Fálkinn


Fálkinn - 12.04.1965, Síða 38

Fálkinn - 12.04.1965, Síða 38
JON GISLASON: 4. Þar var hætt frásögn, að Fuhrmann amtmaður kom til Bessastaða á fríðum og glæst- *im farkosti. Hann settist þar *ð og bjóst um eftir föngum. Jyrst í stað fór hann sér hægt í málum, en tók samt röggsam- lega til sakamanna og féll mörgum vel í geð. Hann var höfðinglegur maður í fram- komu og glæsimenni, og að flestu leyti ólíkur fyrirrennur- um sínum. Jón Halldórsson hinn fróði í Hítardal lýsir hon- um svo: „Amtmaður Fuhr- mann var með hærri mönnum á vöxt, fyrirmannlegur, skarp- vitur, vel talandi, forfarinn í flestum lærdómslistum og tungumálum, svo ég efast um, hvort hér hafi verið lærðari veraldlegúr yfirmaður, þar með var hann frlðsamur, ljúf- ur, lítillátur, glaðsinna og veit- ingasamur. Á alþingi var oftast nær alsetið í kringum hans borð um máltíð af fyrirmönn- um landsins og hans góðum vinum, er hann lét til sín kalla. Sótti ekki eftir neins manns falli eður hrösun, stundaði til að halda landinu við frið og landsrétt." Enda varð svo, að hann friðaði landið mjög af þeim langvarandi deilum, er verið höfðu lengi meðal höfð- ingja og fyrirmanna landsins. Allt frá siðaskiptum hafði veldi valdsmanna á Bessastöð- um eflzt. Páll hirðstjóri Stígs- son kom mjög föstum fótum undir fjárhag þeirra með skipt- um á jörðum við Skálholtsstól. Hann lét stólinn hafa jarðir um Borgarfjörð fyrir útvegs- jarðir á Suðurnesjum. Með þessu eignaðist konungur marg- ar beztu útvegsjarðir í landinu 38 FÁLKINN BITUR ERU B 2. ÞÁTTUR SCKWARTZKOPFS- MÁLA og stórbætti jafnvel aðstöðu sina til útgerðar og yfirdrottn- unar á Suðurnesjum. Eftir að dönsku einokunarkaupmenn- irnir festust í sessi hér á landi, varð stefna þeirra mjög í sömu átt, og var á stundum í skjóli konungsvaldsins. Eftir erfða- hyllinguna í Kópavogi 1661 og gildistöku einveldisins í land- inu, urðu ekki miklir skörung- ar á valdastóli á Bessastöðum, svo að kaupmönnum gafst gott tækifæri til yfirdrottnunar. Mestu réð um bætta aðstöðu kaupmanna í útgerð á Suður- nesjum vild í þeirra garð af hendi umboðsmanna konungs, sérstaklega amtmannsins og sýslumannsins í Gullbringu- sýslu. Svo stóð á, að þegar Níels Fuhrmann varð hér amt- maður, var danskur maður Níels Kjær, sýslumaður í Gull- bringusýslu og jafnframt vara- lögmaður. Hann var ómenntuð dönsk búðarloka, er komst í þjónustu Jóns Eyjólfssonar sýslumanns í Nesi við Seltjörn og kvæntist síðar dóttur hans. Kaupmenn unnu að því, að Kjær fengi sýsluna eftir tengdaföður sinn. Varð hann lítt til gagns fyrir alþýðuna á Suðurnesjum. Óöld og sóttir í byrjun 18. aldar urðu einnig til þess, að aðstaða útvegsins á Suðurnesj- um efldist. Fólk þyrptist þang- að, sumir settust þar að í nokk- urs konar tómthúsbúskap, en aðrir sóttu þangað til sjávar á vertíðum, jafnt vetur, vor og haust. Dönsku kaupmönnunum var vermennskan mjög til hagnaðar. Þeir rökuðu stór- gróða af starfi fólksins og afla. Þetta efldi auðsöfnun umboðs- manna og kaupmanna og ann- arra danskra, enda urðu þeir á skömmum tíma vellauðugir menn. En jafnframt skapaði þetta ástand óeðlileg viðhorf í mörgum efnum í verstöðv- um Nesjamanna, og þann bak- grunn er vert að hafa í huga, þegar sú saga er athuguð, sem hér verður rakin. 5. Fuhrmann amtmaður var ó- kvæntur. Hann hafði verið tals- verður heimsmaður, leikið sér af léttúð, kæti og gamanbrögð- um hinna glæstu og gleðigjörnu kvenna stórborgarinnar við Eyjarsund. En slíkum leik skal hætt, sem flestum öðrum, þegar hæst stendur, og svo var einn- ig ætlun Fuhrmanns. En hon- um brást þar bogalistin, enda er hún fáum töm. Hann lenti í greipum illra örlaga af völd- um Amors, og svo óþyrmilega að það eitraði ævi hans alla. Óhamingja Fuhrmanns í ást- um er með slíkum svipbrigð- um óvenjulegum, að fá eða engin dæmi eru hliðstæð. ís-- lenzk saga greinir ekki annan harmleik meiri í ástum. Ásta- harmleikur Fuhrmanns er hvortveggja í senn slunginn magnþrungnum töfrum hins leikræna, en fyrst og fremst byrlaður eitri siðvenja samtíð- ar hans. Þetta gerir hann ennþá meir heillandi, torráðnari og dulrænni. Kynning hinna miklu heimilda um ástir Fuhr- manns, kveikja margar hug- dettur og umhugsun um það, hvað sé raunverulega bak við hinar ófullkomnu og miklu yfirheyrslur, málskjöl og dóma, er allt er í leyndardómum sín- um harmi þrungið, er enginn á kost á að ráða. Svipbrigði slíkrar sögu eru í raun réttri leynd hins hryllilega, eins og það getur orðið fullkomnast í lífi og örlögum fólks, er einu sinni var, einu sinni skipaði sviðið, sem fyrir löngu er horf- ið. Þar er að verki máttur ást- arinnar í fullu veldi afbrýð- innar, heitra tilfinninga og leyndra ráða. Slík ástarsaga er heillandi — og því meir — sem liðnar kynslóðir hafa fært hana í nýjan farveg, mótað harmleik hennar af svipbrigð- um hins óráðna, eins og hver öld gat skýrt hana bezt af mætti þjóðtrúar — mætti leyndardóma fjarlægðarinnar. Og sjaldan hefur ímyndunar- afl leitt jafnlangt, því að hér var hið óvenjulega í raun frá upphafi ástarharmleiksins. ísland var löngum — og er jafnvel enn — fyrir sjónum erlendra manna, land f jarstæðn- anna og hinna miklu leyndar dóma náttúrunnar, í raun og sýn. Á seinni öldum — það eir eftir siðaskipti — fengu þessar hugmyndir ný svipbrigði og urðu að sumu leyti meir af- gerandi um örlög þjóðarinnar. Danskir embættismenn og ein- okunarkaupmenn kynntust að nokkru háttum og venjum þjóð- arinnar. Þeir fluttu sagnir áf slíku til útlanda. En helzt var því haldið á lofti, sem var f jarstæðukenndast og mest skat sig úr háttum og venjum anri- arra landa og þjóða. Þetta hóf ævintýrabjarma um land og þjóð og varð í vitund erlendrá manna endurnýjun fjarstæðná og hins ósennilega. En samt sem áður varð það til nokkurra heilla, er stundir liðu, eins og furðusögur sjómanna og sæ'- farenda urðu fyrr á öldum. Margir einokunarkaupmenn og undirsátar þeirra, voru

x

Fálkinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fálkinn
https://timarit.is/publication/351

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.