Vikan - 19.06.1958, Blaðsíða 6

Æð wnúla súlinu
nýjungar ■ myndlist
— eða
Afögrum sumardegi datt mér í
hug að heimsækja listmálarann
og spyrja hann helstu tíðinda úr
heimi listarinnar. Það var orðið langt
um liðið síðan ég hafði séð inn í
þann heim og hefur mér þó oft verið
sýnt í tvo heimana. Ég stakk fjórum
bJýöntum í brjóstvasann og tróð út
alla vasa með pappír til þess að vera
viss um að standa ekki eins og glóp-
ur ef listmálarinn yrði sérlega and-
ríkur. Einu sinni hafði ég nefnilega
verið svo óheppinn að verða uppi-
skroppa með pappír þegar ég átti
viðtal við óðamála skáld og neyddist
til að pára niðurlagið á samtalinu
framan á skyrtuna mina. En við
þessa áreynslu spratt út á mér svo
mikiU sviti að skriftin rann út og
varð ólæsfleg með öllu. Þetta gat
skáldið aldrei fyrirgefið mér, því
hann staðhæfði að hann hefði í þessu
samtah sagt ódauðlega speki. En
sjálfur var hann búinn að gleyma
hvað það var.
Ég hafði farið í tötralegustu garma
sem ég átti í eigu minni til þess að
særa ekki listmálarann með því að
vera of borgaralegur. Svo labbaði ég
af stað og fór hliðargötur til þess að
mæta ekki lesendum mínum. List-
málarinn bjó i gömlum hrörlegum
skála fyrir innan bæ, það var engin
leið að gera sér í hugarlund í hvaða
skyni þessi húsakynni höfðu í fyrstu
verið reist en málarinn hafði rifið úr
því norðurhliðina og látið setja
glugga í staðinn. Ég nálgaðist húsið
með djúpri lotningu því ég vissi að
þessi málari var mikill listamaður
og þar að auki í tízku því hann
hafði gert merka uppgötvun í mál-
aralist. Og ég ætlaði einmitt að
fjæðast um þessa uppgötvun og
segja frá henni í blaðinu. Ég barði
að dyrum hálf hikandi og leið nú
Jöng stund áður en ég heyrði nokk-
urt lífsmark að innan. Er ég hafði
hert mig upp og barið nokkrum sinn-
um var hrópað reiðilegri röddu og
spurt hver andskotinn gengi á. Mér
var mest í mun að forða mér sömu
Jeið til baka en áður en ég hafði haft
ráðrúm til að hlaupa var dyrunum
svipt upp á gátt og þar stóð listmál-
arinn í allri sinni dýrð. Hann var
klæddur skræpóttri skyrtu og hafði
rifið hana niður eftir endilöngu svo
skein i kafloðinn brjóstkassann. Þá
var hann í brókum sem saumaðar
hófðu verið saman úr mislitum pjötl-
um og náði önnur skálminn niðurá
hné en hin niðurá ökl. Hann hafði
sítt skegg niðurá bringu og augu
sem skutu gneistum í allar áttir.
I-íann spurði mig dimmri röddu hvað
mér væri á höndum. Ég bar upp er-
indið skjálfraddaður og titrandi.
Ég fyrirlít blaðasnápa, sagði list-
málarinn. Þeir hafa ekkert vit á list-
um. Kondu samt innfyrir. Kannski
þú viljir kaupa mynd?
Mér fell allur ketill í eld, hafði
ekki búist við að þurfa að kaupa
mynd en drattaðist samt innfyrir.
Við mér blasti stór salur og var þar
fátt um húsgögn nema eitt borð sem
á vantaði eina Jöppina og var látinn
kassi undir hornið, ennfremur voru
þar tvær tunnur sem sagaðar höfðu
verið þannig að þær litu út einsog
stólar. Þar var allt á rúi og stúi eins
og vera ber hjá miklum snillingum,
hálfköruð málverk upp um alla veggi,
önnur lágu á gólfinu og nokkrum
var stillt upp á ská við veggina. Það
brakaði í gólfinu þegar gengið var
inn.
Ég dró nokkur blöð uppúr vasan-
um og tók mér blýant i hönd, stakk
öðrum í munnvikið til að vera við-
búinn, ræskti mig lifandis býsn og
spurði svo: — Hvað er nýtt í málara-
listinni ?
Það hnusaði í listamanninum. Hann
svaraði ekki strax en fór að ganga
um gólf. Þegar málarinn hafði gengið
um gólf nokkra stund snarstanzaði
hann fyrir framan mig og hvæsti:
— Hvað er nýtt i málaralistinni,
hvern fjárann varðar um það. FóJk
spyr ekki hvað sé nýtt. Það vill
bara fá landslag í metratali, lands-
lag eftir uppmælingu til að skreyta
veggina hjá sér. Borgararnir spyrja
ekki um list. Þeir spyrja bara hvort
þettá sé Hekla, Skjaldbreið eða Þing-
vellir. Borgararnir skiija ekki hina
sönnu list. Þeir vilja bara sólarlag
á litinn eins og sætsúpu á stofu-
veggjunum.
Hann stakk höndum djúpt i vas-
ana og bætti við í dapurlegum tón:
Hinir sönnu listamenn eru
dæmdir til að berjast einmanalegri
baráttu, þeir eru misskildir og hædd-
ir af sarntíð sinni, enginn vill líta
við þeim.
Mér er samt sagt að þér séuð i
tízJiu, stundi ég upp. Það er búið
að sltrifa heilmikið um yður í blöðin.
Málarinn setti undir sig hausinn
og augabrýnnar sigu.
Það er lygi, eg er ekkert í
tizku, það eru bara sunnudagsmálar-
ar sem eru í tízku, þessir sem labba
úi í móa og mála það sem fyrir aug-
um ber, hvort sem það er belja á
beit eða fólk i berjamó.
"ýmsir segjast þó ekki skilja
myndir yðar, sagði ég til að gleðja
listamanninn og bæta fyrir brot mitt.
Þeir segja jafnvel að þér hljótið að
vera með lausa skrúfu.
Málai'inn rak upp gleðihlátur, og
fórnaði höndum.
— Það er af því ég mála sálina,
það er af því mála leyndardóminn
d bak við hlutina. Ég læt mér ekki
nægja að hoi'fa á hlutina eins og
þeir virðast vera. Ég mála innsta
eðli þeirra, sálina i þeim, sem er hul-
in sjónum hversdagsmanna. Þess-
vegna er ég misskilin og hæddur af
samtíðinni.
Málarinn stundi af sorg og mæðu
og ég gat ekki að þvi gert að vor-
kenna honum ofurlitið að vera svona
hæddur og misskilin af samtíðinni.
Ósköp hlaut hann að eiga bágt.
— En kannski vilduð þér reyna
aö útskýra fyrir fólkinu þessa nýju
uppgötvun yðar í málaralistinni,
sagði ég. Kannski mundi það skilja
yður þá.
Það rumdi í listmálaranum.
— Fólk skilur aldrei neitt. Ef það
skilur eitthvað þá er það ekki lengur
fólk. Og þá á maður engan leyndar-
dóm lengur, sagði hann, og til hvers
er þá barist?
Ég vildi ekki gefast upp.
- Ég hef heyrt að vinnubrögð
yðar séu nokkuð nýstárleg og um-
deild, sagði ég, þér látið yður ekki
nægja pensilinn.
— Pensillinn er orðinn úrelt verk-
færi, sagði listmálarinn, það er ef til
villt hæg að mála tagl á hrossi eða
sólarlag við Skerjafjörð með pensli,
en hvernig dettur þér í hug að það
só hægt að mála sálina með venju-
legum pensli ?
Ég varð að viðurkenna að illkleift
væri að mála sálina með venjulegum
pensli. Svo dirfðist ég að spyrja
hvaða verkfæri væri hentugast við
að mála sálina. Listmálarinn vai'ð
íbygginn á svipinn og leyndardóms-
fullur. Hann virti mig fyrir sér
nokkra stund efins í því hvort öruggt
væri að trúa mér fyrir leyndar-
málinu og sennilega hefur það ráðið
úrslitum hvað ég var tötralegur til
fara að hann ákvað að veita mér
hJutdeild i leyndarmálinu. Hann
strengdi léreft á trönur í mesta
flýti, fór siðan út í horn og gaufaði
þar nokkra stund, rótaði lengi í
allskyns drasli sem þar var og gaut
til mín auga við og við. Loks kom
hann aftur tfl mín og hélt á einhverju
ilöngu áhaldi í hendinni. Hann brá
því á loft fyrir framan mig.
Hjólhestapumpa! Ósköp venjuleg
li jólhestapumpa!
Ég gapti af undrun, varablýant-
urinn sem ég hafði geymt í munn-
vikinu datt á gólfið. Ég starði á
hjólhestapumpuna. Listmálarinn
glotti þegar hann sá furðusvipinn á
mér. — Sannleikurinn er alltaf ein-
faldur, sagði hann, þessvegna eru það
ekki nema snillingar sem geta fund-
ið sannleikann. Nú skal ég sýna þér
vinnubrögðin. Ég skal mála í þér sál-
ina á tveimur mínútum.
Á miðju gólfi stóðu nokkrar fötur
með mismunandi litum legi. Hann
stakk hjólhestapumpunni ofan í eina
þeirra og sogaði upp i hana. Ég
starði á hann og fann að hökubrodd-
urinn var farinn að snerta bring-
una á mér.
Hann sá á mér aulasvipinn og
sagði til skýringar:
Framhald á bls. 14
Frásögn eftir
Grím Ægi.
Teikning eftir
Flóka Nielsen.
fi
VIKAN