Vikan - 20.02.1958, Blaðsíða 3

JMaðurinn
sewn fnnn
npp
TjUNU sinni var ógæfusamur
-*-J ketinnflytjandi, sem átti
ekki aðra ósk heitari í eigu
smni en að búa til krana handa
sonum sínum. Svo hann smíðaði
kranann og hætti að flytja inn
ket, og þegar hann dó 35 árum
seinna, var hann einn af ham-
ingjusömustu mönnum jarð-
ríkis, forríkur og eigandi feykn-
stórrar leikfangaverksmiðju.
Víst minnir þetta mann á
æfintýrin sem maður las í æsku.
En svona er hún í hnotskurn
saga Franks Hornby, mannsins
sem fann upp Mekkanóið.
Þótt málið hafi aldrei verið
1 annsakað niður í kjölinn, halda
menn í Mekkanó, að það hafi
verið seint á níunda tug nít-
iándu aldarinnar sem Frank
Hornby eignaðist bókina, sem
átti eftir að gjörbreyta lífi hans.
Bókin hét „Hjálpaðu þér
sjálfur" og var eftir Samuel
nokkurn Smile. Hún hafði að
geyma æfiágrip ýmsra kunn-
ustu uppfinningamanna verald-
ar. Hornby gleypti þetta í sig,
og þegar hann lagði bókina frá
sér, var hann búinn að gera það
upp við sig, að skjótasta leiðin
til fjár og frama væri að finna
eitthvað upp. Hvað þá? spurði
hann sjálfan sig.
Hann byrjaði á því að koma
sér upp dálítilli vinnustofu
heima hjá sér, og þegar hann
var búinn að ná sér í nokkrar
fleiri bækur eftir Smile og lesa
þær af engu minni áfergju en
þá fyrstu, þá tók hann sér fyrir
hendur að finna upp — eilífðar-
vél!
Minna mátti nú kannski gagn
gera, en svona var Frank Horn-
by. Það er ekki vitað hve mörg-
um árum hann sóaði í eilífðar-
vélina, en til allrar hamingju
byrjaði hann kornungur, eða
innan við tvítugt, þegar hann
var nýbyrjaður að vinna fyrir
sér. Hann var skrifstofuþjónn
og vikapiltur hjá stóru inn-
f lutningsf yrirtæki.
Þótti allt gengi á tréfótum
með eilífðarvélina, vegnaði
Hornby betur á verzlunarsvið-
inu, og upp úr 1890 varð hann
íyrst skrifstofustjóri fyrirtæk-
isins og síðan meðeigandi. Það
tók sér nýtt nafn, hét Elliott,
Hornby & Co. og sneri sér smá-
saman einvörðungu að ketinn-
flutningi.
Svona stóðu málin, þegar
Hornby var orðinn eiginmaður
og faðir, byrjaði að smíða leik-
fong handa sonum sínum og
fékk hugmyndina, sem átti eft-
ir að láta drauma hans um
hamingju, auðlegð og frægð
rætast.
Tvennt angraði Frank Horn-
by í sambandi við leikfanga-
smíði hans. 1 fyrsta lagi, hve.
fljótt drengirnir urðu leiðir á
leikföngunum.. Og í öðru lagi,
að þegar svo var komið, voru
leikföngin engum til gleði.
Hann byrjaði að velta því fyr-
ir sér, hversvegna engum hefði
ennþá dottið í hug að búa til
leikfang — sem hægt væri að
nota til þess að búa til enn önn-
ur leikföng.
Skömmu seinna var hann á
íerðalagi með járnbrautarlest,
þegar vagninn, sem hann sat í,
staðnæmdist í grend við stóran
krana. Hann horfði á þetta
þarfa og ágæta verkfæri og
byrjaði að búa til líkan af því í
huganuki. Fáeinar málmlengj-
ur, fáeinar rær og boltar. . . Ef
kranahúsið væri tekið af, þá
væri það orðin sæmilegasta
kerra. Og ef kerran væri tekin í
sundur, þá mætti sennilega
nota partana úr henni til þess
að búa til allskyns skemmtilega
hluti.
Engar sögur fara af því,
hvaða afrek Hórnby vann í ket-
mnflutningnum þennan dag. En
Roland sonur hans, sem nú er
forstjóri Mekkanóverksmiðj-
unnar, skýrir svo frá, að faðir
hans hafi verið í miklu uppnámi
þegar hann kom heim um
kvöldið. Og í höndunum hélt
hann á koparplötu, sem hann
hafði keypt á leið sinni heim,
og járnklippum.
Þetta sama kvöld bjuggu þeir
feðgar til fyrsta Mekkanósettið.
Hornby klippti koparinn niður í
lengjur og Roland boraði á þær
göt með hálfrar tommu milli-
bili. Lengjulengdirnar — tvær
og hálf tomma, fimm og hálf
og tólf og hálf — hafa haldist
óbreyttar ætíð síðan.
Hornby var í sjöunda himni,
þegar kranasmíðinni lauk. „Það
verður rifist um að framleiða
þetta leikfang!“ hrópaði hann.
En þar skjátlaðist honum
heldur betur. Framleiðendurnir
vildu ekki líta við leikfanginu.
Þeir sögðu Frank Hornby, að
uppfinningin hans væri barna-
leg, líktist engu leikfangi og
mundi aldrei verða vinsæl með-
ai drengja. Nokkrum vikum
seinna var Hornby nærri því
farinn að trúa þessu. Þá tók
hann eftir merkilegum hlut.
Hann kom aldrei svo heim á
livöldin að synir hans lægju
ekki yfir Mekkanósettunum
tveimur, setn hann hafði smíð-
að og gefið þeim. Ekki vantaði
áhugann hjá þessum drengjum.
Og Hornby byrjaði að hugsa
um hvort hann ætti kannski að
hætta á að reyna að framleiða
nýja leikfangið sjálfur.
Hann skrifaði kunnum verk-
fræðiprófessor við háskólann í
Liverpool og spurði um álit
hans á leikfanginu. Svar pró-
fessorsins, sem var mjög örf-
andi, réði úrslitum. Hornby
hófst handa. Og er nú skemmst
frá að segja að fyrstu settin,
sem hann sendi á markaðinn,
voru rifin út.
Hann réði fleiri menn, byrj-
aði að auglýsa. Hann lagði á-
herzlu á það í auglýsingum sín-
um, að nýja leikfangið væri hið
þarfasta kennslu- og uppeldis-
tæki, auk þess sem börn héldu
áfram að hafa gaman að því ár-
um saman. Þarna, sagði hann
sigri hrósandi, var loks fundið
leikfang, sem aldrei varð úr-
elt.
Verksmiðjan hans hélt sífelt
áfram að stækka. Hann tók
heila bílaverksmiðju á leigu yf-
ir starfsemina. Nokkrum árum
seinna byggði hann svo sitt eig-
ið stórhýsi, Mekkanóverksmiðj-
una í Liverpool, þar sem 3700
manns starfa í dag.
Frank Hornby var hug-
myndaríkur og iðinn maður.
Hann fjölgaði sífellt stykkjun-
um í Mekkanóunum sínum.
Þegar nýjar vélar eða merkileg
tæki komu á markaðinn, smal-
aði Hornby saman aðstoðar-
mönnum sínum og svo var haf-
ist handa um að búa til og fram-
leiða þau stykki sem vantaði til
þess að hægt væri að búa til
líkön af nýju vélunum og tækj-
unum úr Mekkanóhlutum.
Stærð Mekkanósettanna jókst
stöðugt. Úr stærstu gerðinni —
númer tíu — mátti búa til bók-
staflega allt. Samtímis þessu
hóf Hornby útgáfu Mekkanó-
tíðinda, þar sem kynntar voru
nýjungar og sýndar myndir af
nýsmíði allskonar: nýjum lík-
önum, nýjum Mekkanóuppfinn-
ingum. Loks beitti hann sér fyr-
ir því, að stofnaður var alþjóð-
iegur félagsskapur Mekkanóeig-
enda, og er meðlimatalan núna
um 400,000. En af Mekkanó-
iíðindum seljast í dag yfii'
100,000 eintök á mánuði.
Óþrjótandi er tala þeirra vóla
og tækja, sem smíðuð hafa verið
úr Mekkanóhlutum. Ungur pilt-
ur smíðaði hreyfanlega beina-
grind í fullri stærð, aðrir hafa
byggt líkön af strætisvögnum,
raforkuverum, feiknstórum
verksmiðjum og flóknum véla-
samstæðum.
Mekkanóklúbbur í Durham í
Englandi bjó fyrir skemmstu
til líkan af heillri kolanámu —
með sporbrautum og allskyns
vinnuvélum — sem gátu unnið.
Og í Chile hefur Mekkanó-á-
hugamaður árum saman unnið
til verðlauna fyrir líkön sín.
Hann er reyndar áttatíu og'
fimm ára.
Þeir fullorðnu virðast eftir á
að hyggja hafa engu minni á-
huga á mekkanósmíði en börn-
in. Það bera bréfin með sér,
sem Mekkanóverksmiðjan fær,
en tala þeirra er að jafnaði
hvorki meira né minna en 7000
a viku. Og þess má geta að lok-
mn, að þegar rússnesk verk-
fræðinganefnd var í heimsókn í
Bretlandi fyrir skemmstu, var
stærsta gerðin af Mekkanó með-
al tækja þeirra, sem vöktu at-
hygli hennar og hún keypti.
-- RANDOLPH WARD LYON
VIKAN
3