Vikan - 09.10.1952, Blaðsíða 4

4
VIKAN, nr. 39, 1952
I W. Somerset Maugham ...
DRAUMURINN
AÐ bar til í ágúst 1917, að ég þurfti að fara
frá New York til Pétursborgar nauðsynlegra
erinda, og mér var ráðlagt að ferðast um Vladi-
vostok af öryggisástæðum. Ég steig þar á land
árla morguns og drap tímann um daginn hvað
bezt ég kunni. Síberíujárnbrautin átti að leggja
af stað klukkan níu um kvöldið, að því er mig
minnir. Ég borðaui á veitingastofu stöðvarinnar.
Hún var krökk af fólki, og sat ég við borð með
manni, sem ég hafði mikla skemmtun af. Hann
var Rússi, hár vexti, en furðulega digur, og bar
svo miklu ýstru, að hann varð að sitja drjúgan
spöl frá borðinu. Hendur hans voru hnyklaðar af
fitu, en þá smáar á móts við búkinn. Hár hans
var sítt og dökkt og þunnt og vandlega strokið
yfir hvirfilinn til þess að hylja skallann, og hið
ferlega, sollna andlit hans, ásamt voldugri undir-
höku, var nauðrakað og olli mér næstum blygð-
un í allri sinni nekt. Nefið var smátt, ofboðlítill
hnúður á þessu mikla kjötflykki, og dökk blik-
andi augun voru líka smá. En hann hafði stór-
an, rauðan, nautnalegan munn. Hann var nokk-
uð snyrtilega klæddur, í svörtum jakkafötum.
Þau voru hvorki lúð né voluð; en þau virtust
aldrei hafa verið pressuð né burstuð frá því hann
byrjaði að ganga í þeim.
Afgreiðslan var bágborin og næstum ógern-
ingur ao ná tali af þjóninum. Fljótlega hófust
með okkur samræður. Rússinn talaði góða og
ieikandi ensku. Harrn spurði mig margra spurn-
inga um sjálfan mig. Ég sagðist vera blaða-
maður. Hann spurði, hvort ég ritaði skáldsögur,
ég sagðist gera það í fritímum mínum. Þá fór
hann að tala um rússneska höfunda síðustu alda.
Hann talaði greindarlega. Auðheyrilega var hann
maður vel menntaður.
Nú höfðum við fengið þjóninn til að færa okk-
ur kálsúpu, og kunningi minn dró litla vodka-
flösku upp úr vasa sínum og bauð mér snafs.
Ég veit ekki, hvort það var vodkað, sem gerði
hann ræðinn, eða hin eðlilega málgefni kynþátt-
arins, en bráðlega hafði hann sagt mér óbeðinn
talsvert um sjálfan sig. Hann var af aðalsættum
og lögfræðingur að mennt, og róttækur. Einhver
ásteytingur við yfirvöldin knúði hann til að
dveljast langdvölum erlen'dis, en nú var hann á
leiðinni heim. Viðskiptamál höfðu dvalið hann í
Vladivostok, en hann bjóst við að halda til
Moskvu eftir viku og ef ég kæmi þangað, mundr
hans ánægjan að hitta mig.
,,Ertu kvæntur?“ spurði hann mig.
Ég skildi ekki, hvað honum kæmi það við, en
sagði honum samt ég væri kvæntur. Hann dæsti
lítið eítt.
,,Ég er ekkjumaður,“ sagði hann. ,,Kona mín
var svissnesk, fædd i Genevu. Afbragðsvel mennt-
uð kona. Hún talaði ensku, þýzku og ítölsku með
ágætum. Franskan var auðvitað hennar móður-
mál. Hún talaði rússnesku miklu betur en aðrif
útlendingar. Varla greinanlegar útlendar áherzl-
ur.“
Hann kallaði á þjón, sem gekk hjá með bakka
fullan af diskum og spurði hann, held ég — þá
kunni ég svolítið i rússnesku — hve lengi við
þyrftum að bíða næsta réttar. Þjónninn svaraði
honum í flýti talsvei't fullvissandi, og hraðaði sér
áfram. Vinur minn dæsti.
„Eftir byltinguna hefur afgreiðsla i veitinga-
húsum orðið hin mesta plága.“
Hann kveikti sér í tuttugustu sígarettunni, og
ég leit á úrið og velti því fyrir mér, hvort ég
rnundi fá almennilega máltíð, áður en ég yrði
að fara.
„Kona mín var ljómandi kvenmaður," hélt
hann áfram. „Hún kenndi tungumál við einn
bezta skóla aðalsdætra í Pétursborg. Allmörg ár
bjuggum við saman í mesta bróðerni. Hún
imeigðist samt mjög til afbrýðisemi og til allrar
ólukku elskaði hún mig út af vitinu.“
Það var erfitt fyrir mig að sýna engin svip-
brigði. Hann var einn sá ljótasti maður, sem ég
hafði nokkurntíma séð. Hinir rauðleitu og kátu
ýstrubelgir eiga sér stundum ákveðinn þokka, en
þessi ömurlegi kúluvambi var fráhrindandi.
„Ég er ekki að segja ég hafi verið henni trúr.
Hún var ekki ung, þegar ég kvæntist henni og
við höfðum verið gift í tíu ár. Hún var lítil og
grönn, og hún hafði leiðan litaraft. Hún var
tunguskæð. Hún þjáðist af eigingirni, og hún
gat ekki þolað ég féili neinum í geð nema henni
sjálíri. Hún var ekki einungis afbrýðisöm við
konurnar, sem ég þekkti, heldur líka við vini
mína, köttinn minn og bæk-
urnar. Einu sinni lét hún af
hendi einn frakkann minn að
mér fjarverandi, einungis af
því ég kunni bezt við hann af
öllum mínum frökkum. En ég
sr óvanalega jafnlyndur. Ekki
neita ég, að mér leiddist hún,
en ég tók hið áleitna önug-
lyndi hennar sem hverja aðra
guðsgerð og snerist gegn því
eins og slæmu veðri eða höfuð-
verki. Ég neitaði ásökunum
hennar eins lengi og hægt var,
en því næst yppti ég öxium og
reykti sigarettu.
Hinar stöðugu árásir henn-
ar höfði ekki mikil áhrif á
mig. Ég lifði mínu eigin lifi.
Stundum velti ég því satt að
segja fyrir mér, hvort hún
elskaði mig svona æðisgengið
eða hataði. Þá virtist mér hat-
ur og ást afar náin.
Þannig hefði líf okkar liðið
til eilífðarnóns, ef nótt eina
hefði ekki gerzt furðulegur at-
burður. Ég hrökk upp af
svefni við ægilegt óp í konu
minni. Mér var mjög brugðið
og spurði hana, hver væri
ástæðan. Hún sagðist hafa fengið hræðilega
martröð; hana hafði dreymt, að ég reyndi
að myrða hana. Við bjuggum á efstu hæð í
stóru húsi, og milli stiganna var breitt gap sem
náði niður á gólf. Hana dreymdi að þegar við
vorum komin upp í efstu hæð okkar, hefði ég
tekið hana taki og reynt að varpa henni yfir
handriðið. Það voru sex hæðir niður á steingólfið
í kjallaranum og þetta táknaði hreinan dauða.
Hún var mjög hrelld. Ég reyndi að blíðka hana.
En næsta morgun og tveim eða þrem dögum
síðar vitnaði hún til draumsins og enda þótt ég
hlægi að henni, sá ég, að hún hafði fengið þetta
á heilann. Ég reyndi heldur ekki að hrinda þess-
ari hugsun frá mér, því að þessi draumur sýndi
nokkuð, sem mig hafði lengi grunað. Hún hélt
ég hataði sig, hún hélt ég mundi feginn vilja
losna við sig; hún vissi auðvitað, að hún var
óþolandi, og einhverntíma hafði hún bersýnilega
fengið þá flugu í höfuðið, að ég hefði i huga
að myrða sig. Hugdettur mannanna eru óteljandi
og margar hugmyndir koma í hug okkar, sem
við ættum að minnkast okkar fyrir. Stundum
hafði ég óskað hún hlypist á brott með ein-
hverjum elskhuga, stundum að snöggur og
þjáningarlaus dauði færði mér lausnina; en
aldrei, aldrei hafði mér komið í hug, að ég gæti að
yfirlögðu ráði losað mig við svo óþolandi byrði.
DRAUMURINN hafði hin furðulegustu áhrif
á okkur bæði. Hann skelfdi konu mína,
og hún blíðkaðist eilítið í lund og varð þolbetri.
En þegar ég gekk upp stigana að íbúð okkar,
gat ég ekki varizt að líta yfir handriðið og
ímynda mér, hve auðvelt væri að gera það, sem
hana hafði dreymt. Handriðið var hættulega lágt.
Hröð handahreyfing, og allt mundi búið. Það var
erfitt að hrinda frá sér þeirri hugsun. Svo, nokkr-
um mánuðum siðar, vaknaði kona min nótt eina.
Ég var örþreyttur og önuglyndur. Hún var föl
og nötraoi öll. Hana hafði dreymt sama draum-
inn aftur. Hún brast í grát og spurði, hvort ég
hataði sig. Ég sór við alla dýrlinga rússneska
almanaksins, að ég elskaði hana. Að lokum lagð-
ist hún aftur út af og sofnaði. En það var meir
en ég fékk orkað. Ég vakti. Mér sýndist ég sjá
hana detta niður á milli stiganna, og ég heyrði
hana æpa og dynkinn, þegar hún skall í stein-
gólfið. Það fór um mig hrollur."
Rússinn þagnaði og svitaperlur stóðu á enni
hans. Hann sagði söguna vel og skilmerkilega,
svo að ég hafði hlustað af athygli. Enn var nokk-
uð eftir af vodka í flöskunni; hann hellti í glas
og hvolfdi því í sig.
„Og hvernig dó svo konan þin?“ spurði ég
eftir litla þögn.
Hann tók upp sldtugan vasaklút og þerraði
ennið.
„Af óvenjulegri tilviljun fannst hún seint um
kvöld hálsbrotin niðri á kjallaragólfi."
„Hver fann hana?“
„Einn af leigjöndunum, sem kom inn stuttu
eftir að slysið gerðist.“
„Og hvar varst þú?“
Ég get ekki lýst þvi slóttuga tilliti, sem hann
gaf mér. Smáu, dökku augun skutu gneistum.
„Þetta kvöld var ég hjá einum vina minna. Ég
kom ekki fyrr en klukkutíma síðar.“
Nú kom þjónninn með kjötréttinn, sem við
höfðum pantað, og Rússinn réðist að matnum af
mikilli lyst. Hann skóflaði fæðunni upp í sig í
stórum slöttum.
Ég vissi ekki, hvað ég átti að hugsa. Var
maðurinn virkilega að segja mér á þennan lítt
dulda máta, að hann hefði myrt konuna sina?
Þessi holdugi og hægláti maður líktist ekki morð-
ingja; ég gat varla trúað hann hefði kjark til
þess. Eða var hann bara að segja kröftuga
gamansögu á minn kostnað?
Fáum mínútum siðar var kominn tími fyrir
mig til að fara og taka lestina. Þar skildi ég við
hann, og síðan hef ég ekki séð hann. En aldrei
hef ég getað ákveðið með sjálfum mér, hvort
heldur honum var alvara eða gaman í hug.