Vikan - 30.10.1958, Blaðsíða 15

Fræglr kleyfhugar. 1 baJigrunni er sýndur dæmigerður kleyf-
hugi: 1) Robespierre. 2) Newton. 3) Itant. 4) Kelvín. 5) Racine.
6) Milton, 7) Schilier. 8) Spencer. 9) Hegel. 10 Shelley.
lausar og draumórakenndar rann-
sóknir á tímatali í mannkynssögunni
og við að leysa úr hinum flóknu tákn-
myndum Daníelsbókar. Hann reiknaði
einnig út, að hrörnun kaþólsku
kirkjunnar myndi hef jast fyrir alvöru
um árið 2000. Því hefur einnig verið
haldið fram, að hann hafi haft ein-
hverjar tilhneygingar til kynvillu auk
þess sem hann var tvímælalaust
þjáður af ofsóknarbrjálæði.
Þá hafa margir snillingar verið
kynvilltir. Leonardo da Vinci, einhver
fjölgáfaðasti vísinda- og listamaður
var kynvilltur að eðlisfari. Micael-
angelo, annar frábær myndlistarmað-
ur hafði ríkar tilhneygingar í sömu
átt. Shakespeare mun heldur ekki
hafa verið laus við allar slíkar til-
hneygingar að áliti sérfræðinga.
Það er því ekkert óeðlilegt að álita,
að snillingurinn og geðsjúklingurinn,
gáfaði maðurinn og sálsjúklingurinn
hafi fjölmargt sameiginlegt. Það er
ákaflega algengt, að menn séu of
miklum kostum búnir, andlega eða
likamlega eða hvoru tveggja. Maður,
sem ber þunga andlega byrði er
líklegri til að láta bugast heldur en
venjulegur maður, sem er engum af-
burða gáfum gæddur.
Þá er einnig vert að leggja áherzlu
á þá staðreynd, að margir mestu
lísta- og vísindamenn heimsins hafa
einmitt verið þeir, sem bjuggu yfir
tilhneigingum beggja kynjanna.
Sheldon, hinn frægi sálsýkisfræðing-
ur heldur því fram, að það sé einmitt
þetta samband lcvenlegra og karl-
mannlegra tilfinninga, sem virðist
Framháld á blt. 18.
i\ SNILLINGLR!
L E I K L I S T
„Horfðu reiður um öxl“
Leikstjóri: Baldvin Halldórsson
AÐ var varla búið að draga
tjaldið fyrir leiksviðið eftir
frumsýningu á „Look Bacli
in Anger“ í Royal Court leikhús-
inu í London, þegar höfundurinn,
John Osborne var orðinn frægur
um allt England. Leikritið fór
eins og isköld vindstroka um logn-
mollu þá er tíl þessa hafði ríkt í
ensku leikhúslífi. Öheflað orðbragð
dundi á værðarlegum áheyrend-
um sem hingað til höfðu vanist
þvi að þeim væri dillað og ruggað
með frumsmíðum enskra höf-
unda. Menn náðu ekki upp í nefið
á sér fyrir reiði, virðulegir heldri-
menn urðu enn reiðari en „reiði
ungi maðurlnn" sem hafði greitt
þeim hnefahöggið í andlitið. Aðrir
áttu ekki nógu hástemd lýsingar-
orð til að láta í ljós fögnuð sinn,
hér var loks risinn sá höfundur
ei túlkaði aldarandann á hinn
eina rétta hátt.
Síðan hefur leikritið verið sýnt
í flestum þjóðlöndum Evrópu og
hvarvetna skipt fólki í tvo flokka:
reiða fólkið hefur orðið ofsalega
kátt, káta fólkið ræður sér ekki
fyrir bræði. Og nú hefur Þjóðleik-
húsið okkar sýnt að það fylgist
með tímanum og vill nú kynna
okkur reiði heimsins.
Reiðir menn skeyta aldrei um
umferðarreglur, það hefur sann-
ast á John Osborne. Þótt hann
hafi fengist við leiklist frá því
innan við tvítugt, þverbrýtur hann
flestar reglur um byggingu leik-
rita, verkið er að miklum hluta
eintal sálarinnar, eða öllu heldur
eitt langdregið öskur sálarinnar í
ýmsum tóntegundum. Jimmy Port-
er rikir nær einráður á sviðinu,
höfundur stillir hinum persónun-
um upp eins og pokum þeim og
leðurbelgjum, sem hnefaleikamenn
fá til að æfa sig á. Og þessir leð-
urbelgir fá sannarlega að kenna
á því.
Osborne tekst öllu betur að
túlka hina hamslausu reiði Port-
ers en skýra orsakirnar fyrir
henni. Það er dálítið freudbragð að
þeim skýi'ingum, heimatilbúin af-
sökun skólastráks, sem brotið
hefur rúðu. Það er ekki hægt að
afsaka sig með þvl að það hafi
bara veriö svo gaman að brjóta
rúðuna, heldur verður að finna
einhverja vísindalega skýringu
svo hægt sé að setja dæmið upp
í jöfnur. Osborne reynir að setja
dæmið upp í jöfnur: fólk var
púkalegt við mig I bernsku, þess-
vegna er ég svona grimmur núna.
Og þetta vísindalega freudbragð
dregur nokkuð úr þeim lífræna
blæ sem verkið hefur á sér.
Hinsvegar hefur Osborne tekizt
það sem ætið hlýtur að vera
keppikefli allra rithöfunda: að
túlka í einu verki allan anda nú-
timans svo ekki verður um villst.
„Horfðu reiður um öxl“ er ein af
þeim Liljum sem allir vildu kveðið
hafa. Ekki fyrir þá sök að leik-
ritið sé meistaralegt að byggingu,
formið nýstárlegt eða þar sé að
finna frumlega lausn. Heldur
vegna þess lifandi lifs er ólgar á
leiksviðinu, sýður og vellur svo
menn finna að það er sjálfur nú-
tíminn sem þeir standa frammi
fyrir, hvort sem líkar betur eða
verr.
Sýningin i Þjóðleikhúsinu tókst
með eindæmum vel. XJndinrituðum
gafst kostur á að sjá leikritið
þegar það var leikið í Royal
Court í London og leyfir sér að
fullyrða að leikstjóri og leikendur
rnnar Eyjólfsson og Kristbjörg
Kjeld.
(með fáeinum undantekningum)
hafi tekist að skila svo sínu verki
að lítið sem ekkert hafi glatazt af
hinum upprunalega blæ. Og ekki
má gleyma þýðandanum, Thor
Vilhjálmssyni, mergjuð og hnytt-
in þýðing hans hitti prýðilega I
mark, litríkt og lifandi mál Sé'm
kom leikhúsgestum til að hnipra
sig saman í sætunum milli þess
sem þeir uppluku skoltunum í
tröllslegum hlátri. Það er aðeins
nafn leikritsins á íslenzku sem
orkar tvimælis.
Baldvin Hálldórsson setti leik-
ritið á svið og hefur unnið þar með
eitt mest afrek sitt. Gunnar Eyj-
ólfsson leikur nú í fyrsta sinn fyr-
ir Reykvíkinga eftir langa fjar-
vist erlendis, hann túlkar hlut-
verkið af næmum skilningl og
býr yfir krafti og mýkt í réttum
hlutföllum. Bessa Bjamasyni
tókst prýðilega upp sem Cliff
Lewis, það reynir talsvert á leik-
ara sem verða að lúta vilja höf-
undar og standa í skugganum,
sumum hættir til að gera uppreisn
og „stela senum“ eins og það er
kallað, aðrir koðna niður og verða
að engu. Bessi gerði nákvæmlega
það sem af honum var ætlast,
hvorki meira né minna. öllu
hrapallegar tókst Kristbjörgu
Kjeld. Hún háði örvæntingarfuíla
baráttu við hlutverk sitt, glímdi
af miklum hetjuskap og dugnaði
við Alison Porter en beið ósigur.
Henni tókst aldrei að komast inn
i hlutverkið, þnð var næstum
Framháld á bls. 18.
VIKAN
15