Vikan - 11.12.1952, Blaðsíða 7

:ar fiskimennirnir dyfu í fötunum sín-
um, þá fengu þeir vatn í þær, skol-
litað vatn að visu en þó ósalt.
Hér hefur nær einungis verið sagt
frá þeim ægilega mætti sem þetta
risafljót býr yfir. En það fellur líka
um sum fegurstu svæðin á allri jörð-
inni, auðug og frjósöm lönd. Það
eru hvergi í víðri veröld til eins
margar plöntutegundir eins og í
Amazondalnum. Yfir fjórðungur alls,
sem grær í heiminum, er til þarna.
Og jurtafræðingar ætla, að talan sé
ennþá hærri, að 90% af öllum plönt-
um vaxi við Amazon. Fjölbreyttni
gróðrarríkisins er líka óskapleg.
Náttúrufræðingur fann 200 plöntu-
tegundir á einni ekru lands. Orkid-
íur, eftirsóttu skrautblómin rándýru,
vaxa þarna villtar — og miklu miklu
fallegri en þær ræktuðu.
Og svo auka fljúgandi blómin á
fegurðina. Það er að sjá sem fiðrildin
hafi gert þetta að sýnu föðurlandi.
Þar hafast við 700 skráðar tegundir
(300 í Evrópu). Sum þessara fiðrilda
eru á stærð við fugla, sex þumlungar
í þvermál. Ókunnugur getur átt erfitt
með að aðgreina þau frá fuglunum,
þessum aragrúa fegurstu fugla af öll-
um hugsanlegum stærðum og litum.
Þetta er sannkölluð fuglaparadis.
Vatnið vantar þá sannarlega ekki,
nóg er af skordýrunum og f jórðungur
alls skóglendis í heiminum til þess að
byggja sér hreiður í.
Amazonía, landið, sem Amazon
fellur um, er að mestu ókannað. Þó
er vitað, að þarna biða mannkynsins
óskapleg auðæfi. Flestar tegundir
málma finnast þarna, ræktunarmögu-
leikarnir eru ótæmandi, grasslétturn-
ar bak við skógarvegginn og upp frá
fljótinu teygja sig svo langt sem aug-
að eygir. Og loftslagið er heilnæmt
og gott, ekki ósvipað veðrinu víð-
fræga i Norður-Kaliforníu. Svo má
heita, að hver einasti fermetri lands
í Amazoníu sé byggilegur.
Þó eru íbúar alls þessa landssvæðis
— það er álíka stórt og Bandaríkin
— ekki fleiri en í miðlungsstórri
amerískri borg. Þarna er einn íbúi
á móti hverjum tveimur fermílum
lands. Það er býsna lítið — ýkjulaust.
A Java eru 800 manns á móti hverri
fermílu. Ef Amazonía væri eins þétt-
býl, byggju þar nú tvær billjónir og
400 milljónir manna, það er um 100
milljónir umfram alla núverandi ibúa
jarðarinnar. Það yrði kannski full-
mikið þéttbýli. En óneitanlega fær
maður samt ekki umflúið þá hugsun,
að þarna megi með hálfum stríðs-
kostnaði skapa öllum þeim milljónum
framtíðarland, sem nú húka heimil-
islausir og ofsóttir í flóttamanna-
búðum eigingirninnar og ofbeldisins.
Rúsínan í pylsuendanum
Svona var ein auglýsingin frá
verzluninni Sleipnir (simi 646) í
Morgunblaðinu 1926:
JÓLAGJAFIR:
Seðlaveski, peningabuddur og
iitlar liandtöskur úr leðri, ný-
komið. Selst með innkaups-
verði.
ÞETTA ER SANNLEIKUR!
Pað hleypur í gegnum haus og merg
þegar hanarnir gala hjá Billenberg
í Eimreiðinni fyrir 52 árum er grein eftir
Benedikt Gröndal: Reykjavík mn aldamótin
1900. Þar lýsir hann m. a. Austurstræti. Um
Hótel fsland (fremst til hægri á myndinni)
segir hann:
„ . . . Á hinu horninu í Veltusundi og
Austurstræti og allt yfir að Aðalstræti, er
Hótel ísland, sem Halldór Guðmundsson sagði
að væri „þarfasta hús á landinu"; það er mesta
gestgjafahús á landinu, og þar er mikill salur
og fagur og góð herbergi, eftir því sem hér eru
föng á. Þar stóð slagur milli botnverpinga og
íslendinga 27. september 1898, og var ekki mik-
ið viðnám veitt af vorri hendi; en ekkert blað
gat um þennan minnisstæða atburð.“
Um húsið þar sem Morgunblaðið hefur núna
skrifstofur og prentsmiðju og fsafoldarprent-
smiðja selur bækur, skrifar Gröndal:
,, . . . Stórmikið hús, rautt eins og blóðneyti,
tví- og enda þríloftað, og mænir upp yfir öll
hin húsin í götunni; það er ísafoldarprent-
smiðja, byggð af ritstjóra ísafoldar, og gefur
hann þar út „Foldina“ með fílefldu gufumagni;
er vélin undir húsinu og skröltir allan daginn,
svo húsið leikur á reiðiskjálfi og eru þar sí-
felldir ,,landsskjálftar“ eins og af hverakippun-
um í Krísuvík og ekki verandi nema fyrir
mestu fullhuga. Þar er sú voldugasta prent-
smiðja á landinu og bókasala mikil íslenzkra
bóka, pappírsverzlun og ritfangasala ágæt. Á
þessum stað var áður lítið og ljótt hús, og bjó
þar Þórður sýslumaður Guðmundsson; eftir
hann kom Billenberg, þýzkur skósmiður; um
hann var þetta sagt: Það hleypur í gegnum
haus og merg / þegar hanamir gala hjá Billen-
berg . . .“
Um húsin fremst til vinstri á myndinni, en
allir Reykvíkingar að minnsta kosti þekkja
þau, segir Gröndal:
,, . . . Þar hét áður „Veltan“, og því er
þessi gata kölluð Veltusund (sem ekki mundi
skiljast nema menn vissu, hvernig á því stæði).
„Veltan“ eða „Veltuhúsið“ var allmikið hús,
og var fyrrum eign Petersens nokkurs, kaup-
manns eða verzlunarmanns, en síðan keypti
Jón Jónsson assessor það, sá er fór til Álaborg-
ar og varð þar bæjarfógeti, en af honum keypti
Sveinbjörn Egilsson húsið og bjó þar til dauða-
dags. Eftir það varð húsið eign félags nokk-
urs, sem nefndist „Hlutaveltufélag“, og var
Jón Guðmundsson (Þjóðólfs) formaður þess,
og var þar þá sölubúð nokkur ár. Síðan keypti
Eyþór kaupmaður Felixson húsið og lét byggja
upp úr því þetta mikla hús . . . Gagnvart því
og hjá hinu horninu Austurstrætis er mikið
hús tvíloftað, sem þeir hafa byggt Jón Brynj-
ólfsson skósmiður og Reinholt Andersen
skraddari; það er mjög byggt eftir nýjustu
tízku . . . Þetta hús er byggt þar sem áður
var fagur blómgarður, sem heyrði til húsi
Hannesar Johnsens, og þótti einna indælastur
að sjá á sumrin, með því þar var svo mikill
gróður og prýði af margskonar skrautblómum,
en allt í skjóli og blasti við sólu; enda kostaði
sá garður meir en tvær þúsundir króna, er
byggja skyldi á honum.“
Það sér aðeins á Landsbankann á meðfylgj-
andi mynd, en um hann og húsin austur frá
honum skrifar Gröndal:
„ . . . Þar stendur nú hið nýja bankahús eða
Landsbankinn, einhver hin prýðilegasta bygg-
ing, og veit aðalhliðin að Austurstræti, en hús
þetta er á horninu í Pósthússtræti. Er bankinn
þar á neðsta gólfi, en þar uppi yfir er nú Forn-
gripasafnið. Þetta er eina húsið í bænum, sem er
upphitað með gufu, og er hitavélin í kjallar-
anum. Þar næst er bökunarhús Jensens bak-
ara; það er á horninu á þvergötu þeirri, sem
liggur út í Hafnarstræti, en þar gagnvart er
blómagarður mikill og grindverk, og er þar
fyrir innan stórt hús og fornlegt, sem Baagöe
kaupmaður byggði fyrir löngu, en seinna fékk
Sigurður Melsteð húsið og bjó þar lengi og
Ástríður kona hans, dóttir Helga biskups, og
önduðust þau þar bæði. Þar er „Lækjartorgið“,
þar sem ferðamenn hafa hesta sína um lest-
irnar . . .“
7