Fálkinn - 13.06.1966, Blaðsíða 14

LISTIN
AÐ
HLUSTA
Eftir James IVatan
Miller
ER ég fyrir skömmu
heimsótti apabúrið í
Bronx dýragarðin-
um í New York,
greip mig sú undar-
lega tilfinning, sem
Frakkar kalla déjá
vu. Einhvers staðar fyrir
ekki ýkjalöngu hafði ég
verið hlutaðeigandi í öðrum
atburði, mjög svipuðum.
Hvar var það? Ég lokaði
augunum og lét áhrif um-
hverfisins síast inn í vitund
mína: mollulegt herbergið,
iðandi þröngin, óstöðvandi
gasprið í öpunum — hver
og einn þvaðrandi viðstöðu-
laust, enginn sinnti öðrum
í neinu, enginn hlustaði.
Enginn hlustaði! Nú mundi
ég það. Kokkteil-veizlan í
vikunni sem leið. Yfirfullt
herbergið. Ærandi andlaust
blaðrið, þar sem enginn
sagði neitt í raun og veru
og enginn var að hlusta á
það hvort sem var.
Aparnir hafa engu að
tapa. En fólkið greiðir dýru
verði; í rannsóknum, sem
nýlega voru gerðar á al-
menningsáliti kom það fram
að í sinnuleysi okkar um að
hlusta hver á annan, felst
bæði orsök og einkenni ým-
issa hinna alvarlegustu per-
sónulegu vandamála okkar.
„Fólk talar hvert fram hjá
öðru,“ segir Louis Harris,
sem gerði athuganirnar.
„Feður tala fyrir daufum
eyrum- sona sinna, dætur
daufheyrast við mæðrum
sínum, tal kennara fer fyrir
ofan garð og neðan hjá nem-
endum.“ Því hefur verið
haldið fram að samræðulist
nú á dögum sé keppnisíþrótt,
og sé sá þátttakandi sem
íyrstur verður til að draga
andann úrskurðaður hlust-
andi.
Við missum svo mikils.
Að gefa-og-þiggja í samræð-
um er með ánægjulegri og
uppbyggilegri andlegum at-
höfnum, sem við eigum völ
á. Eins og námið er það fræð-
andi. Eins og ferðalög víkk-
ar það sjóndeildarhringinn.
Eins og vináttan nærir það
sálina. En til þess verða
menn að vera fúsir til að
hafa til skiptis á hendi hlut-
verk ræðumannsins og hlust-
andans, ennfremur verða
báðir að gefa sér „melting-
arhié“ öðru hvoru.
í flestum ping-pong sam-
tölum nútimans finnast
hvergi siík hlé, ekkert bil
á miUi lokaorða eins aðilans
og bægslagangi einhvers
„hlustandans" til að koma
sinni ár fyrir borð. Við gef-
um hugum okkar varla
nokkurt tækifæri til að ann-
ast nauðsynlega niðurröðun
á því sem inn kemur: eða
undirbúning á því sem út á
að fara sem svar. Við lítum
á öll hlé í samræðunum
sem vandræðaþagnir, hættu-
merki um það að fólki sé
farið að leiðast eða að skort-
ur sé orðinn á umræðuefni.
Því er rokið til að fylla í
eyðurnar og úr þessu verð-
ur eitt allsherjar kapphlaup
um orðið.
Horfið á hina svokölluðu
„hlustendur“ í samræðum
og þið munuð oft geta séð
óþol þeirra. Þeir minna mig
á Labrador veiðihundinn
minn, þegar ég fleygi staf
fyrir hann og segi honum
síðan að „sitja“. Við þá skip-
un stirðnar hann upp eins
og stytta en trýnið og aftur-
fæturnir titra af eftirvænt-
ingu. Við skipunina um að
„hlaupa!" þýtur hann af
stað eins og byssubrenndur.
Hversu oft hef ég ekki séð
þennan svip hundsins spegl-
ast hjá litlum hóp „hlust-
enda“!
Það er lítil furða þótt svo
mörg samtöl renni úr reip-
unum eða stikli fram og
aftur um umræðuefni eins
og héri, sem hleypur yfir
akur. Þar sem enginn fylg- '
ist með efninu í því sem
verið er að segja, renna sam-
ræðurnar út um greipar
þeirra eins og sandur.
Upp á síðkastið hef ég
reynt að rekja spor sam-
ræðnanna og sporbreytingar
í ýmsar áttir. í eitt skipti
tókst mér að ráða í hugsan-
ir tveggja „hlustenda“, sem
ég ætla að kalla „X“ og „Y“,
meðan „A“ hafði orðið. Þær
urðu sem hér segir:
A: Mjög athyglisvert. Eft-
ir að fyrirætlun Druidanna
með þessa fáránlegu kletta-
hrúgu hjá Stonehenge hefur
verið hulin ráðgáta í alda-
raðir, er nú prófessor nokk-
ur hjá M. I. T. loksins búinn
að leysa hana.
X (hugsar): „Druidar.
Fornar menningarþjóðir.
Gott. Þá get ég komizt að
með ferðalagið mitt til
Asíu.“
Y (hugsar): „M. I. T. Það
er í Cambridge. Ég ætla að
segja frá því þegar við
Henry rifumst við lögreglu-
þjóninn á Harvard torgi.“
Og viti menn, óðara og A
þurfti að anda eg þághaði
til þess í hálfa sekúndu,
voru X og Y komnir í kapp-
hlaup að eyðunni. X sigraði:
„Já, þessar fornu menning-
arþjóðir eru vissulega dular-
fullar. í fyrra þegar við
Margaret vorum í Cambo-
díu, heimsóttum við Angkor
Vat, og ...“
Og svo héldum við áfram,
frá Cambodíu, til eintals um
ágæti frönsku póstþjónust-
unnar, komum loks að at-
burðinum á Harvard torg-
inu — og svo framvegis, og
svo framvegis allt kvöldið
á enda.
í rauninni þarf ekki annað
til andlegra samskipta en
að geta hlustað með athygli.
Og íhugull hlustandi þarf
ekki að vera gáfaðri en við
hinir. Hann veit einfaldlega
að raunverulegar samræður
eru mönnum tækifæri til að
læra eitthvað um hvorn ann-
an og af hvorum öðrum.
Af þessari grundvallarstað-
reynd spretta vissar samtals-
reglur, sem flestir góðir
hlustendur fara eftir, vísvit-
andi eða ósjálfrátt.
í fyrsta lagi: Til er ekk-
ert sem heitir ónýtar sam-
ræður, svo framarlega sem
menn vita eftir hverju þeir
eiga að hlusta. Athugull
hlustandi leggur ekki alltaf
eyra sitt eftir því sem fólk
heldur sig vera að segja.
Stundum hlustar hann eftir
því sem fólk ljóstrar upp
um sjálft sig óafvitandi á
meðan það talar. Þannig get-
ur hann dregið ályktanir af
samtali jafnvel þótt hinn að-
ilinn fari með eintómt fleip-
ur. Stundum getur hlust-
andinn einnig tínt upp éitt
og eitt gullkorn, sem slæðist
óvart inn í leiðinlegt og
andlaust tal.
Það var til dæmis í flug-
ferð í fyrravetur, að ég sat
við hliðina á sölumanni sem
talaði þindarlaust um við-
skipti sín: fluor Ijósaperur.
Hann útlistaði fyrir mér
vandamál sín í sambandi við
járnvörukaupmenn og fram-
leiðendur og athygli mín fór
að reika. Þar kom þó að að
hún festist í lauslegum um-
mælum hans um vöru, sem
hann ætti í erfiðleikum með
selja: ljósaperu, sem kæmi
í stað sólarljóss við ræktun
blóma innanhúss.
Þar sem mér höfðu mis-
tekizt allar tilraunir mínar
til að rækta jurtir í dagstofu-
glugga mínum, spurði ég
hann um Ijósaperuna. Ég
14 FÁLKINN