Vikan - 10.01.1952, Page 3

VIKAN, nr. 2, 1952
3
A Vatnajökli um vetur
Framhald af forsíðu.
Að loknum mælingum á Brúarjökli var
haldið beint vestur að Grímsvötnum. Þann
dag var stillt veður og heiðríkja yfir, en
þokumóða byrgði útsýn í allar áttir. Slíkt
ferðalag minnir á siglingu á opnu hafi.
Fannbreiðan er slétt og tilbreytingalaus.
Ekkert sést nema snjór og himinn. Engin
kennileiti vísa leið. Allt verður að fara
eftir áttavita og vegmæli. Um kvöldið
birti, og Svíahnúkar blöstu allt í einu við,
svartur klettaröðull upp úr hvítunni. Norð-
an undir Svíahnúkum eru Grímsvötn,
hringmynduð kvos, 200—300 m. lægri en
jökullinn í kring. En
eldur býr í ógnardjúpi
undir köldum jökulhjúpi.
Jafnvel í vetur, í 25 stiga frosti, var rjúk-
andi vatnssytra við suðurbarm dalsins.
Þegar jarðhitinn leysist þarna úr læðingi,
og það verður að jafnaði tíunda hvert ár,
þeytist glóandi vikur upp úr gígnum, jök-
ullinn umturnast á stóru svæði og stórkost-
leg vatnsflóð belja fram um Skeiðarár-
sand, undan jöklinum.
Vatnajökull sést að vísu ekki úr Reykja-
vík, en farið upp á Esju, og það vona ég,
að lesendur Vikunnar geri á hverju sumri.
— Þaðan blasir við vesturbrún Vatnajök-
uls, þegar skyggni er gott. Þá er gos
verða í Grímsvötnum, sjást eldglæring-
arnar frá Reykjavík, þegar rökkva tekur.
Þær ber norðanhallt við Lágafell, eða svo
var þetta 1934, í síðasta stórgosi úr
Grímsvötnum, þá var tilkomumikið að sjá
ofan af Esju biksvartan gosmökkinn
standa beint upp úr jöklinum. I sólar-
upprás urðu jaðrar hans sem glóandi gull.
Við vorum heila viku í Grímsvötnum,
en í fjóra sólarhringa samfleytt var belj-
andi norðanbylur með 20—25 stiga frosti.
Ejallstindurinn var í 1600 m. hæð yfir sjáv-
armáli. Snjórinn er eins og sárkaldur
hveitisalli, sem fyllir augu og nasir, svo
að „ekki sér út úr augunum" í bókstaf-
legum skilningi, og klakabrynja sezt fyrir
andlitið. Tjalddúkurinn sviptist til með
skellum og smellum, og snjóskaflar leggj-
ast upp með tjaldhliðunum. En tjöldin
okkar stóðust öll stórviðri. Þau voru pýra-
mítalöguð með f jórum súlum úr dúralmíni,
tvöföldum botni og tvöfaldri súð, skjól-
góð, en nokkuð þung í vöfunum.
Frá Grímsvötnum var haldið norður á
Dyngjujökul til mælinga í þokumóðu og
Dýnamítsprenging á Gi'ímsvötnum. Til þess aö
mæla þykkt jökulsins var dýnamít, oftast 0,5—1
kg., grafið niður í jökulinn. Við sprenginguna
myndast reglubundin bylgjutitringur í ísnum. Af
bylgjum, sem endurkastast frá berginu undii'
jöklinum má reikna þykkt hans. Myndin er tekin
í mugguveðri. Ljósm.: Árni Stefánsson.
hægviðri, en þaðan var ekið suðvestur á
Köldukvíslarjökul daginn eftir. Leið okkar
lá yfir austanverða Bárðartungu, skammt
frá flakinu af Geysi. Ekki gáfum við okk-
ur tíma til að svipast eftir því. Degi var
tekið að halla og vindur vaxandi af norð-
austri, en við áttum eftir að gera mæl-
ingar á fjórum stöðum, áður en við sett-
umst að. Ef veðurhæð var yfir 4 vindstig,
varð svo mikill titringur á yfirborði jök-
ulsins, að mælingar urðu ekki gerðar með
góðum árangri. Svo reyndist einnig að
þessu sinni. Ókum við þá vestur á Köldu-
kvíslarjökul og fundum þar tjaldstað frá
haustinu áður. Þar hafði Árni Stefánsson
og fleiri legið í 17 daga veðurtepptir, er
þeir skyldu gera tilraun til að ná amerísku
björgunarflugvélinni, sem átti að sækja
áhöfn Geysis, svo sem frægt er orðið.
Þetta kvöld var eitthvert hið fegursta í
allri ferðinni. Útsýni var ágætt yfir
Vonarskarð og til Tungnafellsjökuls. Yfir
skarðið rís vesturhlið Bárðarbungu, brött
og úfin jökulhengja. í suðvestri blasti við
Mýrdalsjökull, en Kerlingarfjöll í vestri.
Mjótt þokubelti lá í miðjum hlíðum þeirra,
en upp úr því gnæfðu tindarnir og sýnd-
ust himinháir í bókstaflegum skilningi.
En veðráttan í Vonarskarði var svipul.
Daginn eftir gekk í stórhríð af norðaustri,
og lágum við fulla viku veðurtepptir á
þessum slóðum. Þegar loks stillti veðrið,
var mjög tekið að líða á dvalartíma okk-
ar, því að bílarnir þurftu að vera komnir
fyrir ákveðinn dag til Reykjavíkur og
*
Leiðangursmenn við
heimkomu á flugvellin-
um í Reykjavík. Frá
vinstri: Stephan Sanve!-
ien, Árni Stefánsson,
Jón Eyþórsson, Sigurjón
Rist, Alain Joset.
Lj.: Árni Stefánsson.
hinir frönsku félagar okkar áttu svo að
halda tafarlaust til Grænlandsjökuls. Við
ókum því sem hraðast við máttum suður
á Síðujökul, þaðan austur hjá Pálsfjalli
og niður undir Grænalón við Skeiðarár-
jökul. Alls staðar voru, þó mælingar gerð-
ar samkvæmt áætlun. Af Skeiðarárjökli
ókum við aftur norðaustur fyrir Esjuf jöll
og þaðan austur undir Norðlingalægð.
Veður var fremur stillt þessa daga, en
sjaldan sá út úr augunum fyrir þoku eða
snjómuggu. Við þóttumst því góðir að
stýra því nær beint á einu stöngina, sem
við höfðum skilið eftir í norðurleiðinni.
Þaðan var ekið sömu leið og áður niður
Breiðamerkurjökul og tjaldað við jökul-
jaðar hinn 23. apríl að áliðnum degi. Dag-
inn eftir fluttum við skálaefni fyrir jökla-
rannsóknarfélagið til Esjufjalla. Á tveim-
ur klst. ókum við rúmlega fjórum smá-
lestum á tveim sleðum upp að Esjufjöll-
um. Um 40 centímetra lausamjöll var of-
an á harðfenninu og efsti hluti leiðarinnar
mjög brattur. Kom þá bezt í ljós, hversu
skriðbílarnir eru ótrúlega sterk og hentug
farartæki. — Eftir tvo daga vorum við
komnir heilu og höldnu til Hornarfjarð-
ar.
Mælingar okkar leiddu í ljós, að hjarn-
skjöldur Vatnajökuls er mun þykkri en
nokkurn grunaði, víðast 600—800 m.
Landið, sem jökullinn hvílir á er því á
stórum svæðum aðeins um 800 m. Þetta
er merkileg nýjung í landafræði og jarð-
fræði íslands, og jafnframt opnar hún
nýja innsýn í veðurfarssögu landsins, að
ég hygg.
Auk hins fræðilega árangurs álít ég, að
leiðangurinn hafi safnað hagnýtri reynslu,
sem geti að haldi komið. Við gátum þraut-
reynt nýja tegund snjóbíla, sem aldrei
hafði áður verið notuð hér á landi. Þeir
vega um 2000 kg. og ganga á gúmmíbelt-
um með járnvari. Þeir eru afarliðlegir í
snúningum og geta þrautalaust dregið
2000 kg. á meðalfæri. Þeir geta farið snar-
brattar brekkur, farið yfir mjaðmardjúp-
ar ár milli skara, skriðið yfir metra breið-
ar jökulsprungur og kóklast yfir vorís,
sem ekki heldur gangandi manni.
Ég er í engum vafa um, að farartæki af
þessari gerð eiga mikla framtíð fyrir sér
að vetrarlagi. Þeim má alveg eins aka á
auðri jörð, ef ekki er stórgrýti fyrir, en
beltin eru of dýr til þess að það sé hyggi-
legt. Bílunum var ekið alla leið úr Reykja-
vík austur í Öræfi í vondri færð og rysj-
óttu veðri. Margar ár voru uppbólgnar
eða milli skara, án þess að það tefði för-
ina.
Jöklarannsóknarfélagið hefur reist
skála í Esjuf jöllum, þótt margt standi þar
til bóta innan húss. En það er lakur skúti,
sem ekki er betri en úti. Og Esjufjölí
eru eins konar hlið að sjálfum Vatnajökli.
Frá Esjufjöllum er ekki langur vegur upp
á hájökul og greiðfarið til Grímsvatna,
Kverkfjalla og norður á Möðrudalsöræfi.
Breiðamerkurjökull er einna voldugastur
allra skriðjökla hér á landi. Þar eru því
rannsóknarefni mörg og mikil. Ef allt fer
að óskum munu Esjufjöll verða miðstöð
jöklarannsókna hér á landi í framtiðinni
og sömuleiðis ferðalaga um Vatnajökul.
Hér er margt ötulla, ungra ferðamanna.
Þá skortir ekki viðfangsefni, þar sem þeir
hafa Vatnajökul. Öræfin og sveitirnar
sunnan Vatnajökuls eru líka fjölbreyttar
og fagrar. Þar er ekki alls staðar hægt að
ferðast í bíl, og það gerir ferðalög til-
breytilegri og minnisstæðari.