Fálkinn - 07.08.1963, Blaðsíða 28

TXý stelna . , .
t< uiinaid aí bis. 15. ________
biskupsvígslu á íslandi. En svo fór, að
þeir feðgar samþykktu vígslu Þorláks.
Hann var vígður 2. júlí 1178. Á þessum
árum var ófriðvænlegt í Noregi. Sverr-
ir konungur var að hefjast til valda, og
er því ekki vitað með vissu, hvaða fyr-
irmæli Þorlákur biskup fekk af erki-
biskupi. En af ýmsu má ráða, að Þor-
lákur hafi komið máli sínu svo við
hann, að heita honum stuðningi við að
koma kirkjuvaldsstefnunni til aukinna
áhrifa á fslandi. Enda er það auðséð, að
Þorlákur hefur hrifizt að framgangi
hennar í Noregi. En þar í landi skipuð-
ust málin óvænt, áður langt um leið,
því að Eysteinn erkibiskup hrökkiaðist
úr landi skömmu síðar til Englands.
Strax að lokinni vígslu sigldi Þorlák-
ur biskup til íslands. Hann kom ekki
heim fyrir en að afstöðnu Alþingi. En
næsta sumar kom hann fram með breyt-
ingar á kirkjumálum, og varð þá bert
lærðum og leikum, að frá hans hendi
var að vænta gjörbreyttrar stefnu á
stjórn íslenzku kirkjunnar.
Eins og kunnugt er, fengu biskup-
arnir hér á landi snemma setu í lögréttu,
og urðu því aðilar að dómi og löggjöf
í landinu. Allt til biskupstíma Þorláks
notfærðu biskuparnir sér valdaaðstöðu
á Alþingi til þess að koma fram málum
sínum með gætni, og í skjóli goðakirkj-
unnar, þar sem margir goðorðsmenn
voru jafnframt prestar og höfðu því
áhuga á hógværum breytingum til hag-
ræðis fyrir kirkjuna. JVieiKua-u
ar í kirkjulegri löggjöf komust því á
með friðsamlegum hætti. Svo var með
tíundarlögin, kristinn rétt hinn forna og
skipun umboðsvalds fyrir biskupana
um land allt.
Á fyrsta Alþingi er Þorlákur var á
eftir biskupsvígsluna, kom hann fram
með breytingar á kirkjulögum landsins.
Allar hafa þær hnigið í sömu áttina,
það er verið í anda kirkjuvaldsstefn-
unnar. Að vísu er ekki fullkomlega hægt
að sjá af heimildum, hve langt breyt-
ingar biskups gengu. En líklegt er, að
hann hafi farið fram á, að kirkjan eign-
aðist staðina. En því hafi verið synjað.
Biskup reyndi til þess í fyrstu yfirreið
sinni að ná undir sig stöðum. En til-
raun hans brotnaði á mótstöðu Jóns
Loftssonar í Odda, og varð ekki meira
úr tilraunum biskups til staðamála,
enda veiktist aðstaða hans, þar sem
erkibiskup var flúinn úr landi.
En á Alþingi árið 1179, fekk Þorlákur
biskup samþykkt í lögréttu ákvæði um
helgihöld og föstur. Liklegt tel ég, að
í þessari löggjöf hafi falizt ný skipun
um hjónabandið, en sú skipun var ekki
samþykkt, þegar kristinn réttur var
settur. Auðséð er, að þegar kristinn
réttur var samþykktur á Alþingi, hafa
höfðingjarnir ekki viljað samþykkja
skipun kirkjunnar um hjúskaparmál,
þótt skipun hennar ofmikil skerðing á
frelsi manna. En kirkjan leit á hjóna-
bandið sem eitt af sakramentunum, og
þar að auki hafði hún af yfirráðum
sínum um hjúskaparmál stórtekjur.
Sýnir þaðvel frjálslyndi goðakirkjunnar
íslenzku, að hún var fús til að fella
niður svo veigamikið atriði og umráða-
rétt kirkjunnar 1 þessum efnum.
í öllum fornum germönskum samfé-
lögum, ríktu allt aðrar reglur um hjú-
skap, en varð eftir að kristin áhrif
komu til sögunnar. Með henni varð til
hið raunverulega hjónaband, sem var í
vígsluathöfn og ekki mátti slíta, og
sumstaðar voru ákvæðin svo sterk, að
ekkill eða ekkja máttu trauðlega gift-
ast. Kirkjan hafði mjög fastar reglur um
hjónabandið, og voru það kallaðir mein-
bugir, ef eitthvað athugavert var við
það. Aðalmeinbugirnir voru: ofmikil
frændsemi, tengdir eða guðsifjar aS
ákveðnu marki. Vegna þessara mein-
buga, var nauðsynlegt, að klerkar
kynnu nokkuð í ættvísi og mannfræði,
enda nam Þorlákur biskup þau fræði
ungur af móður sinni í Odda. Þessar
reglur um hjúskap voru gjörólíkar
þeim, er gilt höfðu á Norðurlöndum
frá aldaöðli, og ekki sízt á íslandi. Hér
á landi áttu höfðingjar og ríkismenn
börn með mörgum konum og jafnvel
nánum frænkum sínum og þótti jafnvel
sómi að. Það ríkti því hálfgert fjöl-
kvænissj ónarmið hér á landi, og átti
íslenzka kirkjan þar að glíma við erfið
málefni. •
Eftir að erkibiskupsstóll var settur á
stofn í Niðarósi fóru erkibiskupar brátt
að áminna íslenzka höfðingja um virð-
ingarleysi þeirra fyrir hjónabandinu.
PAT - k - FISH
KRVDDRASPIÐ ER KOIUIÐ
í NVJAR UIHBIJÐIR
Fæ:l í næstu búð
28
FALKINN