Vikan - 02.10.1952, Blaðsíða 6

6
VIKAN, nr. 38, 1952
Svipmyndir úr sumarleyfi V.
ÉG ÞEKKTI HANA SAMT
FYRST sá ég hana í Flatey. Ég var orðinn
þreyttur á rjátli una eyjuna og leitaði mér
hvíldar við að lesa auglýsingu frá hrepp-
stjóra Flateyjarhrepps upplímda á útihurð
húss sem ómögulegt var að vita hvort ætlað
væri til íbúðar eða vörugeymslu. Þarna var
sagt frá því að prenta ætti nýja markaskrá
með haustinu og menn kvattir til að tilkynna
mörk sín í tíma. Um sama leyti gekk hún
fyrir næsta húshorn og stjáklaði síðan fram
hjá mér eftir malarvegi kaupstaðarins. Þá
kvoðnaði áhugi minn á markaskrám með
haustinu eins og dögg fyrir sól. Efalaust hefur
fólk álitið að augu mín drægjust að henni af
hnýsni, en það er ekki rétt. Augu mín dróg-
ust að henni af því þau fundu sig í ætt við
hana og vildu leita hjá henni friðþægingar
fyrir allt hið smáa og auðvirðilega (að ó-
gleymdri grimmdinni) sem laust þau í kynn-
um við unggæðislega borg, samkeppnina blóð-
ugu þar og annarsstaðar og skripalætin, allan
hinn annálaða stríðandi heim þar sem mann-
lífið selzt ýmist fvrir harðan peninginn eða
brúkazt í fallbyssufóður — og atómsprengju
stungið gegnum hjörtu elskendanna í stað
örvarinnar gamalkunnu. Ég bið forláts þó ég
lýsi þeirri mynd sem leiftraði í huga mér
samtímis: slefjan úr vitum hins sællega borg-
ara sem dó um leið og seldi sál sina fjármagn-
inu i héiminum, teljandi ævistundir sínar i
sykurskeiðum og kallandi hugsjón að reisa
sér sumarkofa til að stunda þar hina göfugu
íþrótt, að klóra sér í maganum nakinn í sól.
.— Síðan opinberaðist hún sjálf í öllu sínu lát-
leysi: Hárið grájarpt og strokið á bak niður,
höfuðið eilítið lotið, og sligaðar axlir duldust
undir dimmri kápu ofar allri tízku: sniðlaus
var hún og óþjál og gömul og tók niður á
miðja kálfa, um mittið brugðið breiðu belti
og næla í hálsmálinu svo kulið hjúfraði ekki
inn. Kápan svipti hana náttúrulegum vexti,
likt og við steyptum yfir dándismeyjar okkar
í Borginni kagþæfðum sniðlausum serk úr
vaðmáli: brjóstin urðu að ólögulegri bungu
sem rann saman við framsettan magann, mitt-
ið hvarf, axlimar týndu hinni mjúku sveigju
sem jafnvel hinn mesti þrældómur fær ekki
á unnið. Á fótum bar hún kvarthælaða skó,
en annaðhvort var hún óvön að ganga á hælurn
eða skórnir þröngir, því þeir snerust undir
henni líkt og skautar undir viðvaning. Ofar
á leggjunum sást móta fyrir naglastórum
hnúðum gegnum svarta ófiliaða sokka: það
voru æðarhnútar sem bera vist vitni langæjum
stöðum frammi fyrir eldavél og barneignum
utan enda: þeim órjúfanlega sáttmála sem hún
hafði gert við Drottin sinn um uppfyllingu
jarðar og eldun grauts, og hending mundi
ráða. Hendur hennar eru eflaust hrjúfar að
sjá, en heilsir þú henni streymir úr lófa hennar
hlýja sem á sér ekki bólstað í húðinni. Sams-
konar hlýju má sjá í aúgum hennar. Og hvern-
ig eru þau augu? Það eru barnsaugun, opin
og afhugul, full af lífi og vizlcu margra ára,
hert og mýkt í barneignum, kætt og kvalin
nýjum djörfum vonum um synina og dæturn-
ar sem tóku nú fyrstu fullorðnu sporin út
í hana veröld. 1 þeim augum speglast glóð
kynslóðanna frá fyrstu tið og í skini þeirra
muntu finna athvarf þegar allt annað hefur
brugðizt þér. Og hversu löng og merkileg sem
ganga þín verður um veraldarsviðið og hversu
mörg afreksverk sem þú drýgir frammi fyrir
heiminum þá mun allt þetta verða hjóm og
ekki neitt í eldi þessara augna. — Þarna
stjáklar hún á mölinni hin breiðfirzka móðir
og hvikar blikandi augum sínum frá hiisi til
húss, frá manni til manns, frá einum hænu-
hóp til annars — og á i basli með hárið sitt.
Illgjarnt er þetta kul að það skuli ekki geta
látiö hár svona konu i friði! Undarlegt það
skuli ekki blása fram hjá henni úr þvi hún
leysti úr fléttunum sinum núna, bara til há-
tíðabrigða. Af hverju þurfti það endilega
að slengja því framan í hana, jafnvel upp í
munninn, svo henni gafst naumari timi til að
gaumgæfa það sem bar fyrir augu? Því á-
reiðanlega var hún á kvarthælunum sínum
núna og hafði leyst úr fléttunum af þvi þetta
var hátíð, eina kaupstaðarferð ársins. Og svo
þurfti jú að vitja læknis um leið: það er þetta
með fæturna á mér læknir minn góður, mér
er svo gjarnt við þreytu, æðarhnútarnir sko.
Kannski þurfti hún líka að láta taka úr sér
tennur. Ég veit það ekki. En eitt veit ég,
þetta er hin breiðfirzka móðir, móðir alls
heimsins. Og henni tjóar ekki að halda ég
kannist ekki við sig því ég þekki hana samt,
enda þótt ég hafi aldrei séð hana fyrr, og
kurteisin banni mér að ganga til hennar og
segja ,,sæl“ og kyssa hana kannski á breiðan
mjúkan vangann. Ég hef nefnilega heyrt af
henni margar sögur; þær sögur má líka lesa
úr augum hennar. Það er ekkert sagt frá há-
skólum í þeim sögum; prófessorar eru varla
á nafn nefndir. Peningar heimsins koma harla
lítið við sögur því þeir eru sérdeilis feimnir við
pyngjur svona kvenna; en samt er þar annars
auðs getið: það er auðlegð hjartans. Strið
heimsins eins og það þrúgar okkur í dag er
næstum ónefnt i þessum sögum; konan á
nefnilega heima uppi i afdal þar sem enginn
hleypir af skoti nema helzt í bit og fréttirnar
í útvarpi og Isafoldogverði taka á sig tor-
kennishjúp fjarlægðarinnar. Þó heyr hún ann-
arskonar strið, mjög svo óskylt því fyrrnefnda:
það er striðið sem vitjar mannsins í dagferð
hans, stríðið við himininn og vindinn og vatn-
ið, stríðið við fátæktina og sýslumanninn, og
ef til vill stríðið við sjálfa sig. Aumingja
Naflajón er líklega óþekktur í sögum þessum,
sömuleiðis Hinrik áttundi og Sartr hinn
franski; Seikspír sjálfur er óímunnberanlegur;
Trúman hokir eins og jögunarsamur kall úti
í afkimum hugans. Á hinn bóginn gengur
Kristur þar um nöktum iljum og heldur á
ljósi, þó ekki Kristur Gyðinganna né heldur
sá sem prestar og bilað fólk smjaðrar fyrir:
þetta er hennar einkakristur, og enginn veit
um hann nema hún sjálf, líklega hefur hann
til að mynda alls ekki skegg. Svo er eflaust
eitthvað sagt frá mórum og skottum, huldu-
fólki og útilegumönnum, svona þegar tóm er
til og rökkrið færist yfir. Að ónefndu mann-
eskjunni sjálfri, en hún er aðalsöguhetjan.
Auk hennar er getið margra barna. Þeim
börnum liggúr lifandis ósköp mikið á að kom-
ast inn í heiminn og unna henni engrar hvíld-
ar. Það væri nú allt í lagi ef þau væru ekki
gjörn á að stoppa svo stutt. Þrjú dóu úr difti-
rítis sama mánuðinn. Og dauða þeirra frið-
þægði Guð með því að leyfa þeim vitja hennar
í draumi nótt eina þegar hún svaf. Þau sögðu
við hana „mamma". Svo ekki meir. Þá stund
vissi hún ef til vill sælasta í lífi sínu því nú
var henni ljóst að þrátt fyrir allt var þetta
ekki unnið fyrir gýg. — Annars er ævi henn-
ar svona stórviðburðalaus því hún gerist á leið-
inni milli sængur og eldavélar með viðdvöl á
báðum stöðum.
Seinna sá ég hana heima á bænum þar sem
ekkert sést nema hlíðarnar sitt hvoru megin,
fjarðarbotninn og himinninn. Þar situr hún i
ríki sínu. Hún stússaði við matseld og börn
og gaf mjólk að drekka í stofukytrunni sinni.
Ég var ferðlúinn og í önnum sínum hafði hún
samt tíma til að tala við mig. Hún settist hjá
mér meðan ég drakk. Nú hafði hún hárið í
fléttum og á fótunum sléttbotna skó þvi að
það var ekki lengur hátíð. Með ljóma í augum
sagði hún mér að strákarnir sinir ætluðu að
byggja ibúðarhús hérna uppi á hólnum. Það
er svo falleg útsýn þaðan. Annar strákurinn
hennar var lærður múrari í Reykjavík,
skreppur nú bara heim til að hjálpa okkur
að byggja. Annars lifum við góðu lífi hérna
fyrir Krists skuld, enginn lasleiki nema þá
flensuskömmin í vor, börnin sem óðast að
komast á legg; þetta er það yngsta — og
strauk niður vanga sjö ára telpu með jarpt
hár i fléttum eins og hún sjálf. — Snjóþyngsl-
in á vetrum bagar okkur mest því iðulega
verður féð að standa inni svo vikum skiptir.
Þó helzt beit furðu lengi hérna innar í hlíð-
inni og afbragðsgott er fyrir hesta frammi í
dalbotni, þar er svo skjólsamt, næstum alltaf
logn nema í norðvestan. — Svo berst talið
að striðinu í heiminum, þessu þarna í Kóreu.
— Æ aumingja mennirnir, hvað hrekur þá út
í þennan voða ? En hvernig gengur annars í
Reykjavík ? Léttúðin mikil ? Já vesalings stúlk-
urnar, bara að þær gleymi nú ekki að ala
önn fyrir bömunum sinum ef einhver skyldu
koma.
Þegar ég kvaddi hana leit hún djúpt í augu
mér og bað mig að skila
heilsun til blessaðra
telpnanna sem eru að
flangsast þetta utan í
hermanninn. Og bara að
þær gleymi ekki börnun-
um sínum!
Mér þykir vænt um að
geta skilað þeirri kveðju.
E. E. H.
konu að kenna. Meg var viss um að Anna til-
heyrði Mikael, hvort sem hún var gift honum
eða ekki. Og nú var hinn maðurinn kominn. 1
fyrra skiptið sem hann kom þangað hafði hann
tekið önnu með sér og nú var hann áreiðanlega
kominn aftur í einhverjum slæmum tilgangi.
Hvers vegna hafði unga konan spjallað og
hlegið — og ætlaði svo að fara aftur inn í her-
bergi ókimna mannsins? Og hvað var eiginlega
að húsbónda hennar — hvers vegna kom hann
ekki í veg fyrir það? Hann hefði átt að gefa
henni rækilega ráðningu. Hann hefði átt að drepa
manninn.
Nú var þessi drusla á leiðinni upp stigann með
axlir og arma bera og skammaðist sín ekki einu
sinni. Og inni í herberginu beið ókunni maðurinn.
Nei, henni yrði ekki kápan úr því klæðinu. tír
því Mikael vildi ekki hindra það, skyldi Meg
gamla gera það.
Allt í einu heyrði Anna þrusk við hliðina á sér
og hún hrökk við þegar hún sá að það var Meg.
Gamla konan lagði fingurinn á munninn og benti
henni að koma með sér inn eftir gangium.
Anna hikaði, en Meg gamla hélt áfram að:
hrista höfuðið og benda,_ eins og hún ætlaði að
sýna henni eitthvað merkilegt. Svo Anna ákvað
að elta hana.
Þær læddust eftir ganginum. Á leiðinni skauzt
Meg inn í herbergið sitt og kom fram aftur með
lugt og ullarteppi. Þetta var eins og martröð og
Anna gat ekki áttað sig á hvað var að gerast.
Nei, hún yrði víst að snúa við, því Lárus biði —
biði . . .
Meg opnaði aðra hurð og í bjarmanum af lukt-
inni kom mjór stigi í ljós. Hún benti önnu að
ganga upp á undan. Augnablik féll ljósið á norn-
arlegt og hrukkótt andlit hennar.
Ætli hún sé brjáluð? hugsaði Anna. Hún hik-
aði aftur. Átti hún að snúa við? Það væri lík-
lega betra að sjá hvað Meg gamla ætlaði að
sýna henni, úr því hún var komin svona langt.
Það hlaut að vera eitthvað merkilegt.
Hún klifraði skjálfandi af kulda upp mjó-
an stigann og leit í kringum sig á hanabjálka-
loftinu.
Meg gamla staulaðist á eftir henni og ljósið
sloknaði. Anna sá ekkert, en Meg var vön myrkr-
inu og henni nægði dauf birtan, sem lagði inn
um lítinn loftglugga.
Anna vissi ekki hvað hún átti að gera. Ekki
gat hún sagt „Jæja, hvers vegna vildirðu fá mig
hingað upp?“ því Meg gamla mundi ekki heyra
það. Hún ákvað að gefa henni nokkurra sekúnda
frest og ef ekkert gerðist, þá ætlaði hún að snúa
við.
En það var þessum fáu sekúndum of seint, því
teppinu var kastað yfir höfuðið á henni aftan
frá. Hún varð dauðhrædd og byrjaði að æpa,
en hljóðið kafnaði í þykku og þungu teppinu.
Hendurnar á henni fiæktust í því og á næsta
augnabliki valt hún um gólfið með Meg ofan
á sér. Teppið vafðist þéttar utan um höfuð henn-
ar, axhr og handleggi og var vandlega bundið.
Anna reyndi að losa sig, en hún var dauð-
hrædd um að kafna í teppinu. Hún varð að draga
varlega andann, þvi annars fyltust vit hennar
háum. Snögg hreyfing gæti alveg gert út af við
hana.
Hún hafði misst inniskóna og þunnur nátt-
kjóllinn var krumpaður og rifinn. Meg gamla
gaf frá sér ánægjuhljóð, þegar hún virti fyrir
sér þetta afreksverk sitt. Svo heyrði Anna að
hún gekk niður stigann, hurð opnaðist og lokað-
ist aftur og ekkert hljóð heyrðist framar.
Lífið er einstefnuakstur. Það er alveg sama
þó maður leggi lykkju á leið sína — það er
ekki hægt að snúa við. Þegar maður er einu
sinni búinn að gera sér grein fyrir þessu,
verður lífið miklu einfaldara. Því þá vitum
við, að við verðum að gera það sem við get-
um úr þvi sem við höfum, eriun og orðið
hefur úr okkur.