Vikan - 23.10.1958, Side 20
A söguslóðum í Vínarborg
Engin borg gsymir eins ríkar
minningar um mikilmenni tónlistar-
sögunnar og Vínarborg. Allt frá því
á dögum Haydns og Mozarts og fram
um síðustu aldamót var hún háborg
tónlistarinnar í Evrópu, og minjanna
um þá glæstu tíma hefur verið gætt
af stoiti cg trúmennsku, þótt margt
facri forgöróum í eyðileggingu síðari
heimsstyrjaldarinnar.
I þröngri og skuggalegri götu á
bak við Stcfánskirkjuna stendur enn
húsið, þar sem Mozart samdi
„Brúðkaup F:garós,“ og í herbergj-
um hans þar er nú Mozart-safn.
Haydn lccypti á efri árum sínum hús
í útborginni Mariahilf, byggði hæð
ofan á það og bjó þar síðan til dauða-
dags með skylduliði sinu. Þetta hús
stendur einnig og geymir Haydn-safn,
en Mariahliferstrasse, stígurinn,
sem áður tengdi þorp og borg, er
orðin ein fjöifarnasta og glæsilegasta
gata Vínar. Kunnugir þekkja á milli
20 og 30 hús, þar sem Beethoven
bjó, —- hann var sjaldnast lengi á
hverjum stað. Enn eru hús, sem
tengd eru minningu Schuberts,
Brahms, Bruckners og Hugo Wolfs,
og mætti svo lengi telja.
Þessir staðir allir og þeir hlutir,
eftir Jón Þórarinsson, tónskáló
sem þar eru geymdir, tala sínu máli,
og andrúmsloft þeirra hefur þau á-
hrif á næman gest, að honum finnst
hann vera horfinn langt aftur í tím-
ann. Þegar bezt lætur, getur hann
óðlazt nýjan skilning á lífi og starfi
þeirra manna, sem hér gerðu garðinn
frægan.
—O—
1 rituðu máli hefur mörgum mynd-
um verið brugðið upp frá tónlistar-
borginni Vín fyrr og síðar. Af þeim
cltrifum, sem ég þekki um það efni,
bafa mér fundizt einna skýrastar og
skemmtilegastar æskuminningar tón-
listargagnrýnandans Max Graf, sem
nú er nýlega látinn. Hann var fædd-
ui í Vín 1873, byrjaði ritferil sinn
með dómi um áttundu sinfóníu
Eruckners, þegar hún var flutt í
fyrsta sinn, klarinett-kvintettinn
eftir Brahms og „Spænsku söngbók"
Ilugo Wolfs.
Þegar Graf var ungur maður, í
kring um 1890, voru þeir Johannes
Erahms og Anton Bruckner enn í
tölu lifenda. Richard Wagner var lát-
inn fyrir fáum árum, en stríðið um
hann og verk hans hvergi nærri á
enda kljáð. Hugo Wolf, sönglagahöf-
undurinn mikil, var í blóma lífsins.
Höfuðandstæðingur Wagners vai'
Vínar-gagnrýnandinn Eduard Hans-
lick, og hélt hann fram merki
Brahms á móti þeim Wagnersmönn-
um. Mesti sinfóníuhöfundur í flokki
Wagners var Bruckner, og þyrmdi
Hanslick honum í engu. Max Graf
var nemandi Bruckners og hefur
manna bezt lýst þessum „snillingi
með barnshjartað". Mun það ekki sízt
hafa verið fyrir óbein áhrif frá
Bruckner, að Graf ákvað að gerast
gagnrýnandi, til þess — eins og hann
sjálfur komst að orði — „að auka
skilning á verkum hinna miklu
meistara samtíðai'innar".
Af þessum mönnum og öðrum hef-
ur Graf brugðið upp skyndimyndum
í minningum sinum:
Það má ætíð treysta gæðum ROYAL lyftidufts.
„Fyrir augum þess, sem gekh tnn
hinar fögru götur Vínar á þessum
árum (fyrir aldamótin), var tónlist-
arsagan aö gerast á hverju götuhorni.
Þaö var samtimasaga og gömul saga
i senn, lifandi saga og gamlar minn-
ingar, allt ofiö saman. Sá, sem
gekk um Hringbrautina (Ring-
strasse), gat, er minnst varöi, mœtt
þar Johannesi Brahms, þrekvöxnum,
heröabreiðum miðstéttarmanni með
sítt skegg eins og háskólakennari.
Hann gekk hœgt og settlega frá
ibúö sinni þar í nágrenninu, dálítiö
vaggandi i göngulaginu, og hafði allt
á hornum sér, jafnt við vini sína sem
andstœðinga.
Hans Richter, hljómsveitarstjórinn,
sem einkum var frœgur fyrir með-
ferð sína á verkum Wagners, sást
þar einnig oft, mikilfenglegur maö-
ur, tignarlegur eins og gömul eik,
með stór blá augu eins og germansk-
ur guð.
Innan um glettið og léttúðugt
heldra fólk borgarinnar gat stundum
að lita undarlegan mann; hann tók
ofan listamannshatt sinn með tals-
verðum tilburðum; andlit hans var
ellilegt og hárið snöggklippt, eins og
á gömlum bónda. Hann var klæddur
stórtreyju úr grófu vaðmáli og við-
um buxum, sem lögðust í fellingar,
svo að fætur hans urðu eins og fíls-
fœtur. Þessi maður var Anton Bruc-
kner. Hann var hláiursefni öillum
Vínarbúum.
Aðcins eitt af hinum miklu tón-
skáldum fór aldrei fótgangandi um
götur Vinarborgar; hann lét aka sér
um Hringbrautina í skrautvagni.
Hann var glœsilega búinn, en ekki
alveg samkvœmt nýjustu tizku.
Barðastór listamannshattur skyggði
á fölt andlitið, litað vangaskegg og
brennandi, svört, austrœn augu. Þeg-
ar hann ók fram hjá, brosti skemmti-
göngufólkiö glaðlega og kallaðist á:
„Sjáiö þiö! Johann Strauss.“
En þegar þar bar að ganilan mann
með stórt arnamef, hvitt skegg og
bogið bak, þá tóku allir ofan. Þar
fór Eduard Hanslinck.
Allir þessir miklu tónsnillingar
vorti hluti af Vinarborg. Þeir voru
lifandi metin eins og viö sjálfir.
Þeir skrifuðu á strikaðan nótná-
pappír, sem var keyptur t sömu rit-
j u^gaverzluninni og við skiptum við.
Anton Bruckner og Hugo \volf voru
Jón Þórarinsson
nágrannar okkar í stœðunum i hljóm-
leikasölunum. Brahms sat aö sjálf-
sögðu t stúku leikhússtjórans, alvöru-
gefinn og virðulegur. En að tónleik-
unum loknum var ekki ólíklegt, aö
við rœkjumst á hann á veitinga-
stað, þar sem hann sat með vinum
sínum, rauður i andliti með glas af
freyðandi Pilsener bjór fyrir fram-
an sig. Það gat hitzt svo á, að hinum
megin i stofunni sœti Anton Bruck-
ner og vinir hans. Hann leit þá öðru
hverjti laumulega og með tortryggni
yfir aö borði Bralims, en Brahms gaut
augunum til baka með engu minni
tortryggni og átti þá til aö hreyta
út úr sér illkvittnislegum athuga-
semdum.“
Freistandi væri að taka hér upp
fleiri kafla úr ritum Max Graf, en
rúm leyfir það ekki. Gamli maður-
inn var í fullu fjöri fram á síðustu
ár og skrifaði að staðaldri i blöð og
tímarit í Austurríki og víðar um lönd,
kominn á níræðisaldur.
Fyrir nokkrum árum var ég við-
staddur setningu hinnar árlegu tón-
iistarhátíðar í vín, „Wiener Fest-
wochen". Athöfnin fór fram undir
berum himni, fyrir framan ráðhús
borgarinnar, og voru þar saman
komnar þúsundir manna. Rétt áður
en samkoman var sett, gengur til
sætis á næsta bekk fyrir framan
mig maður, sem þegar í stað vakti
athygli mína. Þetta var mjög gam-
all maður, lágvaxinn og nokkuð lot-
inn, dökkur yfirhtum og bar þess
glögg einkenni, að hann mundi vera
af kynflokki GyCinga. Á samri stundu
þóttist ég vita moð fullri vissu, hver
maðurinn væri, þótt ég hefði aldrei
séð hann áður, ekki einu sinni á
mynd.
Þessi maður hlaut að vera Max
Graf. Svo viss var ég um þetta,
að ég gat ekki stillt mig um að
ávarpa hann að athöfninni lokinni.
Fékk ég þá sönnur á grun mínum:
hér var ljóslifandi kominn þessi ó-
venjulegi tengiliður fortíðar og nú-
tíðar, einn af fáum mönnum, sem
sjálfur hafði lifað og tekið þátt í
allri tónlistarþróun síðustu 60—70
árin.
Ég gat sagt honum, að ég hefði
þýtt og flutt í útvarp á Islandi kafla
úi ritum hans. Þetta gladdi gamla
manninn, og áttum við tal saman
góða stund. Af ásjónu hans lýsti
minningin um hina glæstu Vínarborg
Framh. á bls. 36
VIKAN