Vikan - 14.08.1952, Blaðsíða 3

VIKAN, nr. 31, 1952
3
Upphaf kvikmyndanna
Fyrstu kvikmyndatækin.
Ef við horfum á 24 — eða jafn-
vel ekki nema 17 — myndir á sek-
úndu í kvikmyndahúsi, sýnast mynd-
irnar hreyfast vegna þess að mynd-
in afmáist ekki strax af net-
himnu augans. Þetta fyrirbrigði var
þekkt í fornöld og mikið rannsakað
á 17. og 18. öld. En það var ekki
fyrr en um 1830 að fyrsta hreyfi-
myndatækið kom fram. Þetta var
hið svokallaða „töfratæki", sem var
þannig gert að myndir voru dregnar
á báðar hliðarnar á pappaspjaldi, sem
síðan var snúið hratt, svo myndirnar
skiptust á að birtast auganu. Þannig
fór fugl, sem teiknaður var öðru-
megin á spjaldið inn í búr, sem
teiknað var hinumegin, þegar spjald-
inu var snúið.
1 Belgíu og Austurríki voru
,,Faradayhjólin“ fundin upp. Þau
voru uappaspjöld, sem flett var
hratt og horft á í spegli. Þessi tæki
komu samtímis fram i báðum lönd-
unum, án áhrifa hvort frá öðru.
Þau voru árangur fyrri athugana.
Sömu myndirnar voru endurteknar
á þessum spjöldum, svo hægt var
að horfa t. d. á mann ganga. Þessi
tæki urðu mjög vinsæl leikföng og
geysilega dýr.
En til kvikmyndagerðar þurfti að
nota ljósmyndir. Belgíumaður nokk-
ur byrjaði á því, en hann varð
blindur og gat ekki haldið áfram
tilraunum sínum. Og þó hann hefði
getað það hefði hann rekið sig á
tæknislega erfiðleika.
Ljósmyndatækninni var enn of á-
bótavant. 1 fyrstu tók það 14 klukku-
tíma að taka eina mynd, og um
þetta leyti þurfti að sitja fyrir í
hálftíma. Það vakti enga undrun, því
litið var á ljósmyndina sem nýja
aðferð til að mála myndir. Þangað
til 1840 höfðu eingöngu verið teknar
landslagsmyndir eða myndir af
dauðum hlutum, en þá voru mynda-
vélarnar orðnar svo góðar að ekki
þurfti að sitja lengur fyrir en 20
mínútur. Árangurinn varð sá að
farið var að taka myndir af stúlk-
um í glampandi sólskini, svo að þær
gátu ekki haldið augunum opnum
og urðu að hafa þau lokuð. En ljós-
myndavélinni fór hratt fram, svo að
um 1850 er hægt að taka myndir
á nokkrum sekúndum.
Þá var fyrst hægt að nota ljós-
myndir til hreyfimyndagerðar, en
það var ýmsum erfiðleikum bundið.
Ef maður átti að leggja niður hand-
legginn, varð að taka þrjár myndir
af honum í þrem stellingum.
Um 1870 vildi amerískur miljóna-
mæringur fá hreyfimyndir af hest-
um á stökki. Englendingurinn Muy-
bridge tók þessar myndir. Við hlaupa-
brautina, þar sem hestarnir hlupu,
var komið fyrir 24 ljósmyndaklefum
með dimmum herbergjum og þar
undirbjuggu 24 ljósmyndarar mynda-
tökuna um leið og flautað var. Hest-
arnir tóku svo sjálfir myndirnar með
því að slíta bönd, sem lágu yfir
brautina. Þessi myndataka tók nokk-
ur ár. Alls konar erfiðleikar komu
i ljós, böndin slitnuðu t. d. ekki öll
og hestarnir drógu þá með sér klef-
ana, ljósmyndatækin og ljósmynd-
arana.
1878 vakti þessi hreyfimynd
mikla athygli meðal vísindamanna,
en listamennirnir urðu ákaflega
hneykslaðir, því þeir héldu því fram
að ljósmyndir „sæju ekki rétt."
Um 1887 hóf svo Edison endur-
bætur og fullkomnun þessara hreyfi-
mynda og gerði úr þeim kvikmynd-
ina. Hann neitaði í fyrstu að sýna
almenningi myndir sínar, og áleit að
með því „dræpi hann gullhænuna",
því fólk myndi ekki fá áhuga fyrir
þögulum kvikmyndum, en 1894 setti
hann á markaðinn stóra kassa og
horft var í þá gegnum nokkurskonar
gleraugu.
Nú hafði hann leyst eitt aðalvanda-
málið í kvikmyndagerð: að sýna
myndir í sterku ljósi og hreyfa þær,
og menn kepptust um að notfæra
sér það. Fjöldi uppfindingamanna í
Evrópu og Ameríku reyndu nú að
sýna myndir á sýningartjaldi. Sá,
sem fyrstur gæti haldið fyrir almenn-
ing sýningar sem borguðu sig, hlyti
að sigra í þessu kapphlaupi. Þessir
uppfinningamenn unnu næstum allir
án þess að vita hver af öðrum og
við það verða fyrstu sýningamar
mjög fjölbreyttar. Ameríkumennirn-
ir, sem fyrstir höfðu fengið tæki
Edisons, voru í byrjun á undan. En
engin mynd vakti jafn mikla athygli
og kvikmynd Lumieres í París 1895.
Lois Lumiere rak stóra myndavéla-
verksmiðju og hafði byrjað tilraunir
sínar þegar fyrstu tæki Edisons komu
til Evrópu. Eftir 1895 lét hann búa
til í verksmiðjum sínum vél, sem
bæði tók myndir og sýndi þær.
Tsarinn i Rússlandi, konungur
Englands, keisarafjölskyldan í Aust-
urríki og yfirleitt allar tignustu fjöl-
skyldur álfunnar vildu nú sjá þessi
nýju tæki og útbreiddu þau í lönd-
um sínum.
1 árslok 1896 má segja að kvik-
myndin sé uppfundin. 1 Frakklandi
höfðu Lumiere, Mélies, Pathé og
Gaumond hafið kvikmyndaiðnað, í
Ameríku voru það Edison og Bio-
graph, og William Paul í London,
og á hverju kvöldi streymdi fólk
í „dimmu salina.“
Fyrstu kvikmyndirnar.
Fyrsti vottur hreyfimynda var t. d.
fuglinn öðru megin á pappaspjald-
inu og búrið hinumegin eins og áður
er sagt. Þegar Faradayhjólið var
fundið upp var hægt að sýna fleiri,
stig myndarinnar en hreyfinguna
varð alltaf að endurtaka t. d. hund
á stökki.
Þó ljósmyndir væru notaðar, var
ekki hægt að bæta úr þessu og al-
gengustu viðfangsefnin voru boxarar,
danspar að dansa vals, drykkjumenn
o. fl.
Um 1877 tókst Reynaud bæði að
láta dansara og trúða nálgast og
fjarlægjast og stundum sýndi hann
svipbrigði. Hann gerði margar ein-
faldar myndir, sem tóku allt að 15
mínútur. 1 teiknimyndum hans sjá-
um við fyrirboða Walt Disneys
myndanna, en hjá honum eru allar
persónur mannlegar og eiga ekkert
skylt við Andrés önd. Hann sér þær
með kímni og háði, án þess að af-
skræma þær. En við getum í raun
og veru ekki kallað þetta kvikmynd-
ir, í þeirri merkingu, sem við nú
leggjum í orðið.
Það er samt ekki fyrr en um 1895
sem við getum farið að tala um
kvikmyndir. Þá er farið að taka
myndir af verkamönnum, sem ýta
áfram hjólunum sinum, fjölskyldu
við matborðið o. fl. Um þetta leyti
gerir Louis Lumiére hina merkilegu
mynd, sem svo oft hefur verið notuð
í síðari tíma myndir, „Koma lestar-
innar“. Lestin kemur æðandi beint
á áhorfendurna, svo þeir stökkva
upp í sætunum. Fyrst sést maður
á stöðinni (í fullri stærð) og burð-
armaður ekur vagni. Því næst sést
út við sjóndeildarhringinn svartur
puntur, sem breytist í æðandi lest.
Farþegar stíga út og meðal þeirra
sveitastúlka og ung, hvítklædd og
falleg dama. Andlit þeirra beggja
sjást vel. 1 þessari mynd koma fram
flestar þær aðferðir, sem notaðar eru
við kvikmyndatöku en i dag. Mynd-
irnar eru tengdar saman af einum
efnisþræði, þar leikur í fyrsta skipti
ein „aðalstjarna". Myndavélin hreyf-
ist ekki, heldur leikendurnir. Auk
þess sést ýmist andlit leikaranna eða
þeir í líkamsstærð. Lumiere tók líka
fréttamyndir og ferðamyndir.
1 fyrstu vöktu kvikmyndirnar
geysimikla athygli, allir vildu fá að
sjá þessa furðulegu nýjung, en brátt
urðu menn leiðir á þessum stuttu
senum, sem aðeins stóðu í nokkrar
mínútur og líktust hver annarri.
Kvikmyndatökumennirnir urðu að
læra að segja sögur, ef þeir áttu
að draga fólkið að.
Reynt var að ráða bót á þessu
með því að setja leikrit á svið og
kvikmynda þau. Árangurinn varð
miðlungsgóður, því leikendurnir sá-
ust illa á hinu stóra leiksviði, sem
myndað var í heilu lagi. En 250
metra löng mynd, sýnd í 13 hlutum
var á þessum tíma undraverð fram-
för.
Æfi Krists var í flestum löndum
fyrsta viðfangsefnið.
Og kvikmyndunum fer hratt fram,
stundum af tilviljun, eins og þegar
verið var að taka mynd af torgi einu
* * * ¥- -¥- ■¥■
Eins og gengur —
Maður nokkur steig út úr áætlun-
arbilnum náfölur í framan. Vinur
hans spurði hann hvað væri að hon-
um. ,,Bílveiki“, svaraði sá nýkomni.
„Ég verð alltaf bílveikur, ef sætið
mitt snýr aftur.“
„Hversvegna baðstu ekki mann-
inn, sem sat á móti þér 'að skipta
við þig?“ spurði vinurinn.
„Mér datt það í hug, en það sat
enginn, á móti mér.“
★ ★★★★★ 'k ★ ★
i París og á myndinni breyttist
strætisvagn skyndilega í líkvagn.
Orsökin var sú, að vélin hafði bilað
í nokkrar mínútur, en umferðin ekki
stanzað á meðan. Þegar vélin svo
fór aftur af stað var kominn líkvagn
þar sem strætisvagninn var áður.
Kvikmyndastjórinn, sem þetta kom
fyrir, varð siðar sérfræðingur í
sjónhverfingum á léreftinu.
Nú var farið að stöðva myndatök-
una á einum stað og hefja hana
aftur annarsstaðar, þannig að ösku-
buska fer t. d. beint úr eldhúsinu á
ball í höllinni.
Rétt fyrir aldamótin hóf Edison
baráttu sína fyrir einkaréttinum á
uppfiningu sinni og gekk milli bols
og höfuðs á flestum andstæðingum
sínum í Ameríku. Vegna samkeppnis-
leysis héldu myndirnar áfram að
vera miðlungsgóðar. 1 Frakklandi
hafði slys nokkurt mikil áhrif. Sýn-
ingarlampi kveikti í góðgerðarbasar
vegna óaðgæslu. Þetta atvik gerði
menn hrædda við kvikmyndir. Auk
þess var fólk nú orðið leitt á þess-
um sífelldu endurtekningum í kvik-
myndunum, sem ekki voru lengur
neitt nýnæmi. Nú voru kvikmyndir
aðallega sýndar á stórum mörkuðum
úti í sveitunum, því sveitafólkið var
enn ekki búið að fá nóg af þeim.
Þannig stóð á því að aldamótin átti
kvikmyndagerð við mikla erfiðleika
að stríða og hrakaði mjög.
Ef við lítum yfir síðustu 5 árin
fyrir aldamótin, getum við ekki annað
en undrast hina öru þróun kvikmynd-
anna.
Louis Lumiere gerði myndina „Koma lestarinnar á stöðina" 1895. Þess-
ar fjórar myndir sýna vel dýptina sem honum tókst að fá í myndirnar og
hvernig hann batt efnið saman.