Vikan - 11.12.1952, Blaðsíða 6

AMAZON - Risafljótið sem er rennandi haf
ÞAÐ ER ÓBEISLAÐ OG ÓVIÐRÁÐANLEGT
EN FELLUR UM AUÐUG FRAMTÍÐARLÖND
Jarðfræðingarnir segja okkur, að
raunar hafi einu sinni verið þama
einn angi af úthafinu, sem tengdi
saman Atlandshaf og Kyrrahaf og
skipti Suður-Ameríku í tvö gOisi-
stór eylönd. Svo risu upp Andesfjöllin
og lokuðu vesturendanum. Og regn
kom í fjöllin og steyptist niður fjalls-
hlíðarnar og þá hófst ganga ,,hafs-
ins“ til sjávar.
Það er vitað um 1100 ár, sem falla
í Amazon. Tíu þeirra eru stærri en
Rín. Madeira er 3,000 mílna löng og
90 þverár falla í hana, áður en hún
sjálf sameinast Amazon. Rio Negro,
sem er 1500 mílna löng, nær 20 mílna
breidd áður en hún hellir hinu svarta
vatni sinu út í mórauða álana i Ama-
zon.
Allar þessar ár, sem að lokum
verða ein á, taka vatn af landssvæði,
sem er yfir þrjár milljónir ferkíló-
metra. Amazon dugar ekki Brazilía
ein saman. Hún teygir anga sína
langt inn i Bolivíu, Perú, Ecuador,
Colombíu og Venezuela. Hún er í
tengslum við stöðuvatn, sem er að-
eins 80 milur frá Kyrrahafsströnd-
inni.
Hafskip geta siglt 2,400 mílur upp
Amazon, til borgarinnar Xquitos.
Siglingaleiðirnar á þveránum eru
samtals um 30,000 mílna langar.
Léttir fljótabátar geta siglt 50,000
mílna veg. Þetta þýðir, að það er
hægt að sigla sem svarar tvisvar
sínnum kringum hnöttinn — án þess
að fara af Amazonfljóti.
Áin er ennþá 120 feta djúp þegar
komið er til Iquitos, 2,400 milur frá
hafinu. Og hvað breiddinni viðvíkur,
þá verður enn að fara 400 mílur
upp fljótið, áður en það verður eins
„mjótt" eins og árminni Mississippi.
Hvað skeður þá, þegar þessi óskap-
legi vatnsflaumur er kominn í einn
farveg og fellur I áttina að Atlands-
hafi? Það er eins og ef allar árnar
frá Leningrad til Madridar sameinuð-
ust í eitt ægilegt flóð. Rakinn, sem
fljótið framleiðir, er meiri en upp úr
öllum fljótum Evrópu samanlagt. Ál-
arnir, en þeir eru margir, verða 500
til 1,000 feta djúpir.
Þegar regntíminn byrjar, vex enn
veldi risafljótsins. Það rífur upp tré
með rótum, kaffærir skóga og gresj-
ur, býr til fen og mýrar á stærð við
Texas. Það breikkar ótrúlega; sums-
staðar eru 300 mílur milli bakkanna.
Þetta haf er þakið eyjum —
óbyggðum eyjum — því hver þorir
að búa á eyju, sem kann að færast
í kaf á hálfum degi? Fiskimennimir
verða að vara sig að villast ekki.
Vanir flugmenn ruglast í ríminu.
Munurinn á „flóði" og „fjöru" er
ægilegur. Við Manos getur mismun-
urinn orðið 20 metrar. Þessvegna eru
þorp hinna innfæddu undantekningar-
laust reist á hæðum og húsin sjálf
standa oft á stólpum. Það er ekki
óvenjuleg sjón að sjá mann róa ein-
trjáningnum sinum beint inn um
kofadyrnar. Líka gripa margir til
„húsbátanna"; þeir búa á flekum
megnið af regntímanum.
Fljótið er sífellt að búa til nýjar
eyjar — og eyða þeim. 1 mestu flóð-
unum geta myndast stórar eyjar, sem
skógargróðurinn nær að festa sig á
fyrir næsta flóð. Stundum er þessi
gróður orðinn nokkurra metra hár
og eyjan græn og byggileg, þegar
fljótið snýr við blaðinu og fleytir
henni burtu, gereyðir henni, á nokkr-
um klukkustundum.
Áin er algerlega ótamin. Á henni
er engin brú og ekki ein einasta
stífla tefur ferð hennar. Það þyrfti
býsna mikla bíræfni — og bjartsýni
— til þess að reyna að beisla einn
fimmta hluta alls rennandi vatns í
heiminum.
Það er fleira en stærðin sem minn-
ir á haf þar sem er Amazon. Fisk-
arnir í Atlandshafi virðast nefnilega
kunna fullt eins vel við sig í fljótinu
eins og i hafinu. Hákarlar, hnýsur,
sverðfiskar og ótal aðrir fiskar leita
yfir 2,000 mílur upp frá ströndinni.
Amazonfljótið er 4,000 milur á
íengd. 1 minni þess eru þrjár eyjar,
ein er 47 milur á lengd, önnur 27,
sú þriðja, Marajó, eins stór og Sviss-
land. Það hefur verið reiknað út, að
um 250 biljónir lítra af vatni streymi
fram úr árminninu á hverri klukku-
stund, og svo mikill er vatnsþunginn,
að straumsins gætir yfir 100 mílur
frá ströndinni.
FLUGPREYJAN birtist í dyr-
unum og segir: „Við erum
að fljúga inn yfir Amazon.“
Þrjátíu mínútum síðar kemur
hún aftur fram til farþeganna:
„Við erum komin yfir Ama-
zon.“
Jafnvel vönustu ferðamenn
hljóta að reka upp stór augu.
Hvað er þetta eiginlega? Hér
er flugvél, sem flýgur með 300
mílna hraða á klukkustund, og
hún er 30 mínútur að fljúga yfir
eina á!
En þetta er deginum sannara. Það
eru 150 mílur milli bakkanna skammt
ofan við ármýnnið. Þetta er fljót
fljótanna, streymandi sjór. Þetta er
ekkert likt öðrum ám, jafnvel stór-
fljótum á borð við Mississippi. Enda
kölluðu fyrstu landkönnuðirnir Ama-
zon „Mar Dulce", þ. e. Ferskvatns-
haf. Og Braziliumenn kalla Amazon
enn þann dag í dag Ægisá.
Fiskimennimir mega vara sig að villast ekki, þvi jafnvel vönustu flugmenn ruglast í ríminu.
Það hefur oft verið sögð sagan um
fiskimennina, sem urðu vatnslausir
úti í hafi og báðu skipstjóra á far-
þegaskipi um vatn. „Það er allt í
kringum ykkur'V var svarið. Og þeg-
6