Fálkinn - 12.04.1965, Blaðsíða 14

SIGURÐUR A.
MAGIMÚSSON
SKRIFAR UM
ISLENZK
Islenzk dagblöð hafa tæplega
enn slitið barnsskónum, þó
þroskazt hafi þau og vaxið til
skynsamlegri málflutnings og
aukinnar yfirsýnar síðustu ára-
tugi. Blaðaskrif hérlendis eru
orðin miklum mun málefna-
legri og ópersónulegri en þau
voru fyrir þremur til fjórum
áratugum, að ekki sé farið
lengra aftur í tímann, og má
hiklítið segja að síðasta ára-
tug hafi íslenzk blaðamennska
stigið stórt skref í átt til ábyrgr-
ar afstöðu gagnvart lesendum.
En mikið skortir enn á, að við
höfum tærnar þar sem ná-
grannaþjóðirnar í austri og
vestri hafa hælana.
Þetta stafar meðfram af rekst-
ursfyrirkomulagi íslenzkra dag-
blaða. Þau eru öll nátengd
stjórnmálaflokkunum, fjögur
þeirra beinlínis gefin út á
þeirra snærum, en það fimmta
og langstærsta undir handar-
jaðri stærsta stjórnmálaflokks-
ins og í reyndinni mótað af
stefnu hans. Það talar þó sínu
máli, að þetta síðastnefnda
blað, sem nýtur ákveðins sjálf-
stæðis þráttfyrir allt, hefur orð-
ið til að vinna ýmis þau virki
sem íslenzk blaðamennska verð-
ur að vinna, eigi hún að vera
annað en nafnið tómt.
í hverju er þá raunhæf og
gild blaðamennska fólgin? Hún
á framar öllu að vera þjónusta
við lesendur, og með þvi er
ekki einungis átt við frétta-
þjónustu, sem á skilyrðislaust
að vera hlutlæg og hispurslaus,
en er það mjög sjaldan á ís-
landi, heldur er líka átt við þá
sjálfsögðu og eðlilegu þjónustu
heilbrigðra dagblaða að ræða
dægurmálin frá sem flestum
hliðum og draga ekkert undan,
sem varpað gæti ljósi á lausn
þeirra vandamála sem fyrir
liggja á hverjum tíma. Þetta
má heita óþekkt í íslenzkri
blaðamennsku. í öllum meiri-
háttar þjóðmálum er um að
ræða algeran einstefnuakstur
hjá blöðunum, og sjá allir hve
14
óheilnæmt það getur verið,
þegar eitthvað er í húfi.
Mér er í minni hvernig mál-
in voru lögð fyrir um það leyti
sem hugsanleg aðild íslands að
Efnahagsbandalagi Evrópu var
á döfinni. Þá voru dregnar
skýrar línur — menn áttu
annaðhvort að vera með eða
móti, ánþess að fá öll atriði
málsins skýrð eða rædd. Þegar
norskur prófessor, andvígur
Efnahagsbandalaginu, var boð-
inn hingað heim til að flytja
fyrirlestur um málið, var
hann óðara stimplaður „nyt-
samur sakleysingi“ eða eitt-
hvað í þá veru af formælendum
bandalagsins. í þetta sinn urðu
lyktirnar þær, að de Gaulle
firrti okkur í bili frekari vanda
af málinu, en það á vafalaust
eftir að koma á dagskrá aftur.
Svipuðu máli virðist mér gegna
um þær umræður sem átt hafa
sér stað um væntanlegar stór-
iðjuframkvæmdir. Menn sem
sjá annmarka á þessum fyrir-
ætlunum, einkanlega á virkjun
Þjórsár við Búrfell og stór-
felldri erlendri fjárfestingu,
eru ýmist stimplaðir „kommún-
istar“ (sem þeir kannski eru,
en hvaða máli skiptir það í
málefnalegum og sérfræðileg-
um umræðum?) eða óvið-
ræðuhæfir sökum þröngsýni,
þekkingarskorts eða beinnar
heimsku. Þessi blaðamennska
lifir enn góðu lífi á íslandi og
er blöðunum til stórskammar.
Það er að vísu eðlilegt að
þannig sé í pottinn búið um
málgögn stjórnmálaflokka, sem
allir eru fullkomlega steinrunn-
ir og málefnalausir, lifa á
gömlum og útslitnum vígorð-
um, eltast við hylli „fólksins"
án stefnumiða eða forustu (hér
eiga allir flokkar jafnan hlut
að máli), en það er jafnhörmu-
legt fyrir það — frá sjónar-
miði blaðamennskunnar.
Peð stjórnmálaflokkanna,
ekki sízt þau sem notuð eru
til að greiða atkvæði á Alþingi,
hampa því gjarna þegar frelsi
dagblaðanna ber á góma, að
„ábyrg blöð“ verði að hafa
„ákveðna stefnu“, og eiga þá
auðvitað við, að þau eigi að
fylgja foringjum flokkanna í
blindni. Meðan slík sjónarmið
ráða blaðaútgáfu hér verður
hún undir tákni nesjamennsk-
unnar. Blað sem bundið hefur
verið á klafa stjórnmálaflokks
hefur afsalað sér því megin-
hlutverki að þjóna lesendum
sínum. Það þjónar flokknum
og lyginni, af þeirri einföldu
ástæðu að enginn stjórnmála-
flokkur hefur ævinlega rétt fyr-
ir sér eða segir ávallt sann-
leikann. Hálfur sannleikur
stjórnmálanna (eða þaðanaf
minna brot) er í rauninni
ákveðin tegund af lygi.
Mergurinn málsins er sá,
að hér á landi eru dagblöð
yfirleitt ekki gefin út í sam-
ræmi við grundvallarlögmál
heilbrigðrar blaðamennsku,
heldur með hag flokksins eða
hagsmunahópsins fyrir aug-
um. Lögmál blaðamennskunn-
ar heimtar skemmtileg, fjöl-
breytt, læsileg blöð. Því lög-
máli verður ekki hlýtt með því
að þræða sömu andlausu og
leiðinlegu flokkslínuna í hverju
máli. íslendingar eru orðnir svo
vanir því, að hvert blað sé
algerlega einlitt og þessvegna
flatt og óáreiðanlegt, að þeir
vakna við vondan draum þegar
svo ber undir, að fram koma
fleiri en eitt sjónarmið í sama
blaði, að starfsmenn við sama
blað fara í hár saman opinber-
lega, eða að blaðamenn leyfa
sér að andmæla ritstjórnar-
greinum í blöðum sem þeir
vinna við. Ber slíkt vitni stjórn-
leysi eða stefnuleysi? Öðru
nær. Það er vottur um að ís-
lenzkir blaðamenn séu farnir
að gera sér grein fyrir hlut-
verki sínu og eðli raunhæfrar
blaðamennsku.
Hlutverk blaðamannsins, auk-
þess sem hann skýrir hlutlaust
frá tíðindum heima og erlendis,
á að vera vekjandi og eggjandi.
DAG
Hann á að örva lesendur til
beinnar þátttöku í málefnum 0
dagsins og umræðum um þau.
Hann á stöðugt að vekja spurn-
ingar og efasemdir, því þannig
getur hann oft veitt skamm- »
sýnum og flokkshollum stjórn-
málamönnum nauðsynlegt að-
hald.
Einn versti draugurinn í
opinberum umræðum á íslandi
er óttinn — óttinn við að
Sunnudagur 28. mai
Einróma
FALKINN