Tímarit iðnaðarmanna - 01.10.1992, Blaðsíða 50

staklega. Djúpar sögulegar ástæður
eru fyrir þessu vanmati. íslendingar
virðast hafa lifað af sem ein menn-
ingarheild í skjóli bókarinnar sem
stóð vörð um tunguna og söguvit-
und fólks. Ég heyrði Björn Th.
Björnsson eitt sinn segja sögu af
manni sem þurfti að flýja til fjalla
og hafi í skyndi orðið að grípa með
sér þá hluti sem honum yrðu mest
að gagni. Valdi hann eina stóra bók
og var hann þó ólæs. Mig minnir að
Björn Th. hafi í sömu ræðu haldið
því fram að Islendingar hafi sannað
fyrir sjálfum sér og heiminum hæfi-
leika sína til vöruframleiðslu með
því að hanna neftóbakspung sem
væri alfullkominn. Þar með hafi
iðnaðurinn verið afgreiddur, og
menn snúið sér aftur að því að segja
hver öðrum skemmtilegar sögur.
Bókmenntir urðu íslendingum
tamar til forna og íslenska skóla-
kerfið var í upphafi hugsað til að
miðla þeim og viðhalda, svo sem
latínuskólarnir eru fræg dæmi um.
fðnskólar og verkmenntaskólar
koma miklu síðar og hafa aldrei
notið virðingar með sama hætti og
menntaskólarnir görrilu, þar sem
menn lærðu fornan kveðskap og
brot úr alls kyns bókvísindum.
Menntaskólarnir gegndu tvíþættu
hlutverki. Annars vegar útveguðu
þeir lærdómsmenn sem tryggðu
stöðu bókmenningarinnar. Hins
vegar útveguðu þeir embættismenn
sem sáu um bókhald ríkisins. Að
sjálfsögðu voru þessi menntasetur
einnig æfingabúðir upprennandi
stjórnmálamanna sem flestir námu
síðan lögfræði í háskólanum.
(Margir gera það enn; fimm núver-
andi ráðherrar eru löglærðir og sýna
það vafalaust í stjórnarathöfnum
sínum.)
Afleiðingar þess að upphefja bók-
speki umfram verkspeki og sið-
skólakerfinu réð bókspekin
ríkjum, verkspekin og sið-
spekin sátu á hakanum. Þetta
hefur ýmsar mikilvægar afleiðingar
fyrir það mannlíf sem dafnar á Is-
landi. Fólk áttar sig best á þeim ef
það leiðir hugann að því sem bók-
speki, verkspeki og siðspeki snúast
um. Siðspekin snýst um farsælt líf,
þær dygðir sem þarf að iðka, lesti
sem ber að forðast. Verkspekin
snýst um framleiðslu þeirra gagna
og gæða sem farsælt líf þarfnast.
Bókspeki snýst um orðlist af öllu
tagi, þar með talinn skáldskap og
fræði sem miða að því að lýsa upp
veruleikann. Siðspekin og verkspek-
in nýta sér bókspekina, hvor með
sínum hætti. Siðspekin gerir það til
að átta sig á farsældinni, skilyrðum
hennar, aðstæðum og möguleikum.
Verkspekin nýtir sér bókspekina til
speki
Q
að ná tökum á staðreyndum um
gögn okkar og gæði og hugsanleg-
um möguleikum á nýrri fram-
leiðslu. Bókspekin er þannig tæki
siðspeki og verkspeki. Ástæðan fyrir
því er einföld: bókvitið þenur út
hugsanlegt svið athafna og fram-
kvæmda með því að sýna okkur
heiminn og sjálf okkur í nýju ljósi.
Til þess að bókvitið fái að blómstra
og nýtast sem skyldi þurfa bæði sið-
vitið og verksvitið að vera þroskuð
og heilsteypt. Að öðrum kosti er
hætt við því að bókvitið spillist og
kyndi undir ævintýramennsku og
óráðsíu. Stórskáld íslendinga, Einar
Benediktsson, var frægur fýrir hvort
tveggja. Segja má að þjóðin hafi fet-
að í fótspor hans.
Tæknitrúin og skortur menningar-
legrar undirstöðu
Nú er vestrænt þjóðfélag, og þar
með talið hið íslenska, sannkallað
iðnaðarþjóðfélag. Sumir tala um hið
nýja iðnríki okkar daga (samanber
rit J.K. Galbraiths sem kom út á ís-
lensku árið 1970). Á síðustu áratug-
um hefur tölvutæknin með allri
sinni hugvitsframleiðslu valdið enn
nýrri þróun í iðnaði, þróun sem á
trúlega enn eftir að bylta mörgum
iðngreinum. Og íslenskt þjóðfélag
er að sjálfsögðu iðnvætt í bak og
fyrir í þeim skilningi að íslendingar
sækjast eftir iðnvarningi, jafnvel
langt umfram þarfir sínar. Segja má
að íslenskt þjóðfélag sé orðið
gegnsýrt af iðnvarningi án þess að
hafa tileinkað sér þá verklegu og
siðferðilegu menningu sem liggur
nútíma iðnaðarþjóðfélagi til grund-