Iðnneminn - 01.05.1994, Blaðsíða 8
NYR KAFLI
ISÖGU SUÐUR-AFRÍKU
Nelson Mandela á kosningafundi Afríska þjóðarráðiðsins (ANC).
Kosningarnar 26.-28. apríl í Suð-
ur-Afríku eru hinar fyrstu í sögu
landsins þar sem hver maður hefur
eitt atkvæði, óháð litarhætti. Mark-
mið kosninganna er að velja fulltrúa
á stjórnlagaþing, en verkefni þess er
að gera stjórnarskrá fyrir landið
sem komi í stað stjórnarfars aðskiln-
aðarsinna, Apartheidkerfisins.
Þjóðarflokkurinn undir forystu
de Klerk lét í desember á síðasta
ári hluta valdsviðs síns í hendur
Milliþingaráðs (Transitional Ex-
ecutive Council) þar sem sitja full-
trúar 19 stjórnmálasamtaka. Þetta
var gert samkvæmt bráðabirgða-
stjórnarskrá sem þing hvítu minni-
hlutastjórnarinnar samþykkti í
samræmi við niðurstöður fjöl-
mennrar viðræðunefndar urn til-
högun frjálsra kosninga. Afríska
þjóðarráðið (ANC) undir forystu
Nelsons Mandela barðist fyrir að
koma þeirri nefnd á laggirnar og
leitaðist við að fá þátttöku sem
flestra stjórnmálaafla í landinu.
Margir fundu sig knúna til þátt-
töku í viðræðunum en hugðu þó
ekki á framboð heldur höfðu uppi
kröfur um sérstöðu. Þar á meðal
var Mangosuthu Buthelezi foringi
Inkatha hreyfingarinnar er kennir
sig við Zulumenn, svo og forsvars-
menn úr röðum íhaldsflokksins
sem stofnuðu hægrisinnuð stjórn-
málasamtök og hvöttu til stofnun-
ar þjóðríkis fyrir hvíta menn.
Miklar blóðsúthellingar fylgdu
þessum fyrstu viðræðum löglegra
stjórnmálasamtaka fólks af öllum
kynþáttum. Ábyrgð voðaverkanna
má fyrst og fremst rekja til Inkatha
sem að undirlagi Apartheidstjórn-
arinnar og jafnvel beinni þátttöku
lögreglu reyndi að sporna við eða
stöðva þróunina í átt til nútíma
lýðveldis í Suður-Afríku. Meðal
atburða voru fjöldamorð á fólki í
kröfugöngu við íþróttaleikvang í
Ciskei heimalandinu.
Undir lok síðasta árs veittu
Mandela og de Klerk friðarverð-
launum Nóbels viðtöku. De Klerk
þakkaði lýðræðisþróunina í Suður-
Afríku „grundvallarbreytingu á
hjartalagi“ en Mandela tileinkaði
verðlaunin þeim sem hafa barist,
hvítum og svörtum. Hann beindi
athyglinni að þeirri staðreynd að
„það er okkar fólk í milljónatali,
þeir sem þorðu að rísa upp gegn
félagskerfi sem ber í sér ofbeldi og
kynþáttastefnu, kúgar og bælir og
gerir þjóð okkar að fátæklingum"
sem varð til þess að binda endi á
Apartheid.
Draumaveröldin
í Suður-Afríku hefur til þessa
dags ekki verið þjóðríki heldur ríki
þeirra sem samkvæmt lögum voru
skilgreindir „af hinum hvíta kyn-
þætti“ og eru rúmar 5 milljónir
talsins. Indverjar og fólk af blönd-
uðum uppruna telur 3 milljónir.
Asíufólk var flutt til álfunnar á síð-
ustu öld áður en frumbyggjar
höfðu verði brotnir undir hvíta
manninn, til að vinna á
plantekrum og fleiri störf. Þorri í-
búanna, um 24 milljónir eru
blökkumenn af ýmsum þjóðar-
eindum og myndar ekkert þeirra
þjóð.
Heimalöndin voru lykilatriði í
afturhaldssinnaðri draumaveröld
hvítu yfirstéttarinnar. Þau áttu ræt-
ur að rekja til löggjafa snemma á
öldinni sem eignaði hvítum mönn-
um 87% landsins, þar með taldar
námur og allar frjósamar lendur,
en 13% voru króaðir af á harðbýlu
13% landsins. Milljónir manna
voru fluttir nauðungarflutningum
til að skapa slíka veröld.
Með örri iðnvæðingu óx fjöldi
iðnverkafólks og mætti yfirstéttin
því með búsetulöggjöf sem sópaði
svertingjum ýmist út fyrir borgirn-
ar eða alla leið í heimalöndin. Fjöl-
skyldum var splundrað, gamlingjar
og börn gátu séð um sig sjálf. Fólk
á besta aldri mátti sækja vinnu,
karlar í námum eða iðnaði, konur
til dæmis húshjálp. Fjöldi fólks
starfaði og starfar enn á búum
stórjarðeigenda við aðstæður sem
líkja má við þrældóm.
Fyrir iðnaðinn, jarðeigendur og
aðrar atvinnugreinar er félagsleg
staða blökkumanna afar ábatasöm.
Verðgildi vinnuaflsins er lágt. lífið
stutt, ekki heilsugæsluútgjöld eða
lífeyrir, moldarvegir, vatnsskortur,
kokseldstæði og hreysi. Blökku-
menn fengu marklausan „ríkis-
borgararétt“ í slíkum uppgerðar-
ríkjum.
Kerfið var til þess ætlað að kljúfa
þjóðina sem byggði landið. Það
ýtti undir ættbálkaskiptingu og
notkun ólíkra tungumála. Þannig
styrktu sig í sessi höfðingjar svo
sem Goodwill Zwelithini konung-
ur og Buthelezi í KwaZulu (um 40
bútar lands í Natalhéraði), Man-
gope í Boputhatswana (mjög dreift
íTransvaal og Oranjehéröðum) og
Gqozo í Ciskei (Höfðahéraði).
8