Vikan - 27.11.1952, Síða 13

VIKAN, nr, 46, 1952
13
Andrew Carnegie
Hann sagði að það vœri
skammarlegt að deyja
ríkur — og gaf:
365,000,000 dollara!
ÞAÐ var hvorki ljósmóðir né lækn-
ir viðstaddur, þegar Andrew
Carnegie fæddist. Foreldrar hans
höfðu ekki efni á slíkum munaði.
Þegar hann byrjaði að vinna fyrir
sér, var tímakaupið hans rúmlega
30 aurar á klukkustund. En þegar
hann dó, var hann búinn að vinna sér
inn að minnsta kosti 6,400 milljónir
króna.
Hann var fæddur í Dunfermline í
Skotlandi. Faðir hans var vefari. En
þegar fjölskyldan fluttist til Banda-
ríkjanna, gekk honum illa að fá
vinnu, svo hann vann fyrir sér og
sínum fyrstu mánuðina með þvi að
ganga í hús og selja skóreimar. Auk
þess tók konan hans þvott og komst
í ákvæðisvinnu hjá skóara. Hún vann
sjaldnast skemur en 16 til 18 stund-
ir á dag og Andrew tilbað hana.
Þegar hann var 22 ára, hét hann
henni því, að hann mundi ekki gifta
sig meðan hún væri á lífi. Hann stóð
við það. Hann gifti sig ekki fyrr en
hún andaðist 30 árum síðar. Hann
var þá 52 ára, en tíu árum síðar
ól konan hans honum eina barnið
þeirra.
Hann kunni að stjórna
Sem drengur sagði hann móður
sinni oft: „Mamma, ég ætla að verða
ríkur, svo að þú getir eignast silki-
kjóla og haft þjóna á hverjum
fingri.“ Síðar sagði harm oft, að móð-
ur sinni ætti hann fyrst og fremst
að þakka velgengni sína. Þegar hún
dó, fékk það svo á hann, að hann
mátti ekki nefna nafn hennar í 15 ár.
Og eitt sinn gaf hann gamallri konu
í Skotlandi talsverða fjárupphæð,
bara af því hún líktist móður hans.
Andrew Carnegie var stundum
kallaður stálkóngurinn. Þó vissi hann
sáralítið um stálframleiðslu. 1 þjón-
ustu hans voru sennilegast hundruð
manna, sem vissu meira um þetta
en hann. En hann kunni að stjórna
mönnum, og það fyrst og fremst
gerði hann að auðkýfingi.
Logandi af áhuga
Nokkru eftir að Carnegie kom til
Bandaríkjanna, fékk han vinnu sem
símsendill í Pittsburgh. Launin voru
átta krónur á dag. Honum fannst
þetta feikileg auðæfi. En hann var
ókunnugur í stórborginni og hrædd-
ur um að missa vinnuna, vegna þess
live erfiðlega honum gekk að rata.
Svo hann lærði utanbókar nöfn og
heimilisföng hvers einasta fyrirtæk-
is í verzlunarhverfinu. Hann langaði
að verða símritari. Þá lærði hann
loftskeytafræði á kvöldin og fór nið-
ur á skrifstofu eldsnemma á morgn-
ana til þess að æfa sig á símlyklin-
um. v
Dugnaður hans og áhugi vakti at-
hygli yfirboðaranna. Hann varð sim-
ritari og tók svo að sér stjórn rit-
símastöövar, sem Pennsylvania járn-
brautarfélagið stofnaði. Og það var
þegar hann var í þjónustu þess, að
sá atburður gerðist, sem varð upphaf
velmegunar hans.
Dag nokkurn settist uppfinninga-
maður við hlið hans í járnbrautar-
vagni og sýndi honum líkan af nýj-
um svefnvagni, sem hann var bú-
inn að finna upp. Þessi vagn var
áþekkur því sem svefnvagnar gerast
enn þann dag í dag. Carnegie leist
vel á hugmyndina, svo vel, að hann
tók fé að láni og lagði það í fyrir-
tæki uppfinningamannsins. Fyrir-
tækið blómgaðist á ótrúlega skömm-
um tíma, og þegar Carnegie var 25
ára, hafði hann um 100,000 króna
árstekjur af hlut sínum.
Heppinn og slunginn
Og nú fór hann að færa út kvíarn-
ar. Hann stofnaði félag, sem fram-
leiddi járnbrýr. Fyrirtækið skilaði
arði svo að segja fyrsta daginn.
Sömu sögu var að segja af næstum
öllu öðru, sem hann tók sér fyrir
hendur. Hann var óskaplega hepp-
inn, óskaplega séður, óskaplega
slunginn kaupsýslumaður. Til dæmis
keypti hann ásamt nokkrum vinum
sínum stóra jörð í Pennsylvaníu,
skammt frá olíulindasvæðinu í fylk-
inu. Þeir gáfu 250,000 krónur fyrir
jörðina. En kaupin voru varla fyrr
gerð en olía fannst þarna, og fyrsta
árið græddu þeir félagar hálfa
seytjándu milljón! Þegar Carnegie
var orðinn 27 ára, hafði hann um
15,000 króna tekjur á viku.
Þetta var 1862. Abraham Lincoln
sat í Hvita húsinu. Það var borgara-
styrjöld i landinu, stóratburðir gerð-
ust svotil daglega. Bandaríkin voru
að stækka, frumbyggjarnir að flytja
sig æ lengra vestur á bóginn. Á
næstu árum átti fjöldi nýrra borga
og bæja eftir að rísa um allt landið,
járnbrautirnar að teygja járnarma
sína allt yfir að Kyrrahafsströnd.
Þetta var tími mikilla tækifæra.
Og Andrew Carnegie, vefarasonur-
inn frá Skotlandi, lét fá tækifæri
sleppa úr greipum sér. Hann var í
fylkingarbrjósti brautryðjendanna og
æfintýramannanna, fljótur að átta
sig, fljótur að taka ákvörðun, fljótur
að eygja nýja möguleika. Og undir
lokin var hann búinn að safna meiri
auðæfum en um getur í veraldar-
sögunni.
Þó lagði hann aldrei hart að sér.
Hann tók sér oft frí frá störfum,
var talsvert gefinn fyrir að skemmta
sér. Hann var Skoti, en hann var
ekki of skozkur. Hann var oft rausn-
arlegur við samstarfsmenn sína; það
er sagt hann hafi gert fleiri menn að
milljónamæringum en nokkur annar
einstaklingur.
Milljén á dag
Þó hann hefði aðeins gengið fjög-
ur ár í skóla, skrifaði hann átta bæk-
ur ýmislegs efnis, gaf tæpar 1,000
milljónir til bókasafna og yfir 1200
milljónir til menntamála. Alls er á-
ætlað, að hann hafi gefið 365,000,000
dollara (margfaldið þetta með 16,32
og þá er kominn krónufjöldinn). Það
er milljón dollarar á dag í heilt ár!
En hann mátti líka halda vel á spöð-
unum, því að hann lýsti snemma yfir
þeirri skoðun, að það væri skömm að
því að deyja ríkur.

\
Slæmt veður:
x \ Stökk húð.
NIVEA bætir úr því.
, Jafnskjótt og þér hafið nuddað
Nivea = kremi á húðina,
\ \ verður hún aftur slétt og
mjúk. Því að: Niveassnyrts
ing er rétt húðsnyrting,
áhrif þess stafa frá euzerit.
TILKYNNING
Að gefnu tilefni tilkynnist hér með, að framleiðslu-
vörur okkar eru eingöngu seldar kaupmönnum og
kaupfélögum, og er fólk því vinsamlega beðið um að
snúa sér til þeirra í sambandi við kaup á vörum okkar.
Belgjagerðin h.f.
Skjólfatagerðin h.f.
Undirritaður ósJcar eftir að gerast áskrifandi að VIKUNNI.
Nafn .....................................................
Heimilisfang............................................
Til Heimilisblaðsins VIKUNNAR H.F., Reykjavík.
í MÆSTU VIKU: HARALD LLOYD £