Tímarit iðnaðarmanna - 01.04.1956, Blaðsíða 2

2
TlMARIT IÐNAÐARMANNA
r> u 5Í'
C\jÍ|«Uíí
9 i; % jtoptipiaotflfimatitenwáaí aö
íii^nm&œmvxMmmntmxúbm
^jj.,teimafaSgRgSto!í&siisáiág|3m,
T'W^S'ftKm Ka«r aroírajfms
, J 3B^g^gfe.tuanádjirauiraf>
' íulflnSasra-teírt
‘ Bf ir rtmniirmT^
'ÉsazssgL
ttiaraftíJHíBtmiB oirarifirnoiui:
pEtíiara.iSraíuíriii-i lunffituöo i-
ifjrrgiuána wpulara-frauoiiua!:.
rao mferariiflHe-itö pana ranram
&ö tm árara-cr íiumac imtuutarú
Suliia tonriiianr. Icgira? in urarito
nouoc anriOi: jpfos-raana nffli{&.
ntmo quoo t| Iriirio nfluramrraö
ip raöflÉ.B>imt piragraaa nttmjiiíi.
Upphaf fremra dálks 1. bls. í Gút-
enbergsbiblíunni“ (daufa letriö var
rautt).
prentuð á bókfell, og var verð þeirra
þá að meðaltali eigi minna en sem
svarar einni milljón íslenzkra króna
nú, en raunar eru þau ófáanleg.
II.
Uppfundning Gútenbergs varð þegar
í stað ákaflega áhrifamikil. Prentlistin
fór eins og eldur í sinu um megin-
hluta Norðurálfu, enda var hún, eins
og sagt hefir verið, „sprottin af mikilli
þörf tímanna", sem hún kom upp á.
Fram til þeirra voru bækur dýrgripir,
sem ekki var á annarra færi að eign-
ast en auðugra manna eða stofnana.
„Verðmætar hugsanir" og athuganir
spekimanna og spámanna og annarra
snillinga voru faldar þar fyrir al-
menningi, og eftirrit kostuðu stórfé,
því að margra mánaða og jafnvel ára
vinnu tók að gera eitt eintak, en á
sama tíma mátti prenta mörg hundr-
uð. 1 byrjun varð prentlistin því beinn
gróðavegur — með fram í skjóli Þess,
að bókritarar voru henni mjög fjand-
samlegir frá upphafi, því að auðveld
lækkun verðs á bókum var hættuleg
atvinnu þeirra. Bráðlega lækkaði því
verð bóka, og gerðust bókritarar þá
prentarar. Leið þá ekki á löngu, er
fjandskapurinn var úr sögunni, að þar
að kæmi, að prentlistin yrði fjárhags-
legur ávinningur bæði einstaklingum
og almenningi.
Meiri varð þó andlegi ávinningur-
inn. Hefir margt snjallt og lofsamlegt
verið um hann sagt, en hér má eins
vel og eitthvað annað tilfæra, úr því
að barst í hendur, það, hversu
Condorcet markgreifi, einn af úr-
valsmönnum frakkneskra vísinda-
manna, hefir lýst honum i „Drögum
að sögulegri mynd af framförum
mannlegs anda“, er hann reit, „meðan
hann beið eftir aftöku" árið 1794.
Hann segir svo:
„Prentlistin fjölgar óendanlega með
litlum tilkostnaði eintökum sömu
bókar. Þannig öðlast hver sá, er lesa
kann, kost á að eignast bækur og
velja þær í samræmi við eiginn smekk
og þarfir. Jafnframt þvi, sem þessi
kostur jókst, magnaði hann þegar
löngun til menntunar og lét í té þau
gögn, er efla mætti hana með. ...
Fræðsla hefir orðið viðfangsefni
ötullega og almennra viðskipta. ...
Nýrri gerð lögbergs hefir verið
skotið upp. Áhrif, sem valdið er með
prentuðum orðum, eru ekki jafn-að-
sópsmikil sem þau, er fengin eru við
heyrn, en þau falla betur í vitundina;
þau taka sér ekki jafn-hlífðarlaus yfir-
ráð yfir ástríðum, heldur öruggari
og varanlegri stjórn á hæfileikum
til hugsunar; með sannarlegri fórn
fyrir upplýsingu andans á hæfileika
ræðusnillings til að hrista upp í geðs-
munum með hreimi raddar koma þau
að þeim mun meira gagni í þjónustu
sannleikans. ...
Sú menntun, sem hver maður fær
öðlazt af bókum i þögn og kyrrð, get-
ur ekki með öllu spillzt; einungis
þarf að vera til frjálst horn af jörð-
unni, þar sem prentsmiðja getur út-
býtt örkum sínum. Frammi fyrir
mergð margvíslegustu bóka og fram-
ar öllu við þá staðreynd, að til geti
orðið fjöldi eintaka alveg samhljóða
af einni og sömu bók, sem aftur megi
fljótlega fjölga með endurprentun, —
hvernig getur þá nokkur maður vænzt
þess að fá lokað fastlega öllum dyr-
um, er sannleikur freistar að komast
inn um?“
En — prentlistin gegnir fleirum
hlutverkum en fræðslu og menntun.
Hún er líka til meira en lítilla gagns-
muna á öðrum sviðum. Varla er til
nokkur grein mannlegra starfa, sem
geti nú verið án einhvers konar
prentgripa.
Frá öndverðu hefir verið siður í
stétt prentara að skipta viðfangsefn-
um prentlistarinnar í tvo flokka:
1) föst verk, bækur útgáfufyrirtækja,
er annaðhvort eiga sjálf prentsmiðjur
eða semja við tilteknar prentsmiðjur
um prentun á öllum útgáfubókum
sínum, blöð, er upphaflega voru yfir-
leitt og eru stundum enn gefin út af
prentsmiðjum — frá þeim tima stafar
útlent samnafn á blöðum: „Pressa"
—•, en stundum eiga líka sjálf prent-
smiðjur, og tímarit, sem eru eins
konar samansteypa blaðs og bókar,
og 2) tilföll, en það eru verk, sem
ekki hefir verið samið um, heldur
falla til, koma ófyrirséð eftir þörfum
þeirra, sem láta prenta þau. Þau geta
verið nær óendanlega ótrúlega marg-
vísleg, ef svo mætti segja; t. d. tekur
lausleg upptalning hinna helztu
þeirra í Iðnsögu íslands, síðara bindi,
22 linur af 36 á blaðsiðu. Fyrirferðar-
mest í þessum flokki eru eyðublöðin,
sem Islendingar eru nú farnir að
kannast meira en vel við. Hver þess-
ara prentgripa getur einnig verið með
ótrúlega margvíslegu móti; það er
t. d. að eins hending, ef tvær útgáfur
af sama eyðublaði verða alveg eins,
jafnvel þótt engu sé breytt í lesmáli
þess, ef þær eru prentaðar hvor i
sinni prentsmiðju. Má geta nærri,
hversu fjölbreytta þekkingu, nákvæma
kunnáttu og tamda leikni þarf til þess
að marka hvern prentgrip þeim svip,
er bezt eigi við eðli hans og nota-
gildi, halda honum í þeirri tízku, sem
ræður á hverjum tíma, og missa þó
eigi sjónar á þeim blæ, sem þjóðerni
og tunga eiga rétt á, en kalla má, að
hver þjóð hafi eiginn prentlistarstíl,
og hvi skyldu þá Islendingar ekki
eiga sinn?
Ætlunarverk prentlistarinnar hefir
frá öndverðu verið að fræða, gleðja
og gagna. Prentlistin er göfug mennt,
en göfgi skyldar. Prentlistin leggur
prenturum á herðar þá skyldu að
halda uppi fornum heiðri hennar með
því að vera sem bezt að sér i sinni
mennt og vanda verk sín svo, sem
föng eru á, þótt ekki sé vandalaust.
Vandinn í prentlistinni er margur og
mikill, en ekki hvað minnstur er sá
að færa sér í nyt þær framfarir, er
orðið hafa í prentlist hina síðari tíma.
III.
Á siðustu rúmlega hálfri annarri
öld hafa orðið miklar svokallaðar