Vikan - 29.05.1952, Blaðsíða 3

VIKAN, nr. 21, 1952
3
Sjá hinn ríka konung . . .
HURÐIN er talin vera frá kirkju á Valþjófs-
stað, og smíðuð um 1200—1225. Aðrir hafa talið
liana frá gömlum skála, sem stóð langt fram á 18.
•öld. Hún er úr rauðleitum barrviði, og á henni
miðri stór hringur og smelit í silfri.
1 neðri kringlunni er mynd af 4 drekum, sem
vindast hver um annan, og snúa höfuðin út á
við og bíta í sporð sér. Hver dreki hefur tvo
vængi, gagnvart vængjunum eru tveir fætur og
mætast allir fæturnir á miðri myndinni og vefj-
ast hver um annan.
Svona ormahnútar eru einkennandi fyrir Norð-
urlönd, og nokkuð líkt þessu finnst snemma á
tímum hjá Irum.
1 efri hringnum eru tvær myndir, önnur að
ofan, hin að neðan. Þverstrik skiptir. Neðan
við það er dreki, líkur þeim, sem er í neðri kringl-
unni, með tvo vængi og tvo fætur. Sporður drek-
ans vefst utan um aftari part ljóns, sem drek-
inn hefur hremmt, en þarna er líka riddari með
hjálm, skjöld og sverð á hestbaki, og rekur hann
sverðið gegnum orminn miðjan og bjargar ljón-
inu. Undir kvið drekans sést lítið tré, sem sýnir,
að þetta fer fram úti í skógi, og til hægri vex
upp stórt tré, sem vefur sig utan um hálsinn á
orminum, svo að hann getur ekki snúið sér við
til að bíta riddarann, og úr þessu tré neðan til
gengur grein, sem hringar sig utan um annan
fótinn á orminum, og önnur að ofan utan um
vænginn. Efst til vinstri er einnig tré, en til
hægri sjást þrír litlir drekahausar, og eru það
líklega ungar drekans, sem horfa á leikinn úr
híði hans. Fyrir ofan flýgur haukur riddarans.
Ofan við þverstrikið skiptist myndin í tvennt.
Fyrir miðju sést riddarinn riða og situr haukur-
inn nú á makka hestsins, en á eftir stikar Ijón-
ið. Það bregður halanum undir kvið til að auð-
sýna auðmýkt riddaranum, og gnæfir endinn á
halanum upp yfir, þriklofinn likt og trén á neðri
mynd. Hiddarinn heldur á blómi. Hann ber sverð
og skjöld við hlið. Til hægri sést gröf með leg-
steini og krossi upp af til hægri, en ljónið ligg-
ur í dauðateygjum á gröfinni. Á legsteininum
stendur þetta: (se in) rikia konung: her grafin
(e)r va di-eka þæna, (sjá hinn ríka konung hér
grafinn, er vá dreka þenna). (Stuðzt við lýsingu
Björns M. Olsens í Árbók 1884—85).
Frá þéssari sögu er sagt m. a. í Ivents sögu
Ártúskappa: „Herra ívent ríður nú, þar til er
liann kom í einn djúpan dal og þykkvan skóg.
Hann heyrði hörmulegt óp og læti. Hann stefndi
þegar þangað. Hann sá þá eitt mikið león þar í
hrísinu og einn orm, er hélt um hala hans og
brenndi hann af eitrinu og eldi, er hann blés á
hann, svo að lendar leónsins sviðnuðu og bnmnu
af eitri og eldi ormsins. Sem herra Ivent sá þenna
hinn kynlega hlut, þá hugsaði hann með sér,
hvorum þeirra hann skyldi við hjálpa. Hann sté
nú af hesti sínum og batt hann, að ekki skyldi
ormurinn ná honum. Hann brá þá sverði sínu
og huldi sig skildinum, að ekki skyldi eldurinn
gera honum mein. En ormurinn blés úr kjöftum
sínum, er svo voru miklir sem ofns munni. En
hversu þeir leó skipta með sér, þá vill hann
nú hjálpa honum, því að hann undirstóð, að leó
æpti á hann til hjálpar. Hann höggur þá sundur
orminn í miðju og síðan í sundur í smástykki,
og er leó verður laus, þá hugði herra Ivent, að
hann mundi vilja hlaupa á hann, og bjóst að
verja sig. En leó snýr þegar upp á sér mag-
anum og skreið að honum, sem hann vildi biðja
sér friðar með tárum, og gaf sig svo í vald herra
Ivent. En hann tók því glaðlega og þakkaði
guði, er hann hafði sent honum þvílíka fylgd.“
Skurðurinn á hurðinni ber merki snillings-
handa. Hvor kringlan fyrir sig hefur bersýnilega
verið úthugsuð og mæld, áður en verkið var haf-
ið. Óvenjulega hugkvæmni hefur þurft til að
koma fyrir drekunum fjórum á neðri myndinni,
það hefur engu mátt skeika. Drekarnir vindast
hver um annan, jafnvel fætur þeirra og vængir,
en þrátt fyrir þessa flækju, eða e. t. v. vegna
hennar ríkir í myndinni óhugnanlegur kraftur. 1
neðri hiuta efri kringlunnar ríkir samskonar
kraftur, og hann er líka fjötraður. Ormurinn
blaði-ar út úr sér tungunni, drekinn vindur sér
til og skýtur upp hrygg af sársauka, hesturinn
er á stökki, ljónið rís upp á afturfætur; þrátt fyrir
alla þessa hreyfing, öll þessi umbrot, er allt þræl-
njörfað hvað af öðru, t. d. kemst hesturinn hvorki
áfram né afturábak: hann klofar með afturfót-
um yfir herðar ljónsins, og brjóst hans nemur
við sverðið, sem rekið er í hrygg ormsins. Ljónið
er fjötra af drekanum, drekinn af trénu, sverðs-
stungunni og ljóninu, sem hann vefst utan um.
Haukurinn einn flýgur uppi yfir, frjáls ferða
sinna.
(Hjálmar R. Bárðarson tók myndirnar).
Hústrú Þórunn á stólinn
STÓLL þessi er annar þeirra tveggja, sem
kenndir eru við Grundarkirkju. Efst á bakinu
á stólnum stendur með rúnastöfum: „Hústrú
Þórunn á stólen, en Benedikt Narfa“. Meira hef-
ur ekki komizt fyrir, en vantar sennilega: ,,-son
gerði hann“, eða eitthvað álíka. Er talið vist, að
hér sé átt við Þórunni Jónsdóttur Arasonar
biskups, er bjó á Grund í Eyjafirði. Þvi til frekari
sönnunar má benda á virðingargerð, sem samin
var á Grund 1551, og eru þar tilgreindir meðal
ýmissa gripa, sem Þórunn hafði afhent Grundar-
kirkju „stolar iij mjer skorner11. Nú þekkjast
ekki nema tveir þessara stóla. Annar er í Þjóð-
minjasafninu hér (sjá mynd), hinn er í Kaup-
mannahöfn. Sá hefur hærri setu og mun vera
ætlaður karlmanni. Og hefur Matthías Þórðarson
fyrrverandi þjóðminjavörður fært sönnur á, að
hann hafi Þórunn látið smíða handa Ara lög-
manni, bróður sínum, á Möðrufelli, en stóllinn
aldrei farið frá Grund sökum þess, hve skammt
leið frá stólsmíðinni þar til Ari var líflátinn 1550.
Stóllinn hér v til hlið-
ar er aðallega úr birki,
liklega islenzku. Hann
hefur í fyrstu verið
negldur saman með
trénöglum, en síðan
hafa verið reknir í
hann nokkrir járnnagl-
ar. Ætla má; að flos-
aðar eða útsaumaðar
sessur hafi legið laus-
ar á sætunum.
1 grein, sem Matthias
Þórðarson ritaði í Ár-
bók hins ísl. fornleifa-
félags 1917 lýsti hann
stól þessum nákvæm-
lega, og er hér með tek-
ið leyfi til ívitnunar:
Á bakslánni efri . . .
er blóm í miðju og
greinar beggja vegna;
hægra megin i þeim er
stór dreki, en vinstra
megin 2 ferfætt kynja-
dýr og dreki, komið
fyrir á líkan hátt og
í hinum stóru lykla-
sylgjum frá 16. öld-
inni og öðru rómönsku
og gömlu islenzku myndaskrauti. Efst i slánni er
sem útskorið band með upphækkuðum blómten-
ingum á, en. rúnir skornar á bandið i milli. Á neðri
slánni miðri er kringla með mynd af ríðandi
manni, með skjöld þríhyrndan í hægri hendi og
brugðið sverð í vinstri. Beggja vegna er skorið
blómskraut; sömuleiðis framan á stólpana, nema
flétta er á hægra bakstólpa. Á milli miðfjalanna í
framhliðinni er sett lítið þverband og skorin á
greinaflækja og mannsmynd í, en á böndin fyrir
ofan og neðan eru skornar kringlur með mánaða-
merkjúnum í, sex á hvort í sömu röð og mánuð-
urnir, og eru mánaðarheitin rist í rúnum fyrir
neðan, en fyrir ofan sagt um stöðu sólar í til-
svarandi mánaðarmerki, og eru þær áletranir
einnig í rúnum um 3 fyrstu merkin, en í latínu-
letri um hin, og allar eru áletranirnar á latinu.
Er fyrst mynd vatnsberans með vatnskönnu I
hendi, í 2. kringlu eru fiskarnir, í 3. hrúturinn, í
4. nautið, í 5. tvíburarnir, í 6. krabbinn, í 7. ljón-
ið, i 8. mærin, i 9. metin, í 10. sporðdrekinn, í
11. bogmaðurinn (sem kentár), og loks í 12.
kringlu steingeitarhafurinn.