Tímarit iðnaðarmanna - 01.04.1956, Side 1

GEFIÐ UT AF LANDSSAMBANDI IÐNAÐARMANNA
PrentHstín cr gofug mennt
i.
Prentun er það kallað, eins og allir
vita nú, því að það heyrir til al-
mennrar menntunar, að flytja lit eða
liti ranghverfra mynda af bókstöfum
eða öðru af fleti úr hörðu efni, viði,
málmi eða svipuðu, yfir í rétthverfu
við þrýstingu á flöt úr linu efni,
pappír, dúki eða því um líku.
Prentverk er það erfiði, sem þarf
að drýgja með líkamlegu afli eða vél-
rænu, þegar unnið er að prentun, og
árangur af því.
Prentiðn er framleiðsla prentaðra
muna, prentgripa, af ýmsu tagi af
þeirri kunnáttu til sérstakra verka,
sem þarf til þess, að þeir komi að til-
ætluðum notum.
Prentlist er það kallað að ganga
svo frá prentgrip, að myndir hans og
myndun komi almenningi þokkalega
og þægilega fyrir sjónir.
Prentlist er þó ekki frjáls list, því
að hún er háð notagildi prentgripa,
en ekki listgildi myndunar þeirra.
Hún er nytjalist.
Prentlist er flatarlist, því að hún
kemur fram við þrýstingu flatar að
fleti, en það veldur útlitsbreytingu
flata.
Til eru þrjár greinir prentlistar,
og fer greiningin eftir gerð flatar, sem
prentað er af, þvi að hún ræður áferð
á fleti þeim, er prentað er á.
Elzta grein prentlistar heitir lcegöa-
prent (ekki „djúpprent", sem er vit-
leysa), því að liturinn, sem prentað
er með, liggur í lægðum á prentflet-
inum. Þar til heyrir eirstunga, en nú
kallast sérstaklega lægðaprent það,
er prentað er með slíkum fleti ættum
á sívalningum i hverfipressum.
Næstelzta greinin kallast liœöa-
prent, þvi að liturinn flyzt af topp-
flötum hæða á prentfletinum. Þar til
heyra prentmyndir, skornar i við,
kallaðar tréskurðarmyndir eða tré-
ristur nú, og „prentlistin“, en svo hefir
frá öndverðu verið kölluð sú prent-
unaraðferð, þar sem prentflöturinn
er „settur“ saman af margvislegum
sérstökum hlutum, aðallega stílum,
sem sé stílletrun, og ræðir sem næst
eingöngu um hana í því, sem hér
fer á eftir.
Yngsta greinin heitir sléttuprent,
því að prentflöturinn er alveg sléttur,
en svo gerður, að lit festir ekki nema
sums staðar á honum. Þar til heyrir
steinprentun, ljósprentun o. fl. Á
hverri þessara greina eru margir
angar, sem hér verður ekki rætt um
nánara.
Auk þessara þriggja greina prent-
listar, sem líka eru nefndar prentunar-
aðferðir, má enn nefna eina, sem er
eins konar máni þeirra, því að með
henni er prentað af prentfleti á gúm-
veli, sem áður hefir verið prentað á
og tvívegis, ef upphaflegi flöturinn
hefir verið ranghverfur, og fær þá
prentgripur þannig lit sinn frá öðrum,
líkt og jörðin fær birtu af tungli,
þegar sjá má sólskin á því. Þessi
prentunaraðferð er hentug til stuðn-
ings við hinar þrjár til prentunar á
hrjúfan pappír, en hún verður eðli-
lega ekki eins skörp og með hinum.
Kallast þessi prentunaraðferð „Offset
Printing" á ensku og þá flutnings-
prent á íslenzku.
Hver þriggja greina prentlistar
hefir til síns ágætis nokkuð, en það
mun þó vera álit hinna dómbærustu
manna óháðra, að hæðaprent hafi
flesta kosti, þegar rétt er að farið.
Prentlistin er fundin upp af Jó-
hanni Gútenberg i borginni Mainz
í Rínarlöndum á Þýzkalandi um
árið 1440. Að áliti fróðustu manna
er þessi uppfundning hans sannkallað
meistaraverk, þvi að ekki hafi enn
tekizt að hagga við meginatriðum
hennar þrátt fyrir margvíslegar til-
raunir til þess og ýmsar svokallaðar
framfarir, sem orðið hafa í þessari
grein síðustu tæp tvö hundruð árin,
en þau meginatriði eru fólgin í tengsi-
um þriggja hluta: málmblöndu, heppi-
legri til að steypa úr hina svokölluðu
stíla, þ. e. ferhyrndar stengur með
ranghverfum bókstöfum á efri enda,
er „setja" mátti hæðaprentsflöt sam-
an af, hentugrar pressu til að prenta
með af honum og nothæfs prentlitar.
Af prentgripum þeim, sem með
vissu eru taldir verk Jóhanns Gúten-
bergs sjálfs, þykir einna bezt sýna, á
hversu hátt stig prentlistin komst
þegar í höndum hans, fjörutiu og
tveggja lína ritningin svokallaða eða
„Gútenbergs-biblian", er kom fyrir al-
menningssjónir árið 1455, og er því
fimm hundruð ára afmæli hennar á
árinu í ár. Af þeirri bók hafa til
skamms tíma verið til um tuttugu
eintök, prentuð á pappír, og tíu,