og virðing svo mikla, þegar
snemmendis biskupsdóms síns .... og
svo vildi hver maður sitja og standa,
sem hann bauð, ungur og gamall, sæll
og fátækur, konur og karlar, og var rétt
að segja, að hann var bæði konungur
og biskup yfir landinu meðan hann
lifði.“ Þessi ummæli eru sönn og rétt,
30
FALKINN