Vikan


Vikan - 23.10.1958, Side 20

Vikan - 23.10.1958, Side 20
A söguslóðum í Vínarborg Engin borg gsymir eins ríkar minningar um mikilmenni tónlistar- sögunnar og Vínarborg. Allt frá því á dögum Haydns og Mozarts og fram um síðustu aldamót var hún háborg tónlistarinnar í Evrópu, og minjanna um þá glæstu tíma hefur verið gætt af stoiti cg trúmennsku, þótt margt facri forgöróum í eyðileggingu síðari heimsstyrjaldarinnar. I þröngri og skuggalegri götu á bak við Stcfánskirkjuna stendur enn húsið, þar sem Mozart samdi „Brúðkaup F:garós,“ og í herbergj- um hans þar er nú Mozart-safn. Haydn lccypti á efri árum sínum hús í útborginni Mariahilf, byggði hæð ofan á það og bjó þar síðan til dauða- dags með skylduliði sinu. Þetta hús stendur einnig og geymir Haydn-safn, en Mariahliferstrasse, stígurinn, sem áður tengdi þorp og borg, er orðin ein fjöifarnasta og glæsilegasta gata Vínar. Kunnugir þekkja á milli 20 og 30 hús, þar sem Beethoven bjó, —- hann var sjaldnast lengi á hverjum stað. Enn eru hús, sem tengd eru minningu Schuberts, Brahms, Bruckners og Hugo Wolfs, og mætti svo lengi telja. Þessir staðir allir og þeir hlutir, eftir Jón Þórarinsson, tónskáló sem þar eru geymdir, tala sínu máli, og andrúmsloft þeirra hefur þau á- hrif á næman gest, að honum finnst hann vera horfinn langt aftur í tím- ann. Þegar bezt lætur, getur hann óðlazt nýjan skilning á lífi og starfi þeirra manna, sem hér gerðu garðinn frægan. —O— 1 rituðu máli hefur mörgum mynd- um verið brugðið upp frá tónlistar- borginni Vín fyrr og síðar. Af þeim cltrifum, sem ég þekki um það efni, bafa mér fundizt einna skýrastar og skemmtilegastar æskuminningar tón- listargagnrýnandans Max Graf, sem nú er nýlega látinn. Hann var fædd- ui í Vín 1873, byrjaði ritferil sinn með dómi um áttundu sinfóníu Eruckners, þegar hún var flutt í fyrsta sinn, klarinett-kvintettinn eftir Brahms og „Spænsku söngbók" Ilugo Wolfs. Þegar Graf var ungur maður, í kring um 1890, voru þeir Johannes Erahms og Anton Bruckner enn í tölu lifenda. Richard Wagner var lát- inn fyrir fáum árum, en stríðið um hann og verk hans hvergi nærri á enda kljáð. Hugo Wolf, sönglagahöf- undurinn mikil, var í blóma lífsins. Höfuðandstæðingur Wagners vai' Vínar-gagnrýnandinn Eduard Hans- lick, og hélt hann fram merki Brahms á móti þeim Wagnersmönn- um. Mesti sinfóníuhöfundur í flokki Wagners var Bruckner, og þyrmdi Hanslick honum í engu. Max Graf var nemandi Bruckners og hefur manna bezt lýst þessum „snillingi með barnshjartað". Mun það ekki sízt hafa verið fyrir óbein áhrif frá Bruckner, að Graf ákvað að gerast gagnrýnandi, til þess — eins og hann sjálfur komst að orði — „að auka skilning á verkum hinna miklu meistara samtíðai'innar". Af þessum mönnum og öðrum hef- ur Graf brugðið upp skyndimyndum í minningum sinum: Það má ætíð treysta gæðum ROYAL lyftidufts. „Fyrir augum þess, sem gekh tnn hinar fögru götur Vínar á þessum árum (fyrir aldamótin), var tónlist- arsagan aö gerast á hverju götuhorni. Þaö var samtimasaga og gömul saga i senn, lifandi saga og gamlar minn- ingar, allt ofiö saman. Sá, sem gekk um Hringbrautina (Ring- strasse), gat, er minnst varöi, mœtt þar Johannesi Brahms, þrekvöxnum, heröabreiðum miðstéttarmanni með sítt skegg eins og háskólakennari. Hann gekk hœgt og settlega frá ibúö sinni þar í nágrenninu, dálítiö vaggandi i göngulaginu, og hafði allt á hornum sér, jafnt við vini sína sem andstœðinga. Hans Richter, hljómsveitarstjórinn, sem einkum var frœgur fyrir með- ferð sína á verkum Wagners, sást þar einnig oft, mikilfenglegur maö- ur, tignarlegur eins og gömul eik, með stór blá augu eins og germansk- ur guð. Innan um glettið og léttúðugt heldra fólk borgarinnar gat stundum að lita undarlegan mann; hann tók ofan listamannshatt sinn með tals- verðum tilburðum; andlit hans var ellilegt og hárið snöggklippt, eins og á gömlum bónda. Hann var klæddur stórtreyju úr grófu vaðmáli og við- um buxum, sem lögðust í fellingar, svo að fætur hans urðu eins og fíls- fœtur. Þessi maður var Anton Bruc- kner. Hann var hláiursefni öillum Vínarbúum. Aðcins eitt af hinum miklu tón- skáldum fór aldrei fótgangandi um götur Vinarborgar; hann lét aka sér um Hringbrautina í skrautvagni. Hann var glœsilega búinn, en ekki alveg samkvœmt nýjustu tizku. Barðastór listamannshattur skyggði á fölt andlitið, litað vangaskegg og brennandi, svört, austrœn augu. Þeg- ar hann ók fram hjá, brosti skemmti- göngufólkiö glaðlega og kallaðist á: „Sjáiö þiö! Johann Strauss.“ En þegar þar bar að ganilan mann með stórt arnamef, hvitt skegg og bogið bak, þá tóku allir ofan. Þar fór Eduard Hanslinck. Allir þessir miklu tónsnillingar vorti hluti af Vinarborg. Þeir voru lifandi metin eins og viö sjálfir. Þeir skrifuðu á strikaðan nótná- pappír, sem var keyptur t sömu rit- j u^gaverzluninni og við skiptum við. Anton Bruckner og Hugo \volf voru Jón Þórarinsson nágrannar okkar í stœðunum i hljóm- leikasölunum. Brahms sat aö sjálf- sögðu t stúku leikhússtjórans, alvöru- gefinn og virðulegur. En að tónleik- unum loknum var ekki ólíklegt, aö við rœkjumst á hann á veitinga- stað, þar sem hann sat með vinum sínum, rauður i andliti með glas af freyðandi Pilsener bjór fyrir fram- an sig. Það gat hitzt svo á, að hinum megin i stofunni sœti Anton Bruck- ner og vinir hans. Hann leit þá öðru hverjti laumulega og með tortryggni yfir aö borði Bralims, en Brahms gaut augunum til baka með engu minni tortryggni og átti þá til aö hreyta út úr sér illkvittnislegum athuga- semdum.“ Freistandi væri að taka hér upp fleiri kafla úr ritum Max Graf, en rúm leyfir það ekki. Gamli maður- inn var í fullu fjöri fram á síðustu ár og skrifaði að staðaldri i blöð og tímarit í Austurríki og víðar um lönd, kominn á níræðisaldur. Fyrir nokkrum árum var ég við- staddur setningu hinnar árlegu tón- iistarhátíðar í vín, „Wiener Fest- wochen". Athöfnin fór fram undir berum himni, fyrir framan ráðhús borgarinnar, og voru þar saman komnar þúsundir manna. Rétt áður en samkoman var sett, gengur til sætis á næsta bekk fyrir framan mig maður, sem þegar í stað vakti athygli mína. Þetta var mjög gam- all maður, lágvaxinn og nokkuð lot- inn, dökkur yfirhtum og bar þess glögg einkenni, að hann mundi vera af kynflokki GyCinga. Á samri stundu þóttist ég vita moð fullri vissu, hver maðurinn væri, þótt ég hefði aldrei séð hann áður, ekki einu sinni á mynd. Þessi maður hlaut að vera Max Graf. Svo viss var ég um þetta, að ég gat ekki stillt mig um að ávarpa hann að athöfninni lokinni. Fékk ég þá sönnur á grun mínum: hér var ljóslifandi kominn þessi ó- venjulegi tengiliður fortíðar og nú- tíðar, einn af fáum mönnum, sem sjálfur hafði lifað og tekið þátt í allri tónlistarþróun síðustu 60—70 árin. Ég gat sagt honum, að ég hefði þýtt og flutt í útvarp á Islandi kafla úi ritum hans. Þetta gladdi gamla manninn, og áttum við tal saman góða stund. Af ásjónu hans lýsti minningin um hina glæstu Vínarborg Framh. á bls. 36 VIKAN

x

Vikan

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Vikan
https://timarit.is/publication/368

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.