Tímarit iðnaðarmanna - 01.12.1978, Page 9

ist vissra réttinda sem minnihluti. í „anpartssel-
skab“ er samsvarandi mmnihlutaverhd bundin
við þá aðila, sem ráða a. m. k. 14 af hlutafénu.
Minnihlutaverndin kernur m. a. fram í rétti til að
krefjast aukafunda, sbr. samsvarandi ákvæði í 80.
gr. 2. mgr. ísl. laganna, sem setur mörkin við 1/5
hluta, í rétti til að krefjast þess, að félagi sé slitið
með dómi, sbr. samsvarandi ákvæði í 115. gr. ísl.
laganna um \/ hluta, og í rétti til að krefjast
skaðabóta vegna tjóns af völdum stjórnarmanna
félagsins, endurskoðenda og framkvæmdastjóra,
sbr. samsvarandi ákvæði í 133. gr. 2. mgr. ísl. lag-
anna um \/ hluta.
Ársreikningar
Bæði í „aktieselskab" og í „anpartsselskab“ er
skylt að senda ársreikninga ásamt endurskoðunar-
skýrslu til þeirra ylirvalda, sem annast hlutafé-
lagaskráninguna, sbr. samsvarandi ákvæði í 105.
gr. ísl. laganna. Sé hlutafé í „anpartsselskab"
minna en 2.000.000 dkr. er þó ekki skylda að
senda ársreikningana í lieild sinni, heldur aðeins
aðalniðurstöðurnar. Þess ber að geta, að eftir að
gögn þessi eru komin til dönsku hlutafélagaskrár-
innar, á almenningur rétt á að kynna sér þau.
III. Verður friðhelgi um einkamálefni hluta-
félaga rofin.?
I íslenskum lögum er mönnum ákveðinn viss
réttur til þess að vera sér um einkamál sín og
refsing lögð við því að raska þeim friði. Það er
ekki einungis fólk, sem þessi réttindi á heldur
verður og að gera ráð fyrir því, að svipað geti átt
við um stofnanir og fyrirtæki. Þannig er unnt að
líta svo á, að ýmislegt er varðar fjármál fyrirtækis
og rekstur almennt sé einkamál þess. Ýmsir aðilar
utan fyrirtækisins, t. d. skattyfirvöld, eiga þó rétt
á að kynna sér gögn varðandi reksturinn. Aðilar
þessir eru yfirleitt bundnir þagnarskyldu urn þau
mál, sem þeir komast að í sýslan sinni.
Samkvæmt eldri hlutafélagalögum (1. nr. 77/
1921) bar lögreglustjórum í hverju lögsagnarum-
dæmi landsins að halda hltafélagaskrá. Er hluta-
félag var skrásett bar að afhenda lilutafélaga-
skránni ýmis gögn með upplýsingum um félagið,
t. d. stofnsamning þess og samþykktir. Allt til
þessa dags hefur hverjum og einum verið heimilt
að kynna sér gögn þessi hjá hlutafélagaskrá. Þá
var og ákvæði um það í lögunum, að aðalniður-
stöðu reikninga hlutafélaga skyldi tilkynna til
hlutafélagaskrár ár hvert. Ákvæði þessu virðist
lítið eða ekkert hafa verið framfylgt, en líta verð-
ur svo á, að öllum hefði verið frjálst að kynna sér
niðurstöðutölur þessar eins og önnur gögn hluta-
félagsskrárinnar. í 145. gr. hinna nýju hlutafé-
lagalaga segir, að viðskiptaráðlierra annist skrán-
ingu allra íslensku hlutafélaga og útibúa erlendra
hlutafélaga og haldi hlutafélagaskrá. Við skrán-
ingu hlutafélags verður sem fyrr að afhenda hluta-
félagaskránni tiltekin gögn, er hafa að geyma upp-
lýsingar um liið nýstofnaða félag. Þá er svo fyrir
mælt í 105. gr. 3. mgr. laganna, að eigi síðar en
mánuði eftir samþykkt ársreikningsins, þó ekki
síðar en tíu mánuðum eftir lok reikningsárs, skal
staðfest endurrit lians ásamt endurskoðunar-
skýrslu hafa borist til hlutafélagaskrár. Með árs-
reikningum skulu fylgja staðfestar upplýsingar
um, hvenær hann var samþykktur og hvaða á-
kvörðun aðalfundur tók um ráðstöfun á hagnaði
eða jöfnun á tapi.
I 145. gr. 2. mgr. hlutafélagalaganna er kveðið
svo á, að ráðherra sé heimilt að veita almennan
aðgang að hlutafélagaskránni, þ. m. t. reikningum
hlutafélaga. Sem áður getur, er meginregian sú í
Danmörku, að almenningi leyfist að kynna sér
allar heimildir hlutafélagaskrárinnar um hluta-
félög. Slíkt er e. t. v. ekki óeðlilegt í löndum, þar
sem nokkuð er um almenningshlutafélög og al-
gengt er að hlutabréf gangi kaupum og sölum.
Fólk á heimtingu á því að fá að kynna sér nokkuð
rekstur fyrirtækis áður en það tekur ákvörðun
um að leggja fram fé í reksturinn með hlutabréfa-
kaupum. Málið horfir liins vegar við með öðrum
hætti hér á landi þar sem hlutafélög eru í flestum
tilvikum lítil og hluthafar fáir. Það telst til und-
antekninga, að hlutabréf slíkra félaga fari á al-
mennan rnarkað. Ekki er því ljóst hvaða tilgangi
það þjonar, að óviðkomandi fólk geti af einskærri
forvitni rannsakað rekstur slíkra hlutalélaga. Við-
semjendum þessara fyrirtækja ætti að vera í lófa
lagið að fá nauðsynlegar upplýsingar beint frá
forráðamönnum fyrirtækjanna áður en gengið er
til samninga, og eftir atvikum hætt við fyrirhuguð
viðskipti, fái þeir ekki fullnægjandi upplýsingar.
Nauðsynlegu öryggi í viðskiptalífinu yrði því ekki
stefnt í tvísýnu, þótt takmörkuð yrði heimild al-
mennings til þess að kynna sér gögn í fórum
Idutafélagaskrárinnar eins og t. d. ársreikninga
og endurskoðunarskýrslur. Vel getur þó verið, að
annað eigi að gilda í þeim tilvikum, sem um til-
tölulega stór almenningshlutafélög er að ræða.
Gera verður þær kröfur að farið verði varlega í
sakirnar þegar ákvarðað verðnr í hvaða mæli eigi
að veita almennan aðgang að hlutafélagaskánni.
Taka verður tillit til sérkenna íslenskra hlutafé-
laga og meta þær aðstæður, sem skapast í fámennu
þjóðfélagi þar sem allir þekkja alla. Friðhelgi um
einkamálefni hlutafélaga né annarra félaga má
ekki rjúfa.
TÍMARIT IÐNAÐARMANNA