Tímarit iðnaðarmanna - 01.04.1956, Blaðsíða 3

TÍMARIT IÐNAÐARMANNA
framfarir í prentlistinni. Flestar hafa
þær miðað að því „að auka hraðann1',
stytta svo, sem unnt er, tímann frá
því, að handrit kemur í prentsmiðju,
til þess, er prentgrip er skilað fullbún-
um. Er þar fyrst að nefna handpressu
Stan'hopes lávarðs úr stáli í stað við-
ar, þá hraðpressur, sem tekið hafa
miklum framförum frá hinni fyrstu,
og væri mikið mál að lýsa þvi, þá
eftirsteypu, er sumir hafa kallað
fastaletrun á íslenzku, og loks hverfi-
pressur, er prenta af eftirsteypu á
sívalningi við sívalning. Uppfundn-
ing allra þessara tækja og véla hafa
miðað að því að flýta prentun, en
margar uppfundningar hafa eigi síð-
ur verið gerðar til þess að flýta setn-
ingu. Er þá fyrst rétt að nefna að
eins stílsetningarvélar, sem allar eru
nú raunar úr gildi gengnar, en í stað
Þeirra hafa komið linusetningarvélar
(Linotype, Typograph og fleiri), eins-
stafssetningarvélar (Monotype), síð-
ar fjarsetningarvélar og ljósmasetn-
ingarvélar, sem allar sameina setn-
ingu og steypingu leturs, með því að
„sett“ eru stafmót, en ekki stílar.
Ýmsar þessara véla, einkum hinar
síðast nefndu, kosta svo mikið stofn-
fé og sérlega kunnáttu og leikni starfs-
fólks, að ekki er á færi annarra en
fésterkra fyrirtækja að færa sér kosti
þeirra fyllilega í nyt. Auk þess getur
verið tvísýnt um fjárhagslegan ávinn-
ing, og vita það þeir, sem vel þekkja
til. Dæmi eru til þess, að umboðs-
menn hafi gripið til þess sem með-
mæla með sumum gerðum setningar-
véla, að hafa mætti af þeim góðan
arð með því að þrælka við þær konur,
þar sem vinnuafl þeirra væri ódýrara
en karla, og þess utan gætu þær náð
meiri hraða en karlmenn. Auk þeirra
hluta, sem getið er hér áður, hafa
verið fundin upp ógrynni vélgengra
og efnafræðilegra hjálpargagna af
ýmsu tagi, sem hvert hefir til síns
ágætis nokkuð til afnota við prentiðn,
en mikla þekkingu og dómgreind og
helzt reynslu þarf til að geta metið
þau réttilega og valið hin hagkvæm-
ustu.
Upphaflega voru prentarar allt í
senn: leturskrifarar, letursmiðir,
setjarar, pressusveinar og litargerðar-
menn. Letursmíðin varð snemma sér-
stök iðngrein og litargerðin síðar, og
smátt og smátt fór á svipaða lund
með setningu og prentun. Sumir
prentarar fengust eingöngu við setn-
ingu, aðrir við prentun, en þó eru
enn til prentarar, er iðka hvort
tveggja. 1 rekstri stórfyrirtækja skipt-
ist iðngreinin í enn fleiri anga.
Eftir smíði handpressu úr stáli
breyttist tækni prentunar mjög. Vél-
knúnar pressur komu brátt í stað
handknúinna. Með þeim fylgdi sú
breyting á gangi prentunar, að prent-
liturinn fluttist vegna vélgengisins af
fleti þeim ávölum, sem prentað var
af, í mjóum mönum í hliðlægri röð
óslitinni yfir á þann, sem prentað var
á, í stað þess, að í handpressum og
eins í vélgengum fergispressum prent-
ast af heilum fleti á heilan. 1 hrað-
pressum er flöturinn, sem prentað
er á, yfirborð sívalnings og því ávalur
og í hverfipressum hvor tveggja flöt-
urinn, og verður þá að gera ávala
eftirsteypu af prentfletinum og festa
á sívalning. Á hann er þá liturinn
borinn.
Með aukinni þörf fyrir prentgripi
og íyrir þar með vaxandi kröfur um
fljóta afgreiðslu hafa prentstörfin
klofnað í tvennt, setningu og prentun.
Æskilegast væri, að fullnuma prent-
ari kynni vel hvort tveggja, enda
læra prentarar það í ýmsum æðri
prentlistarskólum erlendis, en aftur
á móti nýtist vinnuafl þeirra betur
með hinu laginu. Hvoru fylgir sinn
vandi, sem mikla þekkingu, kunnáttu
og leikni þarf til að leysa vel af hönd-
um. Setjari á að setja rétt; prentari
(pressusveinn) á að prenta vel. Til
að setja rétt þarf góða þekkingu á
máli og kunnáttu í hagnýtri málfræði
auk annarra fræðigreina, svo sem list-
fræði, litafræði o. fl., fyrir utan hina
sérstöku kunnáttu í vinnufræði prent-
listarinnar. Hið sama gildir og um
sjálfa prentunina, og þar er vandinn
jafnvel enn þá meiri að sumu leyti.
Það er vafasamt, hvort í nokkurri
annarri iðngrein er til jafn-vanda-
samt verk sem aðlögun pappírsflatar
að prentfleti, sú, er þarf til þess, að
unnt sé að prenta vel, prentið verði
„gott og hreint guðsorðaprent", skýrt
og jafnt, enda er oft mjög syndgað
á því sviði þvi miður. Prentiðn er
vandasamt starf, þótt ekki liggi það
öllum i augum uppi, sem að eins hafa
séð prentvélar i gangi.
IV.
Góður prentari veit hverjum manni
betur, hvernig prentgripur á að vera,
ef hann getur fengið að vita, til hvers
á að nota hann og — hvað hann má
kosta, og kann að ganga frá honum
i samræmi við það, en til þess þarf
lika mikla þekkingu, kunnáttu og
leikni. Því hlýtur það að mæða hann
mjög, ef tekin eru af honum ráðin um
fráganginn og hann verður að haga
einhvern veginn öðru vísi en hann
telur rétt verki sínu af einhverjum
ástæðum, ef til vill eingöngu sakir
vanþekkingar verkbeiðanda, sem veit
ekki, að hann er að baka hvorum
tveggja óþarfa fyrirhöfn og kostnað^
Prentverk er þreytandi vinna. Sér í
lagi þreytir það prentara mjög, ef
verk er svo illa undirbúið til prent-
unar, að mikilla breytinga þurfi við,
meðan hún stendur yfir, handrit illa
skrifuð eða fyrirkomulag óvandlega
hugsað. Slíkt dregur oft á eftir sér
margvislegan kostnað, sem erfitt er
að henda reiður á. Þarf þá og mikla
aðgæzlu til þess, að ekki fari talsverð
vinna til ónýtis og verði að tapi.
Af fjölbreytni viðfangsefna prent-
listarinnar stafar það, að stór og smá
íyrirtæki þrífast hlið við hlið. Til
dæmis má geta þess, að i Belgíu, sem
er á mjög háu stigi í iðnaði, eru um
3.600 prentsmiðjur og þar af 1.800
með 1 kunnáttumanni, 1.100 með allt
að 5, 625 með allt að 50, 25 með allt
að 200, en 5 teljast stóriðjufyrirtæki.
Svipað er hvarvetna, þótt hlutföll séu
önnur. „Við nýlega tekið íramleið-
endamanntal í Bandaríkjum Norður-
Ameriku hefir komið í ljós, að við-
skiptaprentiðnaðurinn er nú orðinn
ein af aðaliðnaðargreinunum þar.
715.450 manns framleiða árlega and-
virði 4.400.000 000 dala, og þykir það
jafnvel þar fullsæmileg fjárhæð.
Fyrirtæki þessarar iðnaðargreinar eru
yfirleitt smá, og er fjöldi þeirra tal-
inn 28.986.“ (,,tm“.)
Enginn skyldi þó halda, að prentiðn
sé gróðavænlegur atvinnuvegur. Þvert
á móti er líklega fár atvinnurekstur
til, sem auðveldara sé að tapa á.
Þetta er eðlilegt. Vinnubrögðin eru
saman sett af mörgum smáum at-
riðum eða þáttum, sem verða að falla
vel saman, þegar einn tekur við af
öðrum, og má lítið út af bera, ef vel
á að fara. Auk þess verður hvað að
reka annað, þvi að töf á framarleg-
um þætti getur valdið eða veldur
óhjákvæmilega stöðvun á langri röð
hinna, sem á eftir fara, og er þá
íljótt að draga saman í töluvert t.ap.