Vikan - 18.09.1952, Síða 6

VIKAN, nr. 36, 1952
Svipmyndir úr sumarleyfi III.
Á IMORSKUBIJÐ
Ó grasið sé alltaf jafn grænt í Flatey
og æðurin ungi út nýjum indælum
eggjum á hverju vori er blæju fortíðar
brugðið yfir eyjuna. Húsin eru öll
gömul (mig minnir ég "hafi séð þar tvö
nýbyggð hús, í öðru býr læknirinn en
hitt er hálfbyggt). Flest þeirra eru frá
tímanum hinumegin við stríðin, en
síðan hafa liðið margar aldir á I*landi,
að minnsta kosti í vitund fólksins.
Að skoða Flafcey er líkast því að ganga um
fornminjasafn, þó eru munirnir sjálfir fáir
og mjög á stangli, en andrúmsloftið vitnar
sífelldlega um liðna tið, það er mettað
minningu um framsækið dugnaðarfólk, harð-
rétti þess og vonir. Það voru voldugar hrær-
ingar á þessum slóðum fyrir hérumbil 61d.
Framfarafélagið var þá við lýði. Það er með
merkustu félögum þeesa lands. Ólafur pró-
fastur Sívertsen og Jóhanna kona hans stofn-
uðu það 6. okt. 1933 með 100 bókum og 100
ríkisdölum. Tilgangur þess var „að efla og
glæða nytsama þekkingu, siðgæði og dugnað
meðal almennings í byggðarlaginu." Síðar
elfdist það að miklum mun, þegar það rann
saman við Bréflega félágið og hlaut þá hið
kostulegasta og óíslenzkulegasta nafn, sem
menn í Islandi hafa borið sér í munn frá land-
námstíð: Flateyjarframfarastofnbréflegafélag-
ið. Meðlimir þessa félagsskapar skuldbundust
til að skrifa árlega eina ritgerð um eitthvert
fróðleiksefni, sem verða mætti öðrum til fróð-
leiks og gagns. Það veitti líka árlega verð-
laim. Vinnumaður nokkur fékk til að mynda
verðlaun fyrir staka húsbóndahollustu og frá-
bæra dagfarsvöndun, bóndi nokkur fyrir sér-
lega vandaða kennslu og gott uppeldi sveitar-
ómaga. Félagið gaf út tímarit, Gest Vest-
firðing, og framan á honum var þessi vísa
höfð að einkunnarorðum:
Hef þú nú, Gestur, göngu þína
um fósturfold, og fréttir tjáðu;
fróðleiks og menta frömuður vertu,
kurteys með einurð kynn hið sanna.
Óhamingja þessa félags var sú, að það var
íhaldsamt, þó það kenndi sig við framfarir.
Það hamlaði gegn rás tímans. Þetta var
bændafélag og embættismanna og predikaði
alþýðu manna hlýðni, vildi vinna gegn því,
að þorp mynduðust við sjávarsíðuna, fjand-
skapaðist við tómthúsmenn og lausafólk, sem
var þá farið að finna hvöt hjá sér til að standa
sjálft og mynda þorp og byggja afkomu sína
á sjónum. Stefna þess var óskynsamleg. Enda
snerist tíminn gegn henni.
Þó skyldi enginn gera litið úr áhrifum
Flateyjaframfarastofnbréflegafélagsins.
Það gerði samning við Gísla fræðaþul Kon-
ráðsson. Það hét honum uppihaldi í Flatey
ævilangt gegn því að fá handrit hans að hon-
um liðnum. Gisli sat í Norskubúð og skrifaði
mikinn. Hann var flestum óáreiðanlegxi í rit-
um sínum. Ég spurðist að gamni fyrir um
Norskubúð.
Ja, hún var nú fyrir löngu horfin.
En hvar mundi hún hafa staðið?
Mér var visað á garðholu sunnantil á eyj-
unni. Þarna var þá grunnurinn þar sem
Norskubúð stóð. Þarna puðaði Gísli gamli við
að skrifa sLn óáreiðanlegu rit. Nú spretta
þar kartöflur. Og spretta vel. Ég rýndi um
stund niður í kálið, hafði í huga orð gamla
mannsins og bjó«t við ég sæi þar eitthvað
kvikt, brúna iðandi skrokka. En sá ekkert.
Kannski voguðu rotturnar sér ekki inn í
þennan garð, af því
hér sat einu sinni
öldungur við skriftir.
Kannski það. Kaamski
eru rottur þefnæmari
fyrir hinni sígildu
baráttu, en mennirnir
sjálfir.
E. E. H.
Hann svaraði með því að þrýsta henni rudda-
lega að sér. Rödd hans var hás.
„Anna — ég hefi alltaf viljað eignast þig frá
því ég sá þig fyrst. Þú ert indæl — svo saklaus
—- þú ert konan mín og ég ætla . . .“
Kossum hans rigndi yfir andlit hennar og háls.
Nú krafðist eiginmaður réttar síns, nú þegar
hana hryllti við honum.
„Lárus“, sagði hún. „Lárus, ég hefi sagt þér
— að ég elska þig ekki. Þú getur ekki . . .“
„Get ég ekki?“ Hann hló villimannslega. „Nú
þegar ég veit að enginn hefur snert, þig, þrái
ég þig enn meir en áður. Og þú ert dásamleg
með þessi stóru, hræddu augu.“
Hann kyssti hana aftur og hló þegar hún
reyndi að vikja sér undan.
„Þú talar um að fá hjónaband okkar ógilt. Þú
villt losna við mig. Það verður ekki svo auð-
velt fyrir þig eftir þetta.“
En þegar hann sá fyrirlitninguna og hræðsl-
una í svip hennar, bætti hann við: „Þú verður
ekki svona ákveðin í að skilja við mig á morgun.
Þú varst nógu ástfangin af mér einu sinni," hann
lyfti henni upp, „og það verðurðu aftur,“ sagði
hann og bar hana inn i svefnherbergið.
1 örvæntingu sinni datt Önnu í hug að hlaupa
út að glugganum og æpa á hjálp. Hvílíkt
hneyksli yrði það ekki, ef hún bæði um vemd
gegn manninum sínum. Svo hún tók einfaldara
ráð. Þegar hann setti hana niður, benti hún aft-
ur fyrir hann. „Sjáðu." sagði hún.
Hann leit við og um leið greip Anna þungan
lampa og sló hann í hnén með honum.
Hann æpti og greip um hnén. Hann fann til
stingandi sársauka og gat ekki staðið á fótun-
um. Á nokkrum sekúndum hafði Anna kastað
því nauðsynlegasta niður í tösku og hlaupið út,
en Lárus gat ekki gert annað en að kalla á eft-
ir henni og stynja.
Klukkan var orðin margt og hún vissi ekki
hvert hún gæti farið. Allt I einu mundi hún eftir
Mikael Killikk.
Hann var ekki lengur óvinur hennar. Hún hafði
enga ástæðu til að óttast hann. Hann hafði sagt:
Ef ég get einhverntíma gert eitthvað fyrir þig
Hún var þreytt á sál og líkama og vissi aðeins
að nú hafði hún þörf fyrir vináttu.
Hún náði sér í leigubíl og sagði honum að aka
á hótel Mikaels. Næturvörðurinn leit dálítið undr-
andi á hana þegar hún spurði eftir Mikael, en
hann hringdi samt upp og stuttu síðar var hún
á leiðinni upp stigann. Mikael stóð í herbergis-
dyrunum og beið eftir henni.
Hann ýtti henni inn, en sagði ekkert, beið bara
eftir því að hún byrjaði frásögnina.
„Ég er farin frá Lárusi og ég vissi ekki hvert
ég ætti að fara, svo mér datt í hug að þú gætir
hjálpað mér.“
Allt í einu komu tárin fram í augun á henni.
Hún deplaði þeim og reyndi að fela þau.
Hann tók varlega í handlegginn á henni, eins
og hann þyrði ekki að snerta hana og leiddi hana
að þægilegum stól.'
„Komstu til mín — til að biðja um hjálp?
Auðvitað — vil ég gera allt sem ég get fyrir
þig.“
„Ég þarf að finna stað þar sem ég get sofið
í nótt og einhvern til að gæta min fyrir Lárusi,“
sagði hún. „Ég hefi engan annan að leita til.“
Hann strauk mjúklega yfir hárið á henni,
svo mjúklega að hún fann það varla.
„Þú getur fengið herbergi hér á hótelinu,"
sagði hann. „Ég skal sjá um það strax — og
vertu ekki hrædd.“
Mikael fór niður og næturvörðurinn tók tösku
önnu og fór með hana inn í annað herbergi.
Svo sneri Mikael sér að Önnu: „Ég er búin
að fá herbergi fyrir þig og dyravörðurinn ætlar
að sýna þér það. Við tölum svo betur um þetta
í -fyrramálið."
1 annað sinn sátu þau hvort á móti öðru við
morgunverðarborð. Þau reyndu bæði að gleyma
máltíðunum, sem þau höfðu áður neytt saman,
þegar hann hafði neytt hana til að borða meðan
hann hélt höfðinu á henni.
Þau voru þögul og þegar þau horfðust af
tilviljun í augu litu þau undan.
„Ég fór frá Lárusi — af því ég vil skilja við
hann,“ sagði Anna að lokum og roðnaði. „IJr
því það hefur aldrei verið reglulegt hjónaband
— og það hefur það ekki verið síðan ég kom
til baka. Hann — við — “
„Ég skil,“ Mikael leit niður, það var Honum
að kenna að hjónabandið hafði farið út um þúf-
ur. Og samt þótti honum að nokkru leyti vænt
um það nú. Hann sá rautt þegar hann hugsaði
um að Anna var kona manns eins og Lárusar
Fielding.
Hann hélt áfram án þess að líta upp: „Ég
skal fara með þér til góðs lögfræðings og hann
getur séð um þetta. Hann er kunningi minn og
hlýfir þér við öllum óþægindum. Þegar málið
kemur fyrir réttinn, verðurðu að vera þar en
ekki fyrr. Og auðvitað" — hann greip um borð-
brúnina — „verðurðu að halda þig frá Field-
ing, því það eyðileggur möguleikana til að fá
skilnað ef hann — ef þú — “
Hann hætti, eldrauður í framan.
„Nei,“ hvislaði hún og roðnaði lika.
„Ég skal hjálpa þér að koma þessu í lag, áð-
ur en ég fer í dag.“
„Áður — en þú ferð?“ stamaði hún.
„Já, ég verð að fara aftur út í eyna. Þar bið-
ur min mjög áríðandi vinna og lögreglan hefur
sagt að hún þurfi ekkert meira við mig að tala.
Ég býst við að það séu launin fyrir að ég af-
henti þeim bróður minn.“
Ánna horfði á hann með meðaumkun. Gerald
var nú i fangelsi — og beið hegningar.
„Þú mátt ekki móðgast við það sem ég ætla
að segja,“ byrjaði hann. „Þú vilt auðvitað ekki
taka við peningum frá Lárusi og — hefirðu
nokkra peninga ? Ef svo er ekki mundi mér vera
ánægja . . .“
Hann leit biðjandi á hana. Hún svaraði stilli-
lega.
„Það er fallega boðið, en ég hefi dálitla pen-
inga og fer strax að leita mér atvinnu." Hún
fylltist örvæntingu við að hugsa um að hann
færi. „En ég er hrædd við Lárus og við að missa
kjarkinn, þegar ég er orðin ein.“
Mikael horfði lengi á hana. Að lokum sagði
hann. „Kærirðu þig um að koma með mér?“
Hún gat ekki svarað þessu og hann hélt áfram:
„1 hamingju bænum, misskildu mig ekki. Ég
á auðvitað við það, að ég býð þér að koma
þangað, svo þú getir leytað til mín, ef þú þarft
Ég gerði mér það að reglu að reykja ekki
sofandi, reykja stöðugt vakandi og reykja
aldrei meira en einn vindil í einu. — IVIark
Twain í tilefni af sjötugsafmæli sínu.