Vikan - 22.05.1952, Qupperneq 3

VIKAN, nr. 20, 1952
3
LEOIMARDO DA VINCI
Einn mesti snillingur allra alda.
1453—1952.
Leonardo da Vinci.
Leanardo da Vinci átti 5 alda afmæli á
þessu ári. Hann er ekki aðeins frægur
sem einn mesti málari heimsins heldur
lika sem myndhöggvari, arkitekt, tónlist-
armaður, verkfræðingur, stjörnufræðing-
ur og heimspekingur. Þó hann sé fæddur
á undan Francis Bacon, skildi hann betur
en Bacon mikilvægi vísindalegra tilrauna;
hann vissi að menn eins og Galileo og Isac
Newton myndu verða til í framtíðinni. Ef
hann hefði haft yfir að ráða einhverju
afli eins og olíunni, er ekkert líklegra en
að hann hefði fullkomnað flugtilraunir
sínar, svo langt voru þær á undan sínum
tíma.
Leonardo er fæddur í Vinciþorpinu, ná-
lægt Florens, árið 1452. Móðir hans var
falleg sveitastúlka, en faðir hans lögfræð-
ingur. Þegar hann kom til Florens til að
læra tónlist og aðrar listir, fór þegar orð
af gáfum hans og hinum einkennilegu
áhugamálum. Florensbúar töluðu hálf-
skelkaðir um skjöld, sem hann hafði mál-
að fyrir bónda nokkurn, en á honum var
Medúsu-höfuð, svo hræðilegt og raunveru-
legt, að faðir hans ákvað að eiga það.
Margir listfræðingar álíta, að Leonardo
hafi verið fyrirmynd hins granna, stælta,
glæsilega og dálítið stolta Davids, styttu
Rafaels.
1 Florens byrjaði hann athuganir sínar
og tilraunir í allskonar vísindum, en hann
duldi vandlega skoðanir sínar og skrifaði
þær aðeins með spegilskrift. Hann gerði
235 uppdrætti úr líffærafræði og hélt því
fram að blóðið rynni um líkamann, 100 ár-
um áður en Harvey kom fram með sína
kenningu um blóðrásina. Við þessar rann-
sóknir á líkamanum þurfti hann að kryf ja
lík, en það var álitið óguðlegt á þeim tím-
um. Var líkaminn ekki hinn heilagi bústað-
ur sálarinnar? En Leonardo leit öðruvísi á
málið. Rannsóknir hans á byggingu mann-
legs líkama sönnuðu honum, að hann hefði
verið skapaður til þess að geyma og þjóna
hinni guðdómlegu sál.
Aldarfjórðungi áður en Kopernikus
kom opinberlega fram með kenningu sína,
um að jörðin hreyfðist, en ekki sólin, hafði
Leonardo komizt að sömu niðurstöðu.
Hann skrifaði líka í minnisbækur sínar:
„Allir hlutir leitast við að falla skemmstu
leið að miðjunni", 175 árum áður en
Newton fann upp þyngdarlögmálið.
1 listum lagði hann mikið upp úr athug-
unum á náttúrunni. Hann var mikill teikn-
ari og varð fyrstur til að mála myndir
með tilliti til ljóss og skugga. 1485 fór
hann frá Florens til þjónustu við prins-
inn í Mílanó. Þar málaði hann Kvöldmál-
tíðina, eitt bezta verk sitt, á vegginn í
klausturskirkjunni St. María delle Grazia.
Því miður hefur málningin ekki tollað vel
á kalkinu og kalkið flagnað af veggnum,
svo myndin er nú mikið skemmd. Hinar
mörgu tilraunir, sem gerðar hafa verið til
að gera við hana, hafa gert meira tjón en
gagn, en nógu mikið sést þó enn af henni
til að kraftur hennar og fegurð sjáist.
Meðan hann var í Mílanó gerði hann ridd-
arastyttu af ættföður Sforza f jölskyldunn-
ar. Þegar Frakkar náðu borginni og tóku
prinsinn til fanga eyðilögðu þeir styttuna,
en nokkrar teikningar af henni hafa
geymzt.
Árið 1499 fór Leonardo frá Mílanó til
Feneyja og þaðan til Florens. Meðal verka
hans í Florens, þar sem hann naut mikilla
vinsælda, var altaristafla í Annunziata
kirkjunni og konumyndin Mona Lisa (La
Gioconda), sem hann gerði á f jórum árum.
Þetta konuandlit, sem brosir dularfullt út
í annað munnvikið, hefur orðið tákn kven-
legrar fegurðar í margar aldir. Myndin er
í Louvre-safninu og hefur henni nokkrum
sinnum verið rænt, en alltaf komið í leit-
irnar.
Hin rökfasta skapgerð Leonardos var
blönduð einkennilegum andstæðum. Hann
taldi virðingu þá og aðdáun, sem honum
var látin í té í ríkum mæli, alveg sjálf-
sagða. Aftur á móti kærði hann sig ekkert
um ástúð og blíðu. Fransesco Melzi, nem-
andi hans, vinur og erfingi, virðist hafa
komizt næst hjarta hans, en það var ef til
vill vegna þess að Melzi dáðist takmarka-
laust að honum. Leonardo lifði viðhafnar-
miklu lífi við hirðir konunga, prinsa og
páfa, og á ferðalögum fylgdu honum alltaf
að minnsta kosti tveir nemendur hans og
tveir þjónar. Leonardo hikaði ekki við að
bjóða þjónustu sína þeim, sem hæst bauð.
Hann kallaði stríð „ruddalegt æði“, en
gerðist þó hernaðarsérfræðingur Sesars
Borgia og bjó til sprengjur, eiturgas,
skriðdreka o. fl. Aftur á móti eyðilagði
hann uppdrætti sína að kafbátum, því hann
óttaðist, að þeir yrðu notaðir til tortím-
ingar.
Madonnur hans, sem leika ástúðlega við
bömin, sanna, að hann átti til mikla við-
kvæmni. Það sýnir vel þessa tvo þætti í
skapgerð hans, að meðan hann var að
mála Monu Lísu, vann hann í sex mánuði
að hernaðarvélum.
Á árunum 1506—1513 bjó Leonardo í
Mílanó. 1513 fór hann til Róm og tveim
síðustu árum æfinnar eyddi hann í þjón-
ustu Frans 1. Frakkakonungs.
I október 1517, þegar Loðvík Kardínáli
af Aragon heimsótti Leonardo, sem þá bjó
í litla þorpinu Amboise í Frakklandi, var
eins og hann gengi fram fyrir gamalt
minnismerki. En þetta minnismerki hafði
þá yfirburði að vera lifandi. Hann leit út
eins og spámaður úr Gamla Testamentinu,
alvarlegur á svipinn og riddaralegur í
framkomu og hann lagði sjálfur mikla
áherzlu á að líta þannig út. Þykkar auga-
brýnnar sköguðu fram yfir rannsalcandi
augunum. Hár hans, sem var þunnt efst,
og vel burstað og ilmborið, skeggið féll í
lokkum niður á axlir og brjóst. Þó hann
væri aðeins meðalmaður á hæð, var hann
tignarlegur.
Leonardo, sem var orðinn gamall og far-
inn að heilsu (önnur höndin að miklu leyti
máttlaus), hlýtur að hafa fundizt áhugi
og aðdáun gestanna hvetjandi. Hann byrj-
aði á að sýna þeim málverkin, sem nú
prýða Louvresafnið. Þá sýndi hann þeim
athuganir sínar í líffærafræði, hreyfingu
vatns og uppdrætti að nýjum vélum. Þetta
fyllti allt margar bækur. Hann skýrði
þeim frá því, að hann hefði krufið yfir
30 lík, menn og konur.
Þó að gestur hans hlustaði með virðingu
og áhuga hefur hann þó varla skilið mik-
vægi verka hans. Það er mjög vafasamt
að hann hefði skilið það, þó hann hefði
lesið allar bækurnar — og það hefði hon-
um ekki tekizt nema Leonardo fengi hon-
um spegil, því hann skrifaði allt frá hægri
til vinstri.
1 Leonardo voru fléttaðir allir hinir
ríku, stoltu, spyrjandi og metnaðargjömu
þættir Endurreisnar-tímabilsins, þegar það
náði lengst í sköpun sinni. Hann brann af
löngun til að fullkomna allt og hann fram-
kvæmdi þessa löngun sína í ríkara mæli
en nokkur annar sem mannkynsagan get-
ur um, jafnvel nú tæpum 500 árum eftir
dauða hans.
Hann dó 9. maí 1519.
Mona Lisa, mynd Leonardos var keypt fyrir
4.000 gyllini af Frans I. Frakkakonungi og er
nú ein af dýrgripum Louvre-safnsins í Paris.
Andlitið er undarlega fallegt, teikningin fínleg
og nákvæm og grunnurinn lýsir rómantískri hug-
vitsemi. Listfræðingar og aðrir hafa deilt um
bros hennar og búið til margar sögur um hana.