Tímarit iðnaðarmanna - 01.12.1966, Blaðsíða 50

Forsaga
í grennd viö Boliden í Svíþjóð eru miklar kopar- og
arseniknámur. Eftir að vinnsla var hafin á þessum efn-
um laust fyrir 1930, var tekið til við umfangsmiklar
rannsóknir á hagnýtingu þessara hráefna á sem marg-
breytilegastan hátt. Þannig var það, að árið 1936 kom
Bolidensaltið fyrsta sinni á sænskan markað. Efnið
vakti mikla athygli þegar í upphafi, en er sænska síma-
málastjórnin tók að nota það á símastaura sína árið
1940, komst skriður á framleiðsluna fyrir alvöru. Áfram
var samt haldið sleitulausum rannsóknum á því, hvern-
ig bæta mætti fúavarnarefnið, og um árið 1950 leysti
nýtt efni - Bolidensalt K-33 - hið eldra af hólmi. Bol-
idensölt hafa árum saman verið notuð til fúavarnar á
staurum. Sænska símamálastjórnin hefur látið fúaverja
um það bil 1,8 milljónir símastaura í línum sínum með
Bolidensalti og gerir ráð fyrir, að staurar, sem fúavarð
ir hafa verið með K-33, endist að jafnaði í 35-40 ár.
Efnasamsetning og notkun
Bolidensaltið K-33 er flókið efnasamband kopars,
króms og arseniks, en öll þessi efni verja trjávið af-
bragðsvel fyrir hvers kyns skcmmdum. Tekið skal
fram, að í saltinu eru cngin óvirk efni, sem valdið gætu
myndun natríumsúlfats, og er því unnt að nota það
í þynnri efnablöndum en önnur fúavarnarefni. Venju-
lega er fúavarið með 2% vatnsupplausn, en styrkleik
efnablöndunnar má breyta eftir fúavarnaraðferðum,
efni og tilætlaðri notkun viðarins. Bleytingin með Bol-
idensalti fer oftast fram við þrýsting, en einnig má við-
hafa s. n. ,,open-tank“ aðferð eða Geweckeaðferð. Ef
þrýstiaðferðin á vel að takast, ber nauðsyn til að trjá-
viðurinn sé þurr. Þar sem vatnsupplausn er notuð við
fúavörnina, verður viðurinn ekki jafn næmur fyrir raka
og viður, sem varinn hefur verið með olíum. Ekki er
heldur nein hætta á að raki byrgist inn í viðnum, eins
og oft vill verða, þegar fúavarið er með olíum, en inni-
byrgður raki getur valdið fúa inn í viðnum, svo að
hann endist skemur en ella.
Efnabreytingar í viðnum
Fúavarnarupplausnin gengur í samband við ýmis
efni í viðnum, svo að mjög torleyst kopar- og krómar-
senöt falla út í trefjar viðarins. Auk þessara efna, scm
verja viðinn prýðisvel fyrir hvers konar skemmdum,
myndast einungis vatn, en engin leysanleg sölt, - hvorki
inn í viðnum, né kristölluð á yfirborði hans. Útfelling
virku efnanna verður með þeim hætti, að einstök efni
falla út í sömu hlutföllum og í saltinu. Þarf því ekki að
gera ráð fyrir aukningu neins sérstaks efnis í neinu lagi
viðarins eða við endurnýjaðar fúavarnir. Vegna þessa
samræmis nægir að ákvarða einn efnisþátt saltsins, til
þess að fá skorið úr um árangur fúavarnarinnar. Fyrir
hentugleika sakir hafa menn mælt arsenikið.
106
Við fúavörn á þurrum furustaurum með fyrrnefndri
2% upplausn, hafa hin ýmsu lög viðarins að geyma um
það bil eftirfarandi hundraðstölu af arseniki (AsoO,-,):
Yzti hlutinn 0,7% AsoOs
Miðhlutinn °,5% AsoOg
Innsti hlutinn 0,3% AsoOg
Við fúavörnina seytlar blandan gegnum viðinn, og
er því eðlilegt, að magnið fari minnkandi, því innar
sem dregur, og er það kostur, þar eð yfirborðið verð-
ur fyrir mestri ágengni fúans.
Girt fyrir fúa
Bolidensaltið K-33 hefur verið rannsakað við fjöl-
margar vísindastofnanir í víðri veröld. Hafa rannsókn-
irnar verið tvíþættar: prófanir gerðar á rannsóknarstof-
um á verkun fúavarnarefnisins á skaðlegar lífverur, og
raunhæfar tilraunir gerðar utanhúss. Athuganir á rann-
sóknarstofum hafa leitt í ljós, að jafnvel lítið magn af
K-33 getur eitt varið viðinn fyrir ásælni allra algengra
fúasveppa. Hefur það meira að segja komið á daginn,
að efnið er þrisvar sinnum öflugra öðrum efnum gegn
þeim sveppum, sem kopar og arsenik bíta hvað sízt á.
Rannsóknir á þessu atriði hafa verið gerðar m. a. í Sví-
þjóð, Bretlandi, Frakklandi, Portúgal, Ástralíu og
Nýja-Sjálandi.
Þá hafa verið gerðar svo nefndar víðavangstilraunir
til þess að kanna enn rækilegar verkanir fúavarnaefna
við eðlilegar aðstæður. Eru þá staurar, sem varðir hafa
verið með misjafnlega sterku fúavarnaefni, reknir í
jörð niður á sérstökum tilraunasvæðum, sem eru þekkt
að því að vera hin mestu fúafen. Verður viðurinn þar
fyrir samtaka aðför fjölda sveppategunda og annarra
lífvera, sem skaðlegar eru trjáviði. Með því að gera
tilraunir með litla staura úr svipuðum trjávið, er fljót-
lega unnt að fá greinilegan samanburð á verkan hinna
ýmsu fúavarnaefna og ákvarða, hve sterka blöndu
þurfi til þess að veita fullnægjandi vörn. Þannig hafa
Bolidensöltin verið reynd m. a. í Svíþjóð, Hollandi,
Bandaríkjunum, Nýja-Sjálandi, Indlandi og Suður-
Afríku.
Það er athyglisvert, að K-33 hefur reynzt virkara
fúavarnarefni en hið víðkunna kreósót á öllum til-
raunasvæðum og við hinar ólíkustu aðstæður.
Hreinn og lyktarlaus viður
Mikill kostur er, að viðurinn er jafn hreinn og
lyktarlaus eftir fúavörnina sem áður, enda hefur hún
engin heilsuspillandi áhrif í för með sér, veldur t. d.
ekki útbrotum á þeim, sem reisa staurana né þeim, er
fara höndum um þá síðar. K-33 myndar mjög torleyst
sölt í viðnum, sem girðir fyrir, að gas- og aðrar loft-
tegundir nái að myndast. - Ekki er heldur hættulegra
TÍMARIT IÐNAÐARMANNA