Vikan - 27.03.1952, Page 3

VIKAN, nr. 13, 1952
3
Ogleymanlegur maður.
Eftir Andromache Schliemann Melas.
A/IÐ sátum saman í járnbrautarvagni,
' þegar hann leit skyndilega upp lir
blöðunum, sem hann var að lesa.
,,Hvað lest þú?“ spurði hann.
„Ivar Hlújárn.“
„Lestu fyrir mig eina setningu.“
Ég byrjaði á setningu, og hann greip
fram í og endursagði nákvæmlega blað-
síðu eftir blaðsíðu af bókinni, sem lá í
kjöltu minni. Hann hafði lært bókina ut-
an að, þegar hann lagði stund á enska
tungu 19 ára gamall. Nú var hann orðinn
sextugur, en hann gat látið hugann
hvarfla langt aftur í liðinn æviferil og
kallað á nýjan leik fram í minni sitt setn-
ingar og orð, eins og hann læsi þær af
blaði.
Henry Schliemann kunni átján tungu-
mál og hafði lært tvær bækur á hverju
máli utan að. Hann er ógleymanlegur
ekki aðeins mér, dóttur hans, heldur einn-
ig öllum heiminum. Hann var mesti tungu-
málamaður síns tíma, og hinn ólærði snill-
ingur fornleifafræðinnar, sem fann borg-
arstæði hinnar fornu Troju og gróf upp
legstað Agamemmons í Mykenu.
Mér þætti gaman að vita, hvort nokkur
annar könnuður hefur nokkurn tíma í
veraldarsögunni ákveðið, hvað hann ætl-
aði að finna, þegar hann var aðeins átta
ára að aldri, og haldið fast við það í f jöru-
tíu og fjögur ár, þangað til honum hafði
tekizt það! Það mætti næstum ímynda
sér, að örlögin sjálf hefðu kvatt föðurinn
til að segja þessum litla, draumlynda,
þýzka dreng á prestsetrinu , Ankershagen,
kringum 1830, frá uppgreftrinum, sem
unnið var að í Pompeji, og því næst las
hann fyrir drenginn hina miklu sögu Hóm-
ers frá Trojustríðinu.
„Ef til vill væri hægt að grafa Troju
upp eins og Pompeji,“ hrópaði litli dreng-
urinn upp yfir sig.
Faðir hans hristi höfuðið.
„Troja, ef hún hefur nokkurn tíma verið
til, var brennd til grunna fyrir þúsund ár-
um.“
En skömmu síðar fann drengurinn í
sögubók sinni mynd af hinni brennandi
Troju. Þetta mikla steinhlið og þessir
þykku veggir gátu vissulega ekki brunn-
ið til ösku. Þó að faðir hans benti hon-
um á, að myndin væri aðeins hugarsmíð
málarans, hélt hann fast við draum sinn.
„Troja er ennþá þarna — einhvers staðar,“
sagði hann ákveðið.
Upp frá því, var hann sannfærður um,
að hann mundi finna Troju.
Þegar hann var tólf ára varð hann að
hætta skólanámi og tók að vinna hjá ný-
lenduvörukaupmanni. 1 fjögur ár stritaði
hann frá kl.' 5 á morgnana til kl. 11 á
kvöldin. Launin hans voru fæði og hús-
næði. Fimmta árið, einmitt þegar hann
átti að fá sín fyrstu laun í peningum,
meiddi hann sig svo við að taka upp of
stóra tunnu, að hann gat ekki lyft neinu
eftir það og missti atvinnuna. Hann lagði
leið sína til Hamborgar þar, sem hann fékk
atvinnu sem skipsdrengur á briggskipi,
sem átti að sigla til Venezuelu.
En svo fór um sjóferð þá. Ekki var skip-
ið fyrr komið út á rúmsjó, en ofsastorm-
ur tætti það í sundur. Skipsdrengurinn
náði í tunnu á floti, og klukkustundum
saman köstuðu risavaxnar öldur hins ís-
kalda hafs honum á milli sín. Loks köst-
uðu þær honum hálfdauðum upp á sendna
honum tvö gyllini fyrir fargjaldinu til
Amsterdam, og hann hóf leit að atvinnu,
meiddur og hrakinn eftir sjóvolkið, og
kunni ekki stakt orð í máli Hollendinga.
Hann fékk atvinnu sem sendisveinn.
Að vísu voru launin lítil, en stundum
fékk hann tækifæri til að sinna eigin
áhugamálum. Og hann hvíldi sig aldrei
án þess að draga bók upp úr vasa sínum
og læra eitt erlent orð. Hann lærði holl-
enzku, ensku og frönsku á fyrsta árinu.
Því næst lærði hann spönsku, ítölsku og
portúgölsku, hvort málið um sig á sex
vikum.
Hann var ekki sérlega duglegur sem
sendisveinn, en þegar hann knúði á dyr
hins mikla útflutningsfyrirtækis, B. H.
Schroeder & Company með kunnáttu í sjö
tungumálum, tók gæfuhjól hans að snú-
ast nokkuð hraðar. Hann byrjaði sem bók-
haldari og bréfritari, en var hækkaður í
tigninni, og innan tveggja ára var hann
orðinn einn af framkvæmdarmönnum fyr-
irtækisins. Hann lærði rússnesku og var
tveimur árum síðar sendur sem fulltrúi
Schroeders til Pétursborgar. 27 ára gam-
all stofnaði hann sitt eigið innflutnings-
fyrirtæki og gæfan fylgdi honum allt frá
því.
Tungumálagáfa hans gerði hann að
sannkölluðum heimsborgara. Hann ferð-
aðist um allan heiminn, og hvar svo sem
hann kom, var hann allsstaðar fullkom-
lega eins og heima hjá sér. Hann fór til
Ameríku, þegar gullið fannst í Kaliforníu
og opnaði banka í Sakramento. Á 18 mán-
uðum hafði hann tvöfaldað eigur sínar.
Þar sem Kalifornía var gerð sérstakt ríki,
meðan hann dvaldist þar, varð hann ame-
rískur ríkisborgari og fagnaði því alla
sína ævi.
Faðir minn var stoltur af því að vera
kaupsýslumaður. Ráðvendni og heiðarleiki
í viðskiptum voru í hans augum lög, sem
ekki mátti brjóta, en viljaþrek hans og sá
vani að hafa rétt fyrir sér, gerði hann
með árunum nokkuð drambsaman og ráð-
ríkan. Einnig olli hans eigin röskleiki og
þrek því, að hann var oft óþolinmóður við
fólk, sem var ekki eins skjótt til hugsun-
ar og starfs og hann. Hann skrifaði einu
sinni fyrrverandi félaga sínum í Amster-
dam og komst svo að orði: „I fyrsta lagi
óska ég þér og konunni þinni hjartanlega
til hamingju með trúlofun hinnar yndis-
legu dóttur ykkar. En hvar í heiminum eru
þessi 50 tonn af sykri, sem ég keypti að-
eins með því skilyrði, að þeim væri skipað
um borð í hvelli ?“
Þrátt fyrir ákefð hans eftir að ná settu
markmiði, gætti hann þess vandlega, að
viðskiptalífið næði aldrei of sterkum tök-
um á huga hans. Mitt í velgengni sinni
syrgði hann glötuð ár æsku sinnar, og hann
var knúinn áfram af þeirri tilfinningu, að
hann yrði að hlaupa í kapp við lífið og
lærdóminn. Hann lærði að tala og skrifa
forn-grísku og nútíma grísku. Hann lærði
líka arabisku og allan Kóraninn utanbók-
ar. Til að sanna, hversu fær hann væri í
arabisku, fór hann til Mekka, klæddist
tyrkneskum klæðnaði, stakk bænaábreiðu
undir handlegginn og fór inn í Kaaba, hið
allra helgasta meðal Múhameðstrúar-
manna og mælti fyrir munni sér ritningar-
greinar Kóransins. Ef hann hefði verið
gripinn, og komið hefði í ljós að hann var
vantrúaður, hefði hann vissulega verið
drepinn.
42 ára gamall hætti hann verzlunar-
störfum og lagði af stað til að finna borg-
ina Troju. Allir fræðimenn á sviði forn-
leifafræðinnar andmæltu honum. Sumir
álitu, að Troja hefði aldrei verið til, aðrir
voru ósammála honum um, hvar hún hefði
verið. Þeir litu allir á hann sem leikmann
— og það var hann vissulega.— og hædd-
ust að honum, af því að hann gekk um
með Ilíonskviðu í hendinni og mældi út
vegalengdir í skrefum, eins og Ilíonskviða
væri ágætis landakort. Honum leizt einna
bezt á hæð nokkra, sem stóð nær Dardan-
ellasundi, en almennt er álitið, að -Troja
hafi staðið. Ástæðurnar fyrir skoðun hans
voru þær, að Grikkir í Ilíonskviðu fóru
tvisvar eða þrisvar á dag milli skipa sinna
og borgarinnar og einnig að Odysseifur
á leið til orrustu heyrir söng skógarþrast-
ar.
Það, sem hann nú skorti, var einhver,
sem tekið gæti þátt í óbifanlegri trú hans
á tilveru Troju og hjálpað honum í bar-
áttunni til að sanna, að það væri satt.
Hún varð að vera grísk, vel að sér í mál-
inu, sem hann unni og í Ilíonskviðu; svo
að hann skrifaði vini sínum erkibiskupn-
um í Peloponnesus:
„Veldu mér konu . . . Þa,ð skiptir engu
máli þó að hún sé fátæk, en hún verður
að vera vel menntuð og hrifin af Hómer.
Hún má gjarna vera grísk í útliti, dökk-
hærð, ef hægt er, og helzt falleg. En fyrst
og fremst óska ég eftir góðu og ástríku
hjarta.“
Svarið voru ótal myndir — af fátækum
ættingjum erkibiskupsins auðvitað. Faðir
minn valdi hina 17 ára gömlu Soffíu, sem
honum fannst indœlust. Það vildi líka svo
vel til, að hún var fallegust.
Hann ferðaðist til Aþenu til að giftast
Soffíu. En fyrst varð hún að lesa upp
langan kafla úr Hómer utanbókar á forn-
grísku. Og þegar hún hafði þannig sannað,
að vitsmunir hennar stóðu engan veginn
fegurð hennar að baki, varð hún að svara
einni spurningu til: „Hversvegna sam-
þykktir þú að giftast mér?“
„Af því að foreldrar mínir sögðu mér,“
sagði hún blátt áfram, „að þú værir rík-
ur maður.“
Hann æddi út úr húsinu fokvondur. En
hann var þegar orðinn heillaður af kyrr-
látri fegurð hennar, og þau sættust auð-
vitað. Hann komst líka fljótt að því, að
hún var eins ástúðleg og hún var yndis-
leg.
Veslings stúlkan! Hún sagði mér oft
frá því, hvernig þau eyddu hveitibrauðs-
dögunum. Hann þaut með hana um öll
söfn Italíu og Frakklands. Hann lét hana
læra ótal mál og gerði miskunnarlausar
kröfur til kunnáttu hennar. Hann neitaði
að segja orð á frönsku fyrr en hún hafði
Framhald á bls. 10.