Verkalýðsblaðið - 10.01.1985, Blaðsíða 2
2. Stéttir og stéttabarátta
I auðvaldsþjóðfélagi
2.1
Grundvöllur
stéttgreiningar
Við stéttgreiningu hafa marx-lenínist-
ar fram að þessu lagt megináherslu á
efnislegar forsendur stéttaskiptingar,
en gert minna úr því hvernig stéttir
myndast og þróast í samfélagi
manna.
Þannig hefur meginatriðið í stétt-
greiningu þeirra verið sú skoðun að
stéttir séu stórir mælanlegir hópar
sem markast af afstöðu til fram-
leiðslutækjanna og af samfélagslegri
verkaskiptingu (sbr. Lenín: A Great
Beginning. CoII. Works 29, bls. 421,
Moskva 1956).
í raun er þetta aðeins grundvöllur
stéttaskiptingar, sem segir til um
hvaða efnislegu forsendur liggja að
baki félagslegum hræringum. En í
marxískum skilningi verður að skil-
greina þjóðfélagsstéttir nánar og
taka mið af eftirfarandi skilgreiningu
Karls Marx:
Einstaklingar mynda aðeins stétt að þvi
marki sem þeir verða að heyja sameiginlega
baráttu gegn annarri stétl; að öðru leyti
heyja þeir samkeppni hver við annan.
(Karl Marx: Þýska hugmyndafræðin, bls. 58,
Mál og menning, Reykjavik 1982).
2.2
Stéttarvitund er
er þáttur
stéttgreiningar
Stéttabaráttan, þ.e. barátta einnar
stéttar gegn annarri, er afgerandi um
tilvist stétta. Sú barátta getur verið
ómeðvituð þátttakendum hennar.
Stéttabarátta er bæði efnahagsleg
og hugmyndaleg, en í mismiklum mæli.
Efnahagslegur og hugmyndalegur þátt-
ur hennar hafa gagnvirk áhrif hvor á
anna, en sá efnahagslegi setur hinum
skilyrði. Stéttarvitund verður þannig
til í hugmyndabaráttu sem á sér efna-
hagslegar forsendur.
Þjóðfélagsstétt er samfélagsferli
jafnframt því að vera stór hópur ein-
Karl Marx.
staklinga sem afmarkast af sam-
eiginlegri afstöðu til framleiðslutækja
og samfélagslegri verkaskiptingu.
Megineinkenni þessa ferlis er að
stéttin breytist í sífellu úr stétt í sér
(stétt sem er til hlutlægt en ómeð-
vituð um hlutverk sitt) í stétt fyrir sig
(meðvitaða stétt). Gegn slíkri breyt-
ingu (aukinni stéttarvitund) vinna
ýmis andstæð öfl eða fyrirbæri, t.d.
umbætur og eftirgjafir auðstéttar
gagnvart sumum hópum verka-
lýðsstéttar. Þannig er þjóðfélagsstétt
ekki aðeins stærð (megind), heldur
og eigind; ekki aðeins einsleitt fyrir-
bæri, heldur og fyrirbæri sem er
breytingum undirorpið.
2.3
Hindranir I
vegi stéttvísi
Margvíslegar félagslegar og hug-
myndalegar andstæður draga úr eða
hindra stéttvísi verkalýðsstéttarinnar.
Núverandi verkalýðsflokkar eiga
mikilvægan þátt í faglegri vitund
verkalýðsstéttarinnar, lítilli skipu-
lagningu hennar og varnarbaráttu, en
eru samtímis hemill á frekari stéttvísi
vegna þess að þeir vinna meðvitað og
ómeðvitað gegn almennri virkni
verkafólks í þjóðmálum og gegn sós-
íalískri þekkingu — byltingarvitund.
Helstu móthverfur innan íslenskrar
verkalýðsstéttar sem hamla gegn sósí-
alískri stéttarvitund hennar eru: Milli
faglærðra og ófaglærðra, milii höfuð-
borgar- og Iandsbyggðarverkafólks,
milli andlegrar og líkamlegrar vinnu,
milli sjómanna og landverkafólks,
milli karla og kvenna o.s.frv.
Þá má nefna hugmyndalegar mót-
hverfur eins og þá viðleitni margra
iðnaðarmanna að gerast sjálfstæðir
atvinnurekendur. í sömu átt verkar
náið samneyti verkafólks og atvinnu-
rekenda sem algengt er á jafn-
smáum vinnustöðum og hérlendis er
að finna. Einnig eru yfirborganir al-
gengar og fríðindi valdra starfs-
manna hafa eflaust áhrif á viðhorf
þeirra. Loks er algengt að maki taki
afstöðu með þeirri stétt er ,,fyrir-
vinnan“ tilheyrir.
Alþýðuflokkur og Alþýðubandalag
geta nú um stundir talist einu verka-
lýðsflokkarnir á íslandi vegna þess að
forverar þeirra höfðu á sínum tíma for-
göngu um myndun verkalýðssamtak-
anna, vegna stuðnings meirihluta verka-
lýðsforystunnar við þessa flokka og
vegna þess að þeir hafa verið tæki fram-
sækins fólks til umbótabaráttu í stjórn-
málum. Meðan fagleg skipulagning er
verkalýðsstéttinni nægileg til að and-
æfa arðráni auðstéttarinnar og
tryggja sér betri kjör nær pólitísk
vitund hennar í heild ekki lengra en
svo að stjórnmálaflokkar hennar eru
umbótasinnaðir félagshyggjuflokkar
sem ekki gera kröfur um verkalýðs-
völd eða sósíalisma nema í þoku-
kenndum slagorðum í rykföllnum
stefnuskrám. Þeir standa, eins og áð-
ur segir, í vegi fyrir sósíalískri vitund
fjöldans og auðvelda auðstéttinni að
tefla einum hluta hans gegn öðrum;
deila og drottna, en tryggja um leið
tilvist sína.
Afl umbótastefnunnar er einkum
komið til af tvennu: Stórum og vax-
andi hópi skriffinna í verkalýðs-
hreyfingunni og sjálfu arðráninu í
auðvaldsskipulaginu. Sú stefna ræður
því að verkalýðshreyfingin er rekin sem
stofnun starfsmanna sem hafa yfir-
leitt mun hærri laun en umbjóðend-