Fálkinn - 19.07.1965, Blaðsíða 8

SIGURÐUR A. MAGNÚSSDN SKRIFAR UM
mex.mamkxx
OG STJÓRIVMÁL
Sú var tíðin, að íslenzkir
menntamenn (hér er orðið
notað í víðustu merkingu
um listamenn og rithöfunda
jafnt og langskólagengna
fræðimenn) tóku virkan
þátt í stjórnmálum og létu
mikið að sér kveða í þjóð-
lífinu. Nokkuð framá þessa
öld áttu góðskáld og aðrir
andans menn sæti á Alþingi
og settu svip á stjórnmála-
lífið, enda var óneitanlega
mun meiri reisn yfir því þá
en nú. Stjórnmálaflokkar
voru þá ekki nálægt því
eins þröngir og lágkúruleg-
ir og nú er, heldur fengu
atkvæðamiklir einstakling-
ar notið sín og hagnýtt hæfi-
leika sína í þjóðmálabar-
áttunni.
Með þróun þess flokka-
kerfis, sem við búum við nú,
hurfu andans menn að mestu
af vettvangi stjórnmálanna,
en í þeirra stað komu heim-
alningar flokkanna sem
fóstraðir voru upp og sér-
staklega þjálfaðir í hinum
pólitísku æskulýðssamtökum
til að taka í fylling tímans
við hlutverkum erindreka og
fiambjóðenda, verða hjól í
þeim umfangsmiklu flokks-
vélum, sem nú ráða mestu
um mótun islenzkra þjóð-
mála.
Þróunin í átt til hinna al-
ráðu pólitísku flokka hefur
verið hæg en markviss, og
má segja að hún hafi náð
hámarki eftir kjördæma-
breytinguna 1959, sem að
visu var í ýmsu öðru tilliti
þarfleg og jákvæð.
Eftir því sem völd flokks-
foringjanna hafa aukizt og
víkkað hafa flokkarnir orð-
ið í æ ríkara mæli einsteypt-
ir og eru smámsaman að
taka á sig mynd sértrúar-
fJokka þar sem skoðanaá-
greiningur er illa séður og
hjáróma raddir einstaklinga
nánast bannfærðar, a. m. k.
útávið. Afleiðingin af þessu
er sú, að til stjórnmálastarfa
veljast helzt menn sem eru
svotil persónulausir jábræð-
ur eða peð, sem fylgja
fiokksforustunni í blindnj. og
gæta þess dyggilega að segja
eða gera aldrei neitt sem
kynni að styggja flokksfor-
ingjana.
Þessi þróun er ískyggileg
m. a. fyrir þá sök að stjórn-
málamennirnir verða sífellt
háðari duttlungum misvit-
urra leiðtoga og sérfræðinga
þeirra og eiga æ erfiðara
með að taka sjálfstæða eða
persónulega afstöðu til
þeirra mála sem eru efst á
baugi hverju sinni. Af þessu
leiðir svo, að pólitíkin verð-
ur drepleiðinleg, sífellt sömu
upptuggurnar, og almenn-
ingur missir smátt og smátt
allan áhuga á stjórnmálum.
Þarf varla að fara um það
mörgum orðum, hvernig
komið er fyrir lýðræðinu í
landi þar sem áhugi almenn-
ings á pólitík hefur verið
kæfður eða svæfður.
Einn ömurlegasti þáttur-
inn í stjórnmálaþróun síð-
ustu áratuga er hvarf
menntamanna af vettvangi
stjórnmálanna. Gefur auga
leið, að lýðræðinu er hætta
búin þegar helztu andlegir
leiðtogar landsins standa ut-
anvið mótun þjóðmálanna,
eru gerðir áhrifalausir eða
óvirkir vegna þess að þeir
falla ekki inni það rígskorð-
aða flokkakerfi sem komið
hefur verið á. í slíku þjóðfé-
lagi ræður meðalmennskan
ríkjum og leggur sína dauðu
hönd á allt sem horfa mundi
til eflingar andlegri og menn-
ingarlegri reisn í landinu.
Það er orðin alkunn stað-
reynd, sem margoft hefur
verið ítrekuð, að íslenzkir
stjórnmálaflokkar hafa alls
enga stefnu í menningarmál-
um. Oft er þvi líkast sem
þeir hafi verið rækilega bólu-
settir gegn öllu sem beint eða
óbeint varðar menningarmál.
Þau eru „leiðindamál" sem
enginn hinna önnum köfnu
þingmanna hefur minnsta
tíma til að sinna, enda er
meðferð þeirra í fullu sam-
ræmi við það. íslenzk menn-
ing hefur um áratuga skeið
verið hornreka í sölum Al-
þingis.
Ég hef enga tilhneigingu
til að gera ábyrgð stjórn-
málamanna á þessu ófremd-
arástandi minni en efni
standa til. Hún verður aldrei
nógsamlega ítrekuð. En á
hitt er vert að leggja áherzlu,
að íslenzkir menntamenn
eiga hér einnig ólítinn hlut
að máli. Þeir virðast hafa
sofnað á verðinum eða hrein-
lega gefizt upp fyrir ofurefli
þeirrar menningarlegu for-
heimskunar sem við þeim
blasir á vettvangi stjórnmál-
anna.
Þó verður því ekki með
sanngirni neitað, að einstakir
menntamenn, og þá einkum
rithöfundar, hafa lagt fram
krafta sína til að móta þjóð-
málabaráttuna, en þeir hafa
sjaldan haft erindi sem erf-
iði, vegna þess að sífellt var
leitazt við að beita þeim fyrir
vagna einstakra stjórnmála-
flokka.
Halldór Laxness er kannski
skýrasta dæmið um þetta.
Um langt skeið kvað talsvert
að honum í íslenzkum stjórn-
málum, og þá fyrst og fremst
fyrir þá sök að tiltekinn
stjórnmálaflokkur gat hag-
nýtt sér nafn hans og hæfi-
leika. En þegar að því k.om,
að hann ,,gekk af trúnni“, þ.
e. a. s. kom fram með skoð-
anir og túlkanir á heimsvið-
burðum sem ekki féllu í
kram flokksins, var honum
umsvifalaust varpað fyrir
borð og hann borinn ýmsum
grófum sökum af fyrri sam-
herjum sínum (sbr. mat
Gunnars Benediktssonar á
skáldferli Halldórs Laxness).
Svipað má segja um menn
einsog Gunnar Gunnarsson
eða Tómas Guðmundsson.
Þeir hafa lengi þótt góðir
„tii skrauts“ á fundum
stjórnmálasamtaka, sem
telja þá sér til eignar, en
jafnskjótt og þeir taka ótví-
ræða afstöðu í málum, sem
varða þá miklu, og sú af-
staða kemur ekki heim við
bækur flokksins (sbr. sjón-
varpsmálið), er ekki lengur
ástæða til að taka orð þeirra
alvarlega. Þá er gert góðlát-
iegt grín að þeim í málgögn-
um flokksins (að sjálfsögðu
undir rós) og þeir taldir
bera minna skyn á ástand og
horfur íslenzkrar menningar
en ritstjórar nefndra mál-
gagna.
Þessi tvískinnungur stjórn-
málaflokkanna í menningar-
málum er engin tilviljun.
Hann á rætur sínar í aigeru
stefnuleysi og stjórnast af
því einu, að hægt sé að hag-
nýta menntamenn í ákveðn-
um flokkspólitiskum augna-
miðum. Þegar þeir fara út-
af flokkslínunni eru þeir
varla nefndir á nafn (nema
helzt í hálfkæringi), þó þeir
hafi verið hafnir til skýj-
anna meðan þeir þjónuðu
hagsmunum flokksins.
Hinsvegar hefur megin-
hluti íslenzkra menntamanna
verið óvirkur og svotil á-
hrifalaus á þjóðmálin, og er
kominn tími til, að á því
verði gagngerð breyting, ef
íslenzk menning á ekki að
veslast upp 1 höndum ráða-
manna, sem hvorki vilja né
geta mótað raunhæfa eða
heillavænlega stefnu í
menningarmálum þjóðarinn-
ar. Listahátíðin í fyrravor
var kjörið tilefni til að taka
þessi mál til rækilegrar um-
ræðu, en forstöðumönnum
hennar þótti henta að „halda
friðinn", og fyrir bragðið
varð hátíðin að verulegu
leyti marklaus skrautsýn-
ing án innri orku eða ytri
áhrifa.
Menntamenn þjóðarinnar
standa nú andspænis þeirri
staðreynd, að þeir eru á góð-
um vegi með að verða nátt-
tröll i þjóðlífinu. Þeir hafa
brugðizt þeirri ótvíræðu
FALKINN