Vaka - 01.04.1927, Side 66

176
KRISTJÁX ALBERTSON:
[vaka]
þess, í einhverri grein þess. Hún bregður birtu yfir spill-
inguna, af því að hún vill kveikja andstyggð sera eyði
henni. Gremjan yfir amlóðahætti og doða er þrungin
hvöt til framtaks og atorku. Árásin á ódrengskap og
rangindi er sprottin af særðri ást á réttlæti og dreng-
skap. Vopn hennar eru hert í eldi sálar, sem hatar, af
því að hún elskar. Og um leið og hún eggjar menn til
að gerast afhuga og áfellast, vítir og hirtir, þá vekur hún
til vitundar um möguleika, fyrirmyndir, hugsjónir, ný
takmörk að keppa að. Hún er í eðli sínu lofsöngur, en
verður að ádeilu fyrir ytri áhrif — vegna þess að eitt-
hvað tefur fyrir, tálmar, leiðir afvega eða spillir.
Þessvegna er hin æðri tegund ádeilu kraftur til þró-
unar, skilgetin systir hinnar jákvæðu íhugunar eða
k r í t í k u r , sem leitar að verðmætunum, er þjóðirn-
ar eiga að lifa á — hlúir að, ræktar og verndar.
Það er auðvitað ekkert því til fyrirstöðu, að bláber
sannleikur sé fluttur í hinni lægri tegund ádeilu —
þeirri sem sprottin er af löngun til að særa og auðvirða,
af ófrjórri illkvitni og mannfyrirlitning. En gildi slíkr-
ar ádeilu verður þó alltaf vafasamt. Þeim anda, sem í
henni ríkir, fylgir kulnun og niðurdrep.
Þar sem ég i ritgerð þessari tala um nauðsyn bersögli,
á ég allsstaðar við hina æðri tegund ádeilu, þar sem
kennir undirstraums göfgi, drenglundar, vilja til að
eggja og hjálpa til þroska.
Ef vér gerum oss grein fyrir því í höfuðdráttum,
hvernig nú er varið ástandi íslenzku þjóðarinnar, þá er
ijóst, að brýn þörf er á að satt og einarðlega sé talað
um tákn og l'yrirbrigði i nútíðarlífi hennar. Hin síend-
urtekna l'ullyrðing, að íslendingar séu i tölu hinna bezt
gefnu þjóða, er vafalaust sönn — en gæti þó vel staðið
oss fyrir þroska, ef við hana væri staðar numið. Því
enda þótt þjóð vor sé menningarhæf með afbrigðum,
þá valda því liðin eymdaræfi, lífskjör vor og öll að-
staða, að hún er enn í mörgum greinum hálfmönn-