Vikan - 11.09.1952, Blaðsíða 6

6
VIKAN, nr. 35, 1952
Svipmyndir úr sumarleyfi II,
GAMALL MAÐUR í
FLATEY
Það gerðist ekkert merkilegra tíð-
inda með Baldri annað en það, að hon-
um miðaði vel áfram. Norðvestan
strekkingur var á og útsýn svo slæm,
að vart móaði fyrir hinum annálaða
fjallahring Breiðafjarðar. Baldur valt
mikið. Við keyrðum fram hjá Stagley,
Bjarneyjum og fleirum með skemmti-
legum nöfnum sem ég er búinn að
gleyma. Loks reis Flatey úti í suddan-
um. Ösköp virtist hún lítilsigld í öllum
þessum mikla sjó. Ég stóð uppi á dekki,
og einn skipverja vildi þá sýna mér,
hvernig bryti á boðum þvert yfir flóann.
„Það er eins og hvítt band,“ sagði hann,
„en því miður er ekki nógu hvasst til
þess þú getir séð það núna.“ Ég bað
hann blessaðan að herða ekki á vind-
inum, nóg væri nú samt. Og mér heyrð-
ist á fólkinu niðri í lúkarnum, að það
væri á sama máli.
EFTIR ágæta gistingu í Vertshúsinu gamla,
gekk ég að morgni út í góða veðrið til
að skoða eyjuna. Þá sá ég gamlan mann
standa niðri á bökkunum Hann var í stígvél-
unum sínum, með derhúfu á höfði og kollótt
prik í hendi, og var eitthvað að skyggnast
niður í fjöru. Mér þótti bera vel í veiði, af því
mér sýndist gamli maðurinn vera að slóra
alveg eins og ég og datt því í hug að spyrja
hann frétta úr plássinu. „Góðan dag,“ sagði
ég, og gamli maðurinn tók hýrlega undir
kveðju mína.
„Það er nóg af þeim,“ sagði hann, hóf lítið
eitt upp prikið sitt og benti niður í fjöru.
Ég leit þangað. Þar var sælleg rotta að
spóka sig. Hún tók ýmist stutta spretti inn
á milli steinanna eða nam staðar og snusaði
úpp í loftið eins og hún væri að nikka sólinni.
Augsýnilega lá henni ekkert á, þessari rottu.
Annað hvort var hún að leita að einhverju
sem hún fann ekki, eða hún var bara að slóra
og sleikja sólina, rétt eins og ég og gamli
maðurinn. Vlð horfðum á hana hljóðir langa
stund. Svo gekk hún sig makindaleg eins og
skipsjómfrú inn undir bakkann þar sem við
stóðum.
„Við erum í vandræðum með garðana okk-
ar,“ sagði gamli maðurinn. „Þeim þykja svo
góðar kartöflur."
Ég spurði af hverju þeim væri ekki útrýmt.
„Ég veit ekki,“ svaraði gamli maðurinn.
Hann tjáði mér, að langt væri síðan rott-
an hefði numið land í Flatey, líklega hafði
hún komið með dönskum, og síðan danskir
fóru hefur hún gerzt uppivöðslusamari með
hverju ári .Aumingja frúrnar hafa ekki einu
sinni frið með hænsnin sín. Því að rottan er
ekki hugdeig. Á næturnar gerir hún aðsúg
að hænunum, og að morgni, þegar frúrnar
koma að vitja um egg, þá liggur hænan, sem
gaggaði svo eggjalega í gær, líkt og illa gerð
hrúga á gólfinu. Það er átakanleg sjón. Og
þó öllu frekast óþrifaleg sjón, þegar í ljós
kemur, að hér hefur rottan verið að verki.
En nóg um það. Fleira er fréttnæmt í Flatey
en rottufárið og gamli maðurinn sagði mér
margt sem gaman var að heyra. Flateyingar
hafa reist sér stórt og vandað frystihús. Þeir
eiga líka tvo báta, annan 50, hinn 60 tonn.
En þvi miður hefur fiskurinn verið tregur á
síðkastið. Áður fyrr gekk fiskur inn eftir
öllum Breiðafirði. Og í Bjarneyjum til dæm-
is (þær eru sunnar í firðinum en Flatey)
mátti fá góða veiði rétt utan landsteina. Þá
var fjörugt yfir vertíðina í Bjarneyjum.
Þangað þyrptist fjöldi fólks. En nú híma þar
tóm og skinin íbúðarhúsin og hrópa ásökun
út yfir öldurnar, þegar sólin glampar á
glugga. „Þetta er togveiðurunum að kenna,“
sagði gamli maðurinn, og við skulum vona,
að það sé rétt ályktað og fiskurinn muni glæð-
ast við friðun bugtarinnar. En ég hef það fyrir
satt, að síðastliðinn vetur hafi vertíðin geng-
ið svo báglega, að ekki var unnt að greiða
starfsfólki í frystihúsinu nema 30% vinnu-
launa. Og þó var talsverður hluti þess að-
komufólk, sunnan úr Reykjavík og Nesjaþorp-
unum. Líklega er alveg rétt, sem skáldið
sagði: Það eru erfiðir tímar.
ALLT þetta sagði mér gamli maðurinn með-
an við stóðum frammi á bökkunum, og
hann sagði mér ýmislegt fleira. Alllangt frá
okkur reis turn einn mikill næstum upp í
himininn. Flateyingar nefna hann minnisvarð-
ann. Ég vissi aldrei til fullnustu af hverju.
Það átti að reisa þarna vindrafstöð, og til
þess var steyptur þessi myndarlegi turn. Svo
skyldi rafstöðin gnæfa upp af toppinum. Eg
veit ekki hve lengi rafstöðin gnæfði upp af
toppinum, nema hún gnæfir þar ekki núna.
Ætli hún hafi bara ekki bilað eftir svo sem
eitt, tvö ár, kannski eftir fimm ár, eins og
næstum allar vindrafstöðvar á landinu. Svo
vantaði mann til að gera við hana. Og þá var
hún tekin niður. Þetta voru örlög margra
vindrafstöðva. 1 stríðslok spruttu þær upp á
flestum bæjum líkt og gorkúlur. Þær komust
í móð, og það var líkt og farsótt bærist um
landið. En þegar farið er um sveitir núna,
híma þær hnipnar og ryðgaðar á stöplum sín-
um eða húsaþökum, og verða eflaust bráðum
seldar í brotajárn handa stríðsþjóðunum. En
sagan um vindrafstöðina í Flatey skal lengi í
minnum höfð, af því henni var reistur svo
myndarlegur turn, að ókunnugir halda hann
sé minnisvarði um einhvern látinn merkis-
mann.
SVO fór gamli maðurinn að segja mér frá
frá liðinni tíð. Hann benti priki sínu út
á sundið fram undan okkur og sagðist muna
þarna 11 kúttera við festar, það heldégnú!
Raunar voru þeir ekki allir úr Flatey. Nokkra
þeirra átti Pétur Thorsteinsson á Bíldudal.
Hann lét bátana sina liggja hér milli vertiða,
þvi hér er svo gott lægi. Það var falleg sjón,
að sjá öll þessi skip saman komin, þau
voru allt upp í 80 tonn. Svo frið sjón sést
hér liklega aldrei framar nema fiskurinn fari
þá að glæðast, hvað guð lofi. — Gamli mað-
urinn er fús að tala um liðna tið, hann segir
þá hafi verið líf og starf í Flatey, nú sé þar
ekki lengur líf og starf. Hann vill helzt koma
sér eitthvað burt, því enda þótt maður sé til
einskis nýtur framar, þá er þó alltaf munur-
inn að geta fylgzt með atorku annarra. Hitt
er að drepast lifandi.
Svo kveð ég þennan gamla góða mann, af
því ég hef nauman tíma og ætla mér að ganga
dálítið um þessa yndisey, finna gróður henn-
ar við iljarnar, sjá húsin hennar og fólkið.
Ég lít um öxl þegar ég er kominn nokkurn
spöl í burtu, og þá stendur gamli maðurinn
þarna ennþá í stígvélunum sinum og er eitt-
hvað að skyggnast niður í fjöru sem fyrrum.
Rétt eins og hann sé að vænta þess að önnur
rotta bregði sér út í sólina
til að leita að einhverju eða
til að nikka. Þó held ég
hann hafi ekki verið að bíða
eftir því. Ég held hann
hafi verið að rifja upp
gamlar minningar.
E. E. H.
hefur bara hugsað um að sleppa, vesalings dreng-
urinn.“
„Það var ég sem reyndi að sleppa,“ sagði hún
æst. „Hamingjan má vita hvernig mér tókst
það. Hann hindraði mig ekki i að hringja, af
því hann kom of seint. En . . .“
„Þú hefur gert nógu illt af þér, þó þú bætir
ekki þessum lygasögum við. Þó Gerald hafi verið
svo heimskur að ógna þér, hefur hann aðeins
verið að hræða þig, svo honum gæfist tími til
að sleppa, því hann vissi að um leið og þú gætir,
mundirðu koma honum á kaldan klaka. Gerald
var eini maðurinn, sem mér þótti vænt um og
nú á ég þér að þakka ef lögreglan nær í hann.“
Hann opnaði svefnherbergishurðina og bar
töskuna sina þangað inn. Hurðin stóð opin. Anna
starði á eftir honum, án þess að geta svarað
þessu nokkru. Hann trúði ekki orði af því, sem
húii sagði. Hversvegna fór hún ekki?
Allt i einu sá hún að teppið yfir rúminu hreyfð-
ist örlítið. Mikael var að láta frá sér töskuna
og tók ekki eftir neinu. Hún gekk hægt inn í
herbergið og kringum rúmið. Hún stanzaði þegar
hún sá skósóla standa út undan teppinu hinu-
megin.
„Það —• það er einhver undir rúminu,“ sagði
hún og benti á sólann.
Sólinn hvarf, en teppinu var ýtt til hliðar hinu
megin og Gerald skreið undan rúminu, úfinn
og óhreinn.
Bæði Anna og Mikael voru of undrandi til að
segja nokkuð, en Gerald horfði frá einu til ann-
ars.
„Er þetta ekki skrýtið?" sagði hann hásum
rómi. „Að þú skyldir einmitt finna mig. Ég
þorði ekki að bíða þin fyrir utan, Mike. En
ég bjóst við þvi að þú kæmir bráðum, svo mér
tókst að læðast hér inn og fela mig. Ég hélt að
mér væri óhætt að bíða þin hér uppi. En hún
. . .“ Rödd hans varð að urri.
„Hlustaðu á mig, Gerald," sagði Mikael lágt.
„Þú verður að þegja, heimskinginn þinn. Þú
hefðir ekki átt að koma hingað. Þetta er ein-
mitt hættulegasti staðurinn fyrir þig. Lögreglan
hefur áreiðanlega gætur á hótelinu."
„Ég verð að fá peninga," greip Gerald fram
í fyrir honum. „Mikla peninga. Og ég get ekki
farið neitt annað. O—o, ég kemst út bakdyra-
megin ef á þarf að halda. Þetta hefði allt verið
í lagi, ef hún hefði ekki —- láttu hana ekki
sleppa.“ Hann stökk fram að dyrunum, sneri
lyklinum og stakk honum í vasann. „Hún skal
ekki senda lögregluna á mig einu sinni enn.“
Gripin hræðslu við orð hans, vék Anna frá
honum. Af tilviljun var það í áttina að náttborð-
inu, þar sem síminn stóð. Gerald sá simann.
„Nei takk, þér skal ekki takast það.“ Hann
sló hana með knýttum hnefanum í andlitið, svo
hún sá stjörnur. Hún reikaði aftur á bak, rak
sig í vegginn og hneig niður. Henni fannst kjálk-
arnir vera brotnir.
Gerald ætlaði að ráðast aftur á hana, en sterk-
ur handleggur hélt honum, svo hann varð að láta
sér nægja að hvæsa:
„Því í fjandanum losaði ég mig ekki við hana,
meðan ég hafði tækifæri til þess í morgun. Hvers-
vegna lét ég ekki verða af þvi að snúa hana úr
hálsliðnum ? Hvers vegna lét ég hana sleppa . . .“
Hann fékk ekki tíma til að segja meira, því
hnefahögg á kjálkann stöðvaði hann. Gerald féll
eins og rotuð rotta og lá hreyfingarlaus á gólf-
inu.
Önnu hafði heppnast að setjast upp og gat
hallað sér upp að veggnum.
„Svo það var þá satt?“ sagði Mikael hörku-
lega. „Hann gerði þá tilraun til að myrða þig.“
Hún gat ekki svarað. Þó hún hefði getað tal-
að, hefði hún ekki vitað hvað hún átti að segja,
meðan hann horfði svona á hana.
Mikael greip símann. Rödd hans var róleg, þó
hún titraði öðru hvoru, þegar hann bað um lög-
reglustöðina.
„Það er Mikael Killikk sem talar. Bróðir minn,
Gerald, er í herberginu mtnu á Dawson-hóteli.“