Vikan - 22.05.1952, Blaðsíða 7
“VIKAN, nr. 20, 1952
7
Sumarrevían 1952.
Þriðjudaginn 6. maí hafði Bláa
stjarnan frumsýningu í Sjálfstæðis-
liúsinu á Sumarreviunni 1952.
Skemmtiskráin var fjölbreytt og til
bragðsbætis komu aðilar frá útlönd-
um til að skemmta, fakírparið Charib
Indra og söngkonan Lulu Ziegler.
Indra fremur ýmsar kúnstir, sem
vekja öllu heldur hrelling en ánægju,
gengur á eggjárnum, gleypir eld, ber
logandi kyndil að armi sér án þess
að láta sér bregða, klýfur með sverði
ávöxt á barka systur sinnar, sem auk
þess gerir sér að leik að reka prjóna
gegnum hörund sitt á handleggjum
og hálsi án þess að blæði. Og Indra
fullyrðir að engin brögð séu í tafli,
heldur einungis geipileg þjálfun, m.
a. segist hann vera ónæmur fyrir
áhrifum elds. — Miklu hugðnæmari
er söngkonan Lulu Ziegler, en hún
syngur létt, mannúðarfull kvæði.
Það er í fyrsta skipti sem við heyr-
um hérlendjs dægurlög sungin af
list.
Revían hófst með því að Alfred og
Haraldur fluttu leikþátt sem gerast
átti úti fyrir hinu Gullna hliði: það
var Pétur og Óvinurinn að ræðast
við, og má um þann þátt það segja,
að ennþá er húmorinn hjá þeim ekki
vaxinn upp úr klámi og persónuníði.
Seinna flutti þó Alfred afbragðsþátt:
kom fram fyrir tjaldið í gervi götu-
stráks og sagði sögur af sér. Árni
Tryggvason flutti ágætlega gaman-
kvæði eftir andað skáld (Jón úr
Efrivör); þau voru stíluð til atóm-
skálda, en einhvern veginn snerist
háðið gegn höfundi sínum. Nína
Sveinsdóttir söng gamanvísur, svo og
Soffía Karlsdóttir. Það voru þarna
nokkrir leikþættir og léku þar fyrr-
nefnd, en auk þess Inga Laxness smá-
hlutverk í einu þeirra.
Karl Billich lék undir söng Lulu
Zieglers, Lothar Grundt málaði tjöld-
in.
Þjónn, flýttu þér!
Þegar ég var i París, kom ég á
hverjum degi í lítið kaffihús á
Montmartre og drakk síðdegis-
kaffið mitt þar. Auk yfirþjónsins,
sem þótti mjög gaman að sitja með
eina eða tvær ungar stúlkur í fang-
inu, sáu þrír þjónar um afgreiðsluna.
Þetta voru þrír mjög venjulegir
Frakkar, en ég undraðist oft hve
ólíkir þeir voru í framkomu. Tveir
þeirra sátu alltaf frammi við bar-
inn og nenntu ekki að hreyfa sig.
Það leið löng stund, áður en þeir
höfðu sett nógu marga vöðva á hreyf-
ingu til að standa upp, þegar við-
skiptavinur kom inn. Auk þess voru
þeir alltaf í slæmu skapi og óþolin-
móðir. Þriðji þjónninn var aftur á
móti snar í snúningum og alltaf í
góðu skapi, þó öll vinnan lenti á hon-
um. Hann var einn af þessum mönn-
um, sem alltaf eru vel fyrir kallaðir
og gera sífellt að gamni sínu. Let-
ingjarnir aftur á móti mótmæltu öllu
og nöldruðu stöðugt.
,,Þetta er hundalif," sögðu þeir.
,,Allan daginn verður maður að
hlaupa og snúast fyrir gestina, gera
allt fyrir þá og vera svo ef til vill
skammaður á eftir: Þjónn, ætlið þér
ekki að koma með blaðið? Þjónn,
hvað er klukkan? Þjónn, það eru
kakkalakkar i súpunni ? Þjónn, hvað
er orðið af kaffinu? Maður verður
alltaf að vera til taks og verður leið-
ur og þreyttur, fjandinn hirði það
allt.“
Ég var ekkert hissa á kvörtunum
þeirra, þvi það var ekki öfundsvert
starf, sem þeir höfðu. Aftur á móti
var ég hissa á því, að Jean var öðru
vísi. Alltaf viljugur og ánægður. Ég
hugsaði oft um hver væri orsökin og
dag nokkurn komst ég af hreinni til-
viljun að leyndarmálinu, sem hélt í
honum lífinu.
Dag nokkurn vaknaði ég um sex
leytið og fór á fætur til að fá mér
gönguferð og anda að mér freskum
kolareyk. Ég fór inn á veitingahús
við járnbrautarstöðina, til að hita
mér og drekka bolla af kaffi, eins
og þeir kölluðu þetta blekvatn, sem
þeir gáfu mér. Þarna var margt um
manninn, sumir voru að borða og
aðrir dottuðu á bekkjunum.
Ég hafði setið þarna góða stund
þegar ég kom auga á Jean. Hann sat
hirðuleysislega úti í horni, drakk
kaffi og reykti vindil. Ég varð undr-
andi yfir að sjá hann drekka morg-
unkaffi sitt hér, en ekki heima hjá
konunni sinni. Brátt skildi ég ástæð-
una. Hann breiddi úr sér á stólnum,
eins og hann ætti allan heiminn.
Hann kallaði stöðugt á þjóninn og
baðaði út höndunum: „Þjónn, komdu
með blöðin,“ sagði hann með skipandi
rödd og: „Þjónn, hvað er klukkan?"
Svona hélt hann áfram: „Komdu
strax með vatnið, sem ég bað um, ég
get ekki beðið hér allan daginn“ og
„Komdu með sykur, þjónn, og annað
blað, ég get ekki lesið þetta þvaður.
Og annan vindil, þjónn, og meiri
í'jóma. Komstu nú úr sporunum."
Þjónninn fékk svo sannarlega að
spretta úr spori. Þegar klukkuna
vantaði tíu mínútur i sjö stóð Jean
upp, og fór, blístrandi fjörugt lag.
Klukkan sjö átti hann að vera kom-
inn á kaffihúsið, þar sem hann vann.
Þegar hann var farinn kallaði ég
á þjóninn til að borga: „Hann er
erfiður viðskiptavinur, þessi sem fór
út núna,“ sagði ég.
„Það má nú segja,“ svaraði hann
og andvarpaði, „hann kemur hér á
hverjum morgni — og alltaf vill hann
fá blöð, vindla, rjóma og allt mögu-
legt. Það er hundalif, að snúast og
hlaupa svona fyrir fólk.“
Síðan hefi ég skilið, hversvegna
Jean var alltaf í góðu skapi. Á
hverjum morgni safnaði hann kröft-
um fyrir erfiði dagsins. Það er gott
að hundsa aðra, þegar maður verður
sjálfur hundsaður það sem eftir er
dagsins.
Leyndardómurinn mikli er ekki að
vera leiðinlegur í framkomu eða
að hafa fallega framkomu eða yfir-
leitt geta tamið sér sérstakt fas, held-
ur að koma eins fram við allar mann-
legar verur.
— (Bernard Shaw).
Smágrein um upphaf mannlífs
á jöröinni.
SÖGU jarðarinnar er skipt í fjögur megin-
tímabil. Þau eru nefnd fornöld, miðöld og nýöld.
Maðurinn birtist ekki fyrr en á nýöld, en þvi
tímabili skipta jarðfræðingar í tvennt, þriðju
öld og fjórðu öld. Ágreiningur er um það, hvort
maðurinn hafi verið til á þriðju öld, og þær
sannanir, sem hafa verið bornar fram fyrir því,
eru ekki óyggjandi, en í jarðlögum frá fjórðu
öld eða fyrir um einni ármilljón finnast á hinn
bóginn ýmsar ótvíræðar minjar mannlegs lífs.
1 upphafi átti maðurinn allt að læra. Hann hafði
enga reynslu við að styðjast, og stjórnaðist af
raaganum einum. Hungrið gerði hann að veiði-
manni, og ef hann fékk nóg að éta, var þessari
einu löngun hans fullnægt. Þetta var hans eina
þörf, en síðar komu fleiri, og þarfirnar breytt-
ust í nauðsyn.
Ekki er gott að segja, hvað maðurinn lagði
sér til munns í upphafi. Líklega hefur hann all-
snemma, mest sakir forvitni, bragðað á ávöxt-
um, hnetum, laufum og rótum, sem hin grózku-
mikla náttúra bauð honum i frumskógunum, þar
sem hann lifði um þessár mundir. Margir apar
eru fjölætur, og mannöpunum, sem eru í reynd
ávaxtaætur, geðjast vel að kjötréttum, þegar
mennirnir koma þeim á bragðið.
Þó frummaðurinn legði önnur dýr í einelti,
varð hann ekki síður sjálfur fyrir ofsóknum.
Sverðtennt tígrisdýr, mammútar, birnir, vatna-
hestar, vísundar og nashyrningar voru allt annað
en auðveld viðfangs. En þrátt fyrir það að dýr
þessi væru óvinir mannsins í bókstaflegasta skiln-
ingi, voru þau engu að síður hjálpendur hans,
þó erfitt sé fyrir okkur að skilja það: Þessi dýr
hjálpuðu manninum til að þroska heila sinn og
skynsemi.
Hér voru það þeir hæfustu, sem lifðu ógn-
irnar. Hnullungur, sem látinn er falla á réttu
augnabliki ofan af kletti eða grein, gat vel ban-
að illúðlegum úlfi þar undirniðri. Á Stórabret-
landi hafa fundizt hingað og þangað jarðbrot,
sem svipar mjög til dýragryfja. Vopn frum-
mannsins hefur ekki bitið á þykka húð dýranna,
en í gryfjunum sultu þau úr sér mátt og féllu
að lokum fyrir hæfilegri grjóthríð. Eflaust hafa
þeir gengið að slikri iðju í hópum en ekki einir
sér, og það bendir til þeir hafi haft með sér
samvinnu, ef ekki samfélag. Til þessa benda
einnig blístrur og útskornir stafir, blístrurnar
voru notaðar til að gefa veiðifélögum merki,
stafirnir voru samkenni flokksins.
Líklegt er talið, að fyrsta áhaldið, sem mað-
urinn fann upp, hafi verið steinhamarinn, sem
hann hélt í lófa sér. Seinna hefur hann upp-
götvað, hve hentugt væri, að slík áhöld væru ydd.
Ef til vill fékk hann þá hugmynd af flís, sem
stakkst í hönd hans eða nibbu, sem skarst upp
í fót hans.
Hvernig sem þessu var háttað tók hann að
ydda áhöld sín. 1 fyrstu var það klunnalega gert,
en smátt og smátt lærðist honum það betui'.
Mikið finnst af slíkum steinvopnum, en engir
handhafar þeirra hafa staðizt tímans tönn.
Tilraunirnar voru margvíslegar, en allar ófull-
komnar. Kynslóðir hurfu og skildu ekki annað
eftir en bein, og odda og enda af illa höggnum
tinnusteinum, sem sanna, að þeir hafi með óþjál-
um fingrum að minnsta kosti reynt að gera eitt-
hvað. Vegslóð uppfinningamannsins er allt ann-
að en auðveld. Svo var það þá, og þannig er það
nú.
Ofboðslegir hitar, nistingskuldar, grimm villi-
dýr og hungur hefur eflaust verið orsök fyrir
dauða frummannsins. Heili þeirra var ekki að-
stæðunum vaxinn. Mjög það sama gerist nú á öld
hraðans, en þó getur taugaveiklunin ekki gert
út af við heilar þjóðir. Það gerist jafnvel ekki
í nútímastríði. En apamaðurinn á Java, Hædel-
bergmaðurinn, Pekingmaðurinn, Neanderdalsmað-
urinn og allir hinir komu og fóru, rétt eins og
hin risavöxnu dýr, sem lifðu á þessum tímum.
Maðurinn leitaði sér skjóls i hellum og sveip-
aði um sig húðum af dýrum, sem hann drap.
Allt fram að þessu hafði hár vaxið um allan
líkama hans og verið honum nægileg hlif. ömögu-
legt er að segja, hvernig, hvar eða hvenær hann
fann eldinn. Ef til vill hefur leyndardómurinn
lokizt upp fyrir honum, þar sem hann sat við að
höggva tinnu. Einnig má vera það hafi verið eld-
fja.ll, eða elding sem kveikti í skógi. Hann hef-
ur fundið hlýjuna, sem, lagði frá eldunum í hæfi-
legri fjarlægð, síðar hefur hann lært að meta
aðra kosti eldsins, og hagnýtt sér hann eftir
beztu getu.
Neanderdalsmennirnir voru lágir vexti, með
sterklega kjálka, og klunnalegir í göngulagi,
líklega hafa þeir verið mjög álútir. Þeir jörð-
uðu hina dánu, og með þeim steináhöld og vist-
ir. Þá þegar hafði lifnað sú von, að líf væri eftir
dauðann. Neanderdalsmaðurinn svipaði í mörgu
til apa, en þó hafði hann stærri heila en nútíma-
maðurinn, þ. e. a. s. afturhluti heilans var þrosk-
aðri en framheilinn, og bendir það á skarpa sjón
en lítt þroskaðar gáfur.
Neanderdalskynið er einungis nefnt hér sem
dæmi um eitt þeirra kynja, sem hófst og hneig
á þessum fyrstu árþúsundum mannlegs lífs. Fyrr
hafa önnur verið nefnd. Slík kyn, hvert um sig
að visu með sína sérstöku hætti, komu fram og
liðu undir lok eitt af öðru út alla steinöld, eða
þar til seint á fjórða árþúsundi f. Kr., þegar
steinöld lýkur, og sú uppgötvun var gerð, sem
leiddi til mikilla framfara meðal mannanna: þá
er bronsið var tekið til vopnasmíða og verk-
færagerða. Upp frá þvi risu fyrstu menningar-
ríkin við stórfljót Austurlanda.