Vaka - 01.12.1929, Side 140

vellystingum og stendur síðan ráðalaus og viðburðalaus,
þegar allt er tekið af honum. En lesandinn fær aldrei að
skyggnast bak við athafnir hans og skilja, hvað fyrir
honum vakir? Er maðurinn svo einfaldur að halda, að
þetta geti flotið svona áfram, eða svo bjartsýnn að trúa
því, að hann geti borgað allt saman? Eða hugsar hann
um ekkert annað en lifa stutt og lifa vel? Það er margt
gott í þessari sögu. Hún er skemmtileg, öllum aukaper-
sónum skýrt lýst, jafnvel vinnukonunni og gamla tré-
smiðnum, sem kemur með morgunsárinu að sækja ó-
borguðu húsgögnin. En upphafið gerir hana ótrúlega.
Jakob hefur það að vísu sér til afsökunar, að hann er
að segja gamansögu og eins hitt, að hann mun hafa
vissa aburði í huga. En það er varasamt fyrir skáldin
að taka sér reyfarasögur lífsins til fyrirmyndar. Þó að
merkilegt sé, verður að gera annars konar sannleiks-
kröfur til skáldskapar en frásagna um atburði reynd-
arinnar. „Það ber margt svo við i lífinu, að vér vitum
hvorki um orsakir þess né upptök. Og ætti eg að skýra
frá því, sem helzt greinir sanna sögu frá skáldsögu, þá
myndi eg segja, að sanna sagan er einatt óljós, tvíræð
og leynir síðustu rökum þeirra atburða, sem hún segir
frá; en það er skáldsins skylda að gefa fulla skýringu
á orsökum þeirra atburða, sem hann lýsir, og gera allt
skiljanlegt“ (Walter Scott).
Síðasta og yngsta sagan í bókinni ber uafnið Ilmur
vatnanna. Fyrirsognin sjálf er þrungin af hæðni. Hún
gefur lesandanum i skyn, að hann eigi að komast í
rómantíska stemningu, en i raun og veru er hún ekki
annað en orðið ílmvatn, leyst i sundur. Reykjavíkur-
drósin Dýrrin kemur á sveitabæ sér til hressingar og
ætlar að vera þar part úr sumri. Hún er harðtrúlofuð,
en alvön úr Höfnunum og ætlar sér til dægrastyttingar
að leika sér ofurlítið að óreyndum og barnslegum
bóndasyni. Henni er í upphafi lýst með fullu miskunn-
arleysi, án þess að breytni hennar sé skýrð eða afsökuð.
En eftir því sem hiín sjálf verður veikari og ráðalausari
i eldinum, sem hún heiur ætlað að leika sér að, en ræð-
ur ekki við, verður hún eðlilegri og sannari. Skáldinu
fer að þykja vænt um hana og lesandanum með. Hún
heygir sig fyrir örlögunum og festir rætur i sveitinni.
Þeirri sögu er lokið á svo ófalsaðan hátt. að eg dáist að