Fálkinn - 09.10.1963, Blaðsíða 13

stúdentar veittu andlegum áhrifum heim
til íslands og ruddu þannig braut marg-
víslegum nýjungum á sviði menningar-
mála.
Dalabúar hafa löngum verið miklir ein-
staklingshyggjumenn. Þeir vildu t. d. ekki
byggja sér bæi öðruvísi en alllangt frá
öðrum bæjum. Þessi stefna var gerólík því,
sem gerðist meðal Dana, þar sem sveita-
bæirnir voru allir í smáþorpum og bænd-
urnir ákváðu að gera margt í sameiningu,
líkt og Skaftfellingar hér á landi.
Hin mika einangrun sveitafóksins í Döl-
unum hefur eðlilega skapað mikla þörf
fyrir mannamót og aðalmannamót liðinna
alda voru guðsþjónusturnar á helgum og
hátíðum. Til kirkju fóru allir, og þá skar
það úr um efni og ástæður hversu fínu
ökutæki menn óku í og þó einkum hversu
fallegir og vel aldir hestarnir voru. Það er
enn þann dag í dag liður í mestu hátíðum
að aka sleða með klingjandi bjöllum yfir
fönnum þakið land á jólanótt. Bjöllurnar
máttu ekki vera hljómsterkari en svo að
þær villtu ekki heimildir á eiganda þeirra.
Kotbóndi í htlum og slitnum sleða mátti
ekki hafa hljómmiklar bjöllur,, þau for-
réttindi höfðu auðugir góðbændur.
Meðan alþýðumenntun var lítil hafði kirkjan feikna áhrif og völd meðal
fólksins. Prestarnir gátu dæmt fólk í alls konar viðurlög ef þeim líkuðu
ekki gerðir þess, og ef svo bar undir meinað því kirkjugöngu, en það var
mikil smán að standa utan kirkjudyra á helgum dögum og flest til vinnandi
að losa sig undan slíkum áfellisdómi.
Þetta fólk átti ekki gamlar og glæsilegar söguhetjur eins og íslendingar
áttu í sögunum. Þegar íslenzkir bændur lásu við koluna á kvöldin kafla
í Landnámsbók eða Njálu, lásu Dalabændur kafla úr biblíunni, ef þeir
annars kunnu að lesa.
En þótt mörgum yrði tilvist kirkjunnar sízt til sálubóta voru aðrir, sem
fundu sitt hvað, sem þeim líkaði í guðsspjöllunum og Gamla testamentinu.
Ýmsir framámenn biblíunnar urðu seinna eins konar heimilisvinir Dalabúa
og málararnir gerðu þessa afstöðu fólksins til spámannanna og annarra
foringja gyðinga sígilda með því að klæða þá í sænska þjóðbúninga og
mála þá á veggi, húsgögn og jafnvel búsáhöld á sveitabæjum.
Hinir litaglöðu málarar gerðu kunningja sína úr biblíunni litríka með
Þessi mynd af Jósef í Egiptalandi er máluð árið 1842.
Þessi mynd heitir Jesús
nálægt 1826.
og dóttir hundraðshöfðingjans. Hún er talin máluð
afbrigðum. Blá vötn, grænir skógar og rauður
málmur var allt velþekkt í Dölunum. Hvers vegna
ekki að nota þessa liti til þess að skreyta hýbýli
manna? Veturinn var að minnsta kosti nógu lang-
ur og kaldur þótt eitthvað væri gert til þess að
hressa upp á þá, sem urðu að þreyja Þorrann og
Góuna.
Á síðari hluta átjándu aldar og fyrri hluta þeirrar
nítjándu var vegur Dalamálverkanna einna mest-
ur. Listrænir menn fóru þá bæ frá bæ og skreyttu
bóndabæina með alls konar atburðamyndum úr
biblíunni. Er með afbrigðum skemmtilegt að at-
huga hvernig þessir listelsku menn, sem lítið
þekktu annað en Dalina sína felldu guðsmennina
inn í það umhverfi, sem þeim var hugþekkast.
Virðulegir spámenn voru klæddir eins og góð-
bændur í kirkjuför og þeim léðir beztu Dalahest-
ar, sem völ var á til ferðarinnar. Aðeins ein sögu-
hetja biblíunnar klæddist aldrei þjóðbúningum,
það var Kristur sjálfur. Málurunum hefur senni-
lega fundizt hann of heilagur til að klæðast eins
og Svíi.
Af myndunum, sem fylgja þessari greln eru
hestar á 3. Þeir, sem leggja leið sína upp í Dali
og eru svo heppnir að kynnast Dalamálverkunum
af eigin raun munu sjá að Himnaför Elíasar spá-
manns hefur verið málurunum sérstaklega hug-
þekk. Má vera að Dalabændur hafi í Elíasi séð
frækinn foringja, sem þeysti um fjöll og dali hér-
aðsins, óttalaus og öruggur, unz hann að lokum,
lagði leið sína til æðri bústaða. Slík ævilok myndu
hafa verið mörgum gildum bónda í Dölum að
skapi þegar hann var orðinn þreyttur á að sýna
veg sinn og veldi á jarðneskum reiðskjótum á leið
til og frá sóknarkirkjunni á helgum.
Þegar ég ferðaðist um Dali fyrir tveimur árum
kom ég á vinnustofu til málara, sem málar Dala-
málverk í gömlum stíl. Hann var einmitt að mála
Himnaför Elíasar. Málari þessi var dálítið vín-
hneigður og kvaðst hann oft sjá Elías í anda þegar
vínið færi að svífa mátulega mikið á hann. Hins
vegar brygði frekar fyrir myndum úr neðri staðn-
um þegar ölvunin kæmist á hærra stig og einkum
blönduðust þær stundum óþægilega saman við
timburmennina.
Auk mynda úr Biblíunni máluðu Dalamálarar
Framhald á bls. 40.
FÁLKINN
13